ساختار نظام چندلایه تامین اجتماعی و نظام فراگیر بیمه
به گزارش جهان صنعت نیوز: این گزارش می‌گوید که نظام تامین‌اجتماعی نقش به‌سزایی در تامین امنیت مالی افراد مسن ایفا می‌کند که این مساله با عنایت به بهبود سیستم بهداشت و درمان و درنتیجه افزایش طول عمر افراد اهمیت بیشتری یافته است، چراکه نسبت به نسل‌های پیشین، نسل‌های فعلی و آتی زمان بیشتری از عمر خود را در دوران بازنشستگی سپری می‌کنند. به همین سبب تبیین و استفاده از نظام درآمدی بازنشستگی کارآمد که بتواند نیاز گروه‌های فعلی و آینده مستمری‌بگیران را به صورت قابل قبولی تامین کند، مساله‌ای بسیار مهم تلقی می‌شود. براساس اصل بیست‌ونهم (۲۹) قانون اساسی نیز، برخورداری از تامین‌اجتماعی از نظر بازنشستگی، بیکاری، پیری، ازکارافتادگی، بی‌سرپرستی، در راه ماندگی، حوادث و سوانح، نیاز به خدمات بهداشتی و درمانی و مراقبت پزشکی به صورت بیمه و غیره، حقی همگانی در نظر گرفته شده که دولت مکلف است طبق قوانین، از محل درآمدهای عمومی و درآمد حاصل از مشارکت مردم، خدمت و حمایت‌های مالی فوق را برای یک‌یک افراد کشور تامین کند.
بدیهی است که پاسخ منحصر‌به‌فردی را برای نظام کارآمد تامین‌اجتماعی نمی‌توان یافت و مطمئنا بسته به ویژگی‌ها و شرایط مختلف، کشورها راهکارهای متفاوتی را برای تامین نیازهای گروه‌های مختلف افراد جامعه ارائه می‌کنند. اما بررسی و دستیابی به اصول الگوها و ویژگی‌های مشابه و موفق در دنیا می‌تواند ما را در تبیین بهتر نظام مذکور یاری کند. مطالعات صورت گرفته نشان می‌دهد که به طور کلی نظام تامین‌اجتماعی در بسیاری از کشورها، دارای چارچوب دقیق در تامین منابع و مخارج است و با سیاستگذاری دقیق تلاش شده است که ضمن فراهم کردن مستمری کافی به پایداری مالی نیز توجه شود.
از میان انواع رایج اصلاحات سیستماتیک، طرح‌های بازنشستگی چندلایه در کشورهای مختلف جهان با استقبال زیادی مواجه شده‌اند و از سوی مراجع مختلف بین‌المللی نظیر سازمان همکاری‌های اقتصادی و توسعه، سازمان جهانی کار و بانک جهانی به عنوان رویکرد مناسب اصلاحات در نظام بازنشستگی معرفی شده‌اند و بسیاری از کشورها به سیستم‌هایی متشکل از برنامه‌های مختلف با هدف‌های متنوع موسوم به نظام‌های چندلایه روی آورده‌اند که به سبب دارا بودن لایه‌های مختلف می‌توانند اهداف متنوعی را در قالب یک برنامه جامع دنبال کنند.
ساده‌ترین نوع نظام‌های مستمری چندلایه، شامل سه لایه حمایتی، بیمه‌ای و تکمیلی می‌شوند. لایه اول (بازتوزیع اجباری) اغلب به منظور کاهش فقر (با تاکید بر کاهش فقر مطلق)، عواید و منافع عمومی برای افراد با ویژگی خاص و یا تمام افراد جامعه در نظر می‌گیرد. عمده کشورهای جهان، به نوعی دارای لایه اول مستمری که شامل پرداخت مستمری‌هایی از جانب دولت بدون مشارکت افراد است، (شبکه امنیت اجتماعی) می‌باشند.
عمدتا این عایدی‌ها در زمان افزایش بیکاری یا زمانی که عواید مستمری عمومی کاهش یابد، نقش مهم‌تری ایفا می‌کنند. در جامعه‌ای که جمعیت پیر رو به افزایش است، نقش این لایه حمایتی می‌تواند بیشتر آشکار شود. در رویکرد سازمان توسعه و همکاری‌های اقتصادی این لایه می‌تواند شامل موارد زیر باشد که همه این موارد را بخش دولتی اداره می‌کند و اجباری است. کمک‌های اجتماعی (شامل همه کمک‌های اجتماعی غیربازنشستگی)، برنامه‌های پایه‌ای بازنشستگی: در این برنامه‌ها مزایا یا به صورت نرخ ثابت است (به همه بازنشستگان مبلغ یکسان پرداخت می‌شود)، و یا تنها به سال‌های اشتغال (و نه درآمد قبلی) بستگی دارد، برنامه‌های درآمد- بازنشستگی هدفمند: در این برنامه‌ها مزایای بیشتری به بازنشستگان فقیر پرداخت می‌کنند و مزایای بازنشستگان با وضعیت بهتر به مقدار کمتری پرداخت می‌شود.
لایه دوم مرتبط با مشارکت نیروی کار در طرح مستمری خصوصی یا دولتی اجباری یا شبه‌اجباری است و متمرکز بر جایگزینی درآمد در دوران بازنشستگی است. در این لایه صندوق‌های بیمه بازنشستگی وجود دارند که با دریافت حق بیمه از افراد (مشارکت کارگر و کارفرما)، مