سدسازی ترکیه، خطری برای اکوسیستم ایران
دکتر سیدجلال ابراهیمی * اردوغان در افتتاح سد ایل‌سو اعلام کرد سد ایل‌سو جوابی به دشمنان ترکیه است که با ملت و کشور خود نیز دشمن هستند. رییس‌جمهوری ترکیه در افتتاح سد ایل‌سو گفت: ساخت این سد که بی‌شک استراتژیک‌ترین و ارزشمند‌ترین منبع آبی قرن است منابع آبی ما را قبل از رسیدن به مرزها حفاظت کرده است. ما در کل پروژه ۲۰ میلیارد لیره هزینه کرده‌ایم.
اردوغان از دشمنان ترکیه در سخنرانی خود نام برد و در پوشش و لفاف کلمات ساخت سد ایل‌سو را جوابی خوب و قدرتمند به دشمنان دانست و گفت که همه مسائل آب ترکیه در یک نقشه راه منسجم، استراتژی کوتاه‌مدت و بلند‌مدت و میان‌مدت تدوین شده است.
سد ایل‌سو که در منطقه کردنشین و نزدیک مرز ایران روی رودخانه دجله ساخته شده با ظرفیت ۱۱ میلیارد مترمکعب چهارمین نیروگاه برق‌آبی با توان نصب‌شده ۱۲۰۰ مگاوات سالانه سه میلیارد لیر سودآوری دارد. اردوغان با تاکید به دشمنان قسم‌خورده ملت ترک گفت: دشمنان ترکیه با کشور و ملت خود هم دشمن هستند و وی به دشمنان داخلی هم (مانکورت‌ها) پیام داد که ساخت سد ایل‌سو جواب محکمی به هر دو این گروه از دشمنان است.
سد ایل‌سو که به نام پروفسور ویسل ایل‌سو نامگذاری شده در حوزه زیست‌محیطی دیاربکر، پاتمان، ماردین، سرت، شرناک قرار دارد و همه در مناطق کردنشین است و این منطقه پیوسته در تنش و تشنج بین نیروهای دولتی و کردها است و منطقه حکاری، دیاربکر، شرنان و مرک از حساس‌ترین مناطق درگیری‌های چریکی بین گروه‌های PKK و کردهای مخالف با رژیم هستند.
گفته می‌شود پروژه گاپ (توسعه و پیشرفت یا گالیکنیما پلانی) بیشتر برای تخته قاپو کردن عشایر و کردهای منطقه و اسکان و یکجانشین کردن آنها صورت گرفته و تلاش برای یکپارچه کردن اراضی که با اجرای ۲۹۶ پروژه ۲/۵ میلیون هکتار را زیر کشت وسیع و یکپارچه می‌برد و هم اکنون کار روی اراضی به وسعت ۳/۳ میلیون هکتار ادامه دارد.
اردوغان در سخنرانی خود بارها به جلب رضایت کردها تاکید کرده و گفته است: من اینجا برادران کرد دارم، ما نمی‌توانیم از برادران کرد خود غافل باشیم و این همه کار که انجام داده می‌شود کردها هم از آنها بهره‌مند خواهند شد و در کنار اسکان مجدد به حفظ آثار تاریخی منطقه نیز پرداختیم.
اردوغان در نطق خود حزب دموکراتیک خلق (HDP) را بازوی PKK خواند و گفت آیا شما‌ها می‌توانید چنین کارهایی انجام دهید و همچون پروژه‌هایی اجرا کنید. آیا شما همچون تفکری دارید؟ و خطاب به PKK و PYD و حزب دموکراتیک خلق گفت ما اهل دردیم، درد.
اردوغان سخنرانی خود را به نطق انتخاباتی تغییر داد و گفت: در ماه ژوئن ۲۰۲۳ وارد انتخابات می‌شویم و مایل هستم از انتخابات این مناطق پیروز در بیایم. اردوغان به اقوام ترک، عرب، کرد و گرجی که در ترکیه زندگی می‌کنند نیز گفت مابین اقوامی که در ترکیه زندگی می‌کنند فرق نمی‌گذاریم و همه آنها را به خاطر خدا دوست داریم.
در ادامه توجه به این نکته ضروری است که اردوغان تا به حال ۱۴ سد بزرگ روی دجله و فرات ساخته است. ساخت این ۱۴ سد روی دجله و فرات در پروژه گاپ که هشت سد آن روی فرات و شش سد روی دجله است تاثیر اکوسیستم عظیمی بر نوار مرزی ایران و عراق دارد. این سدها ۴۵ درصد آب رودخانه‌های دجله و فرات را کنترل می‌کنند و کاهش آب در مناطق بالادست عراق به ۸۰ درصد می‌رسد.
از طرفی با سدسازی روی دجله و فرات ۵۵۰ سایت باستانی به زیر آب می‌رود. سدهای در حال ساخت روی زاب، دجله، فرات، برای استان‌های غربی و شمال غربی ایران معضل ریزگرد ایجاد می‌کند. با ساخت ایل‌سو شهر باستانی حسن‌کیف ۱۰ هزار ساله زیر آب رفت. طرح‌های داپ و گاپ (شامل سدهای نارین‌قلعه، صفاکوه، سراپ، سنا، قارص و سدهای سویلمز، توزلوجا و کاراگوت) است.
حجم مخازن سدهای ترکیه بر دجله و فرات ۴۷ میلیارد مترمکعب است. سد آتاتورک پنجمین سد جهان از لحاظ حجم کار ساختمانی با ۴۹ میلیارد مترمکعب ذخیره آبی بالا‌تر از حجم چندین سد ایران است.
از طرفی ترکیه قرارداد صادرات آب (۵۰ میلیارد مترمکعب در سال) به اسراییل دارد. کارشناسان بر این باورند که با ساختن سدها روی دجله و فرات ۵/۶ میلیون هکتار از زمین‌های عراق و سوریه نابود می‌شود. بزرگ‌ترین خطر سدسازی ترکیه برای ایران تغییرات زیست‌محیطی، ازدیاد ریزگردها و تاثیر آن بر خشک شدن تالاب هورالعظیم در هر دو سوی ایران و عراق است. رود فرات از ترکیه و سوریه وارد عراق می‌شود و دجله هم از ترکیه مستقیما به عراق می‌رسد و هر دو به تالاب هورالعظیم و اروندرود می‌ریزند.
* مدیر مرکز پژوهش و تحقیقات ایران و ترکیه
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :