گام نخست احیای عدالت معاملاتی

به گزارش جهان صنعت نیوز:  مهم‌ترین اشکالی که از سوی منتقدان به این شیوه معاملاتی وارد می‌شد، عدم عدالت در انجام دادوستدها و سنگین شدن کفه معاملات به نفع معامله‌گران الگوریتمی بود. به نحوی که به محض شناسایی سود -حتی به میزان اندک- عرضه‌های آبشاری متعددی در بازار شکل می‌گرفت. منتقدان، از این شیوه معاملاتی به عنوان بستری رانت‌زا برای عده‌ای خاص تعبیر می‌کردند. حالا اما به نظر می‌رسد سازمان بورس در پاسخ به منتقدان، رویکردی متفاوت را در پیش گرفته و به جای ممنوعیت بهره‌گیری از فناوری‌های نوین معاملاتی، به دنبال افزایش دسترسی سرمایه‌گذاران و معامله‌گران بازار به معاملات الگوریتمی است. در همین راستا رییس سازمان بورس دستور داده است معاملات الگوریتمی به صورتی فراگیر برای تمامی معامله‌گران حقیقی و حقوقی مجاز شود. با این حال اما این سوال مطرح است که آیا این مجوز به معنای احیای عدالت معاملاتی خواهد بود و تحولی ملموس را در روند داد و ستدها ایجاد خواهد کرد؟

مهرماه سال گذشته بود که مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار طی اطلاعیه‌ای از ممنوعیت انجام معاملات الگوریتمی خبر داد. در این اطلاعیه به کلیه شرکت‌های کارگزاری اعلام شده بود به منظور حفظ شرایط تعادل عرضه و تقاضا در بازار بر ورود سفارشات و معاملات، کلیه مشتریان اعم از حقیقی و حقوقی (به جز بازارگردانان دارای مجوز که با شناسه مشخص شده برای معاملات اقدام به ارسال سفارش می‌کنند) در خصوص امکان انجام معاملات الگوریتمی در همه نمادهای معاملاتی در بورس و فرابورس تا اطلاع ثانوی غیرفعال شود. همچنین تقسیم سفارشات به هر روشی توسط مشتریان برخط اعم از حقیق و حقوقی در تمامی نمادهای معاملاتی در سمت فروش، ممنوع شده بود.

در همین حال تاکید شده بود که باید در اسرع وقت تنظیمات لازم در کلیه سامانه‌های برخط کارگزاران جهت جلوگیری از تقسیم سفارشات در هنگام ورود سفارش توسط مشتریان برخط و همچنین عدم استفاده از الگوریتم‌های معاملاتی انجام شود. با این حال اما این ممنوعیت نیز نتوانست روند نزولی بازار سرمایه را تغییر دهد و هر روز بر حجم صف‌های فروش افزوده می‌شد. در همان زمان نیز برخی کارشناسان بازار سرمایه ممنوعیت معاملات الگوریتمی را سیاستی غلط ارزیابی کرده و نسبت به مقصر جلوه دادن این شیوه معاملاتی در ریزش‌های ادامه‌دار بورس انتقادهای زیادی را مطرح کردند. بدین ترتیب و با تداوم روند نزولی بازار به رغم ممنوعیت معاملات الگوریتمی، مدیریت نظارت بر بورس‌های سازمان بورس و اوراق بهادار سی‌ام فروردین‌ماه سال جاری در نامه‌ای خطاب به شرکت‌های کارگزاری در مورد معاملات الگوریتمی در بورس اوراق بهادار و فرابورس ایران ارائه خدمات معاملات الگوریتمی توسط موسسات دارای مجوز از سازمان بورس را مشروط به رعایت ۸ مورد بلامانع اعلام کرد.

