فشار معاملات ثانویه اوراق بر بازار سهام

به گزارش جهان صنعت نیوز: طی هفته‌های اخیر فشار عرضه اوراق دولتی در بازار سرمایه بر معاملات سهام، مورد انتقاد شدید اهالی بازار سرمایه قرار گرفته بود و به عنوان یکی از عوامل اصلی خروج نقدینگی از بازار سهام به سمت بازار بدهی شناخته می‌شد. با این حال مدیران سازمان بورس این روند را تکذیب می‌کنند اما نکته اینجاست که شدت عرضه و تهاتر اوراق دولتی با پیمانکاران در ماه‌های گذشته، بازار ثانویه اوراق را داغ کرده و گردش نقدینگی در این دست از معاملات اوراق و رشد نرخ بازدهی را در مقایسه با بازار سهام افزایش داده است. از همین منظر همچنان تحلیلگران بازار سرمایه بر اثرگذاری منفی بازار بدهی و سیاست اتکای دولت بر استفاده از اوراق در جهت تهاتر بدهی خود به پیمانکاران یا تامین کسری بودجه و کسب درآمد تاکید می‌کنند.

داده‌های منتشر شده از سوی فرابورس ایران نشان‌دهنده آن است که از ابتدای آبان‌ماه تا روز دوشنبه دهم آبان‌ماه که بیش از ۱۲۶ هزار میلیارد تومان اوراق دولتی در بازار جابه‌جا شده، حتی یک ریال هم توسط دولت به فروش نرسیده و مابقی مبالغ مربوط به عملیات بازارباز یا همان ریپو است. بر اساس این آمار و داده‌ها در نیمه دوم مرداد همچنین دولت ۹ هزار و ۴۹۸ میلیارد تومان اوراق در بازار سرمایه به فروش رسانده است. این همان مقطعی است که به تدریج بازار سرمایه در مسیر افت قرار گرفت تا شهریورماه را با روند کاهشی یکسره‌ای آغاز کند که تاکنون نیز ادامه داشته است. در همین حال سازمان بورس نیز به تازگی اقدام به انتشار گزارش ماهانه وضعیت بازار سرمایه در مهر ۱۴۰۰ کرده است. بر این اساس ارزش بازار اوراق بدهی بورس تهران در پایان مهرماه نسبت به ماه قبل از آن با رشد ۰۳/۰ درصدی روبه‌رو بوده است، اما این عدد در قیاس با پایان سال ۹۹، بالغ بر هفت درصد افزایش نشان می‌دهد. در این میان ارزش بازار سهام بورس تهران در پایان مهرماه نسبت به شهریورماه تنها سه درصد رشد کرده و این قیاس نسبت به پایان سال ۹۹، رشد ۶۹/۹ درصدی را نشان می‌دهد. گفتنی است روند رو به رشد بازار اوراق بدهی در فرابورس ایران شتاب بیشتری داشته؛ به نحوی که ارزش بازار اوراق بدهی فرابورس در پایان مهر ماه نسبت به ماه قبل از آن، ۱۴/۱۲ درصد رشد نشان می‌دهد. همچنین ارزش این بازار در قیاس با پایان سال ۹۹ بالغ بر ۷۸/۴۳ درصد افزایش داشته است. در این میان ارزش بازار فرابورس ایران در پایان مهر نسبت به ماه شهریور، ۵۳/۱ درصد عقبگرد را تجربه کرده است! این بازار طی مهرماه نسبت به پایان سال ۹۹ روند به شدت نامطلوبی را طی کرده است. به نحوی که ارزش بازار سهام فرابورس در پایان هفتمین ماه از سال نسبت به پایان سال گذشته ۵۷/۸ درصد کاهش را به ثبت رسانده است. در همین حال از ابتدای سال تا پایان مهرماه از طریق انتشار انواع ابزارهای تامین مالی در بخش بدهی، یک میلیون و ۶۴۲ هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال تامین و تجهیز منابع صورت گرفته است. این رقم طی سال ۹۹ بالغ بر دو میلیون و ۲۰۲ هزار و ۳۷۷ میلیارد ریال بوده است. این در حالی است که تامین و تجهیز منابع از طریق سرمایه‌ای اعم از افزایش سرمایه شرکت‌ها و عرضه اولیه سهام تنها یک میلیون و ۳۶۲ هزار و ۷۰۳ میلیارد ریال از ابتدای سال جاری تا پایان مهرماه بوده است. گفتنی است این رقم برای کل سال ۹۹ بالغ بر دو میلیون و ۲۶۹ هزار و ۲۷۳ میلیارد ریال بوده است که چهار هزار و ۱۰۰ میلیارد ریال از آن را تاسیس شرکت‌های سهامی‌عام به خود اختصاص داده است.

رشد ارزش بازار اوراق بدهی

آمارهای منتشرشده از سوی سازمان بورس همچنین نشان می‌دهد که مانده اوراق بدهی دولتی در پایان مهرماه به رقم سه میلیون و ۹۷۲ هزار و ۷۱۳ میلیارد ریال بالغ شده است. این عدد در پایان سال ۹۹ بالغ بر دو میلیون و ۷۵۶ هزار و ۶۱۸ میلیارد ریال بوده است. همچنین ارزش کل بازار اوراق اعم از انواع اوراق دولتی، شهرداری و شرکتی در پایان مهرماه نیز به چهار میلیون و ۵۵۹ هزار و ۵۶۲ میلیارد ریال رسیده است. این عدد در پایان سال ۹۹ بالغ بر سه میلیون و ۳۳۸ هزار و ۲۰۵ میلیارد ریال بوده است. بررسی آمارهای سازمان بورس نشان می‌دهد طی مهرماه ارزش معاملات اوراق بدهی در بورس تهران ۱۸ هزار و ۶۴۵ میلیارد ریال بوده که نسبت به ماه قبل با کاهش ۹۱/۳۶ درصدی روبه‌رو شده است. با این حال اما معاملات اوراق در فرابورس ایران به شدت افزایش داشته به نحوی که در مهرماه رقم معاملات اوراق بدهی در این بازار به سه میلیون و ۷۹۱ هزار و ۴۸۷ میلیارد ریال رسیده است که این رقم نسبت به ماه قبل ۲۷/۱۸ درصد رشد نشان می‌دهد. گفتنی است معاملات اوراق در فرابورس ایران طی مهرماه نسبت به ماه مشابه سال قبل به طرز شگفت‌انگیزی افزایشی بوده است به نحوی که رشد ۷۸/۴۰۱۸ درصدی را ثبت کرده است! اگر چه مدیران سازمان بورس عنوان می‌کنند که عمده این معاملات در عملیات بازار باز بانک مرکزی صورت می‌گیرد اما این دست از معاملات به طور مستقیم بر نرخ بازدهی اوراق و نرخ بهره بین بانکی اثر افزایشی داشته است. بر همین اساس می‌توان گفت بازار سهام با رقیبی جدی و قدرتمند مواجه شده است. اگر چه گفته می‌شود طبق قانون بودجه سال ۱۴۰۰، دولت مجاز است تنها ۱۳۲ هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان از محل فروش و واگذاری انواع اوراق مالی اسلامی درآمد کسب کند اما این واقعیت همواره مورد غفلت واقع می‌شود که در کنار انتشار اوراق جدید، بازار سرمایه از معاملات ثانویه اوراق نیز لطمه جدی خواهد دید. بدین ترتیب بازار سرمایه از ناحیه نرخ بهره بین بانکی فراتر از ۲۰ و ۲۱ درصد، نرخ بیش از ۲۳ درصدی بازدهی اوراق و شدت یافتن معاملات اوراق ضربه انکارناپذیری خورده است.

توجیه عملکرد دولت در عرضه اوراق

به رغم آمار معاملات اوراق در بازارهای اولیه و ثانویه، مدیران سازمان بورس همچنان بر عدم تاثیر عرضه اوراق بر بازار سرمایه طی ماه‌های گذشته تاکید می‌کنند. بر همین اساس مدیر مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه خبری بازار سرمایه، اظهار کرد: پس از انتشار «گزارش ماهانه وضعیت بازار سرمایه در مهر ماه ۱۴۰۰» در تارنمای رسمی سازمان بورس و اوراق بهادار پیرامون آمار انتشار اوراق تامین مالی اسلامی (صکوک) دولتی، شائبه‌‏ای برای سرمایه‌‏گذاران و فعالان بازار سرمایه ایجاد شد. از این‌رو، لازم است این ابهامات برطرف شود تا اشتباهات و برداشت‏های نادرست یا بهره‏‌گیری سوء از آن، موجب آسیب رساندن به بازار و منافع سهامداران نشود. مریم صفاریان با اشاره به «ارزش اسمی» اوراق بدهی منتشرشده طی ماه گذشته تصریح کرد: سازمان بورس و اوراق‏ بهادار، ارزش انتشار اوراق بدهی دولتی را بر اساس «ارزش اسمی» اوراق یادشده مندرج در اطلاعیه پذیرش و عرضه این اوراق تهیه می‌‏کند. وی با تاکید بر اینکه آمار مندرج در «گزارش ماهانه وضعیت بازار سرمایه در مهر ماه ۱۴۰۰» در ارتباط با اوراق بدهی به منزله فروش این اوراق در بورس نیست، خاطرنشان کرد: با توجه به توضیحات بیان شده، عددی که برای اوراق بدهی دولتی مشاهده می‌شود، بیانگر ارزش فروش اوراق یاد شده در بورس‏‌ها نیست. از این‌رو، طی مهرماه ممکن است بخش ناچیزی از این اوراق در بازار سرمایه فروش رفته باشد. مدیر مرکز پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس ادامه داد: به بیانی دیگر، از آنجا که ملاک گزارش‌‏دهی در خصوص آمار و اطلاعات مربوط به ارزش انتشار، زمان آغاز عرضه اوراق یادشده در بازار ثانویه است (صرف نظر از زمان صدور مجوز آن)، ارزش اسمی کل آن اوراق تحت عنوان ارزش انتشار اوراق بدهی دولتی گزارش می‌‏شود. در حالی‌که ممکن است طی چندین ماه یا چندین مرحله، فروش کامل آن انجام گرفته یا در مواردی دارندگان اوراق، همانند پیمانکاران که بدهی خود را با دولت تهاتر کرده‌‏اند، تا زمان سررسید اقدام به فروش آن در بازار نکنند. به گفته این مقام مسوول، در مهرماه ۱۴۰۰، عرضه اوراق بدهی دولتی به ارزش اسمی ۵/۳۰ هزار میلیارد تومان آغاز شد، اما ارزش معاملات آن تنها ۳۴۲ میلیون تومان بود. به بیانی دیگر، از مجموع ۵/۳۰ هزار میلیارد تومانی که دولت مجوز تامین منابع مالی از طریق فروش اوراق بدهی در بازار سرمایه را داشته است، تنها ۱/۱ درصد آن در مهر ماه عملیاتی شد و «ارزش فروش اوراق بدهی دولتی در بازار سرمایه» بسیار ناچیز و نزدیک به صفر بوده است. صفاریان با بیان اینکه تداوم اقدامات سیاستگذار در راستای جلب و ترمیم اعتماد سهامداران از اهمیت شایانی برخوردار است، اذعان کرد: از کنشگران و فعالان بازار سرمایه تقاضا می‌‏شود، ضمن اعتماد به مدیران اقتصادی کشور، به این نکته توجه داشته باشند که سیاستگذاران بازار سرمایه به‌روشنی اعلام کرده‌اند برای حمایت از بازار سرمایه و سهامداران، تامین منابع مالی از طریق اوراق بدهی، به صفر نزدیک شده است. اما متاسفانه به‎‌نظر می‌رسد عده‏ای اصرار دارند با ارائه تفسیر نادرست از برخی عناوین آماری به منافع سهامداران آسیب رسانند.