دستورهای سه‌گانه و ابهامات پیش‌رو

معاملات الگوریتمی یا Algorithmic Trading معاملات خودکار، تجارت به روش جعبه سیاه یا معاملات الگویی نیز نامیده می‌شود. در این نوع از معاملات، از یک برنامه رایانه‌ای استفاده می‌شود که مجموعه‌ای از دستورالعمل‌های تعریف شده (الگوریتم) را برای انجام معاملات به کار می‌گیرد. در تمامی بورس‌های توسعه‌یافته دنیا، به علت کثرت سرمایه‌گذاران و حجم معاملات بسیار بالا، اکثر معاملات بازار توسط ماشین صورت می‌پذیرد که به آن معاملات الگوریتمی گفته می‌شود؛ اما کارشناسان بازار سرمایه عنوان می‌کنند که در ایران این نوع معاملات هیچ‌گاه توسعه نیافته است. بر این اساس در حالی که سال گذشته گفته می‌شد ریزش‌های بورس تحت تاثیر این نوع از معاملات ادامه‌دار شده است اما متخصصان امر تاکید می‌کردند با توجه به اینکه معاملات الگوریتمی کمتر از یک درصد از معاملات بازار ایران را پوشش می‌دهد نمی‌تواند چنان اثر عمیقی بر روند شاخص کل و قیمت‌ها داشته باشد.

با این حال اما همچنان این دیدگاه وجود دارد که انجام معاملات الگوریتمی توسط برخی افراد و نهادهای مالی در بازار سرمایه عدالت معاملاتی را با سوال مواجه و شبهه ایجاد رانت در داد و ستدها را ایجاد می‌کند. بر همین اساس و در پاسخ به این انتقادها به تازگی رییس سازمان بورس در نامه‌ای به معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران بر سه نکته در این باره تاکید کرده است. محمدعلی دهقان‌دهنوی در این نامه دستور داده است زمینه دسترسی همه سرمایه‌گذاران اعم از حقیقی و حقوقی به معاملات الگوریتمی فراهم و تسهیل شود؛ همچنین در صورتی که کارگزاری‌ها ابزار لازم برای نظارت بر معاملات الگوریتمی را در اختیار ندارند، تا زمان دسترسی به تمهیدات لازم نظارتی، استفاده از این ابزار را متوقف کنند.

رییس سازمان بورس همچنین دستور داده است در راستای پیشگیری از ارسال الگوریتمی سفارش‌ها بدون رعایت الزامات قانونی نسبت به شناسایی و جلوگیری از ارسال این دست از سفارش‌ها اقدام شود. روح‌الله دهقان، مدیرعامل شرکت مدیریت فناوری بورس درباره دستورهای سه‌گانه رییس سازمان بورس درباره معاملات الگوریتمی بر این نکته تاکید کرده است که چارچوب‌هایی باید در معاملات رعایت شود. او در این باره به بورس ۲۴ گفته است که طبق بند اول، باید امکان معاملات در اختیار همه افراد قرار بگیرد. نکته‌ای که نشان می‌دهد بازار به سمت عدالت پیش می‌رود و اگر بحث معاملات الگوریتمی مطرح است، در اختیار همه قرار گیرد نه آنکه تنها در اختیار عده خاصی باشد.

او همچنین درباره بند دوم نامه دهقان دهنوی در رابطه با الزام کارگزاری‌ها به استفاده از ابزار نظارتی در معاملات الگوریتمی گفته است که اغلب کارگزاری‌ها و یا شرکت‌هایی مانند رایان هم‌افزا، تدبیر‌پرداز، صحرا و داتکس این ابزارهای نظارتی را در اختیار ندارند و بر همین اساس تا زمانی که بخواهند این ابزار‌ها را توسعه بدهند، نمی‌توانند معاملات الگوریتمی انجام دهند. دهقان همچنین اظهار کرده است که مرز و تعریف معاملات الگوریتمی مشخص نیست و جلوگیری از معاملات الگوریتمی نیز کار راحتی نیست؛ در این میان ابزار تشخیص با مدیریت فناوری خواهد بود و تعریف موضوع الگوریتم از دیدگاه کسب‌وکار نیز بر عهده نهاد ناظر است و از دیدگاه ناظر باید مشخص شود چه چیزی الگوریتم است. بر همین اساس فعلا باید منتظر پیوست این نامه در باب تعاریف و مصادیق و مفاهیم معاملات الگوریتمی باشیم.

نقش کمرنگ معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه ایران

رضا فتاحی یک کارشناس حوزه معاملات الگوریتمی در رابطه با این شیوه معاملاتی و تاثیر آن بر روند بازار سرمایه اظهار کرد: در حال حاضر معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه انجام می‌شود اما تاثیر آن بر بازار ما آن‌قدر بااهمیت نیست که موجب تغییر روند شود. او بر این نکته تاکید کرد که در مرحله اول آنچه روند بازار سرمایه را شکل می‌دهد، جریان نقدینگی، تحلیل بنیادی و تکنیکال شرکت‌ها و اوضاع اقتصادی کشور است. با این حال اما معاملات الگوریتمی آپشن جدیدی است که در بازار سرمایه ما مورد استفاده قرار می‌گیرد و مزایای خاص خود را هم خواهد داشت. به گفته فتاحی از جمله مهم‌ترین مزایای معاملات الگوریتمی افزایش حجم معاملات است؛ اما هنوز معاملات الگوریتمی در بازار سرمایه ما آن‌قدر پررنگ نشده است که روند بازار را به معاملات الگوریتمی ربط دهیم و یا مثبت و منفی شدن‌های برخی روزهای بازار را تحت‌تاثیر معاملات الگوریتمی بدانیم.

او در گفت‌و‌گو با بورس‌نیوز تاکید کرد: بازار سرمایه ایران طی چند ماه اخیر بنیادی‌محور شده و بر اساس تحلیل وضعیت شرکت‌ها حرکت کرده است. کما اینکه در این چند ماه گروه‌هایی همچون پتروشیمی‌ها، معدنی‌ها و فلزی‌ها رشد کردند که با نگاه تحلیلی و بنیادی، این گروه‌ها اوضاع بهتری نسبت به سایر گروه‌های بازار داشتند. بر همین اساس دلیل رشد این گروه‌ها در این چند ماه، عوامل بنیادی، افزایش نرخ ارز و رشد سودآوری شرکت‌ها بوده و ارتباطی با معاملات الگوریتمی نداشته است. در مقابل نیز شرکت‌هایی که به لحاظ بنیادی اوضاع مطلوبی نداشتند مورد اقبال بازار قرار نگرفته‌اند. از همین رو باید تاکید کرد که این شرایط هیچ ارتباطی با معاملات الگوریتمی نداشته است. فتاحی افزود: اما به ‌هرحال افزایش حجم معاملات به پویایی بیشتر بازار سرمایه کمک خواهد کرد و معاملات الگوریتمی ابزاری برای افزایش تعداد معاملات خواهد بود.

سیستم معاملات الگوریتمی امکان انجام تعداد معاملات بیشتر در مدت‌زمان کمتر را دارد. این کارشناس حوزه معاملات الگوریتمی اظهار کرد: نکته اینجاست که به نظر می‌رسد انتقاداتی که نسبت به معاملات الگوریتمی مطرح می‌شود عموما منطقی و واقع‌بینانه نیست و بسیاری از منتقدان معاملات الگوریتمی درک و شناخت صحیحی از این حوزه ندارند. فتاحی تصریح کرد: معاملات الگوریتمی صرفا جهت نوسان‌گیری‌های کوتاه‌مدت نیست و حتی سرمایه‌گذاران با دید میان‌مدت و بلندمدت هم می‌توانند از این شیوه برای خریدوفروش‌های خود استفاده کنند. فتاحی ابراز امیدواری کرد با گسترش این حوزه و افزایش شناخت و آگاهی سرمایه‌گذاران از معاملات الگوریتمی سهامداران امکان دسترسی به این ابزار را داشته باشند و بتوانند از مزایای آن بهره ببرند بی‌آنکه نگرانی بی‌دلیلی بابت تاثیر منفی معاملات الگوریتمی بر روند بازار سرمایه داشته باشند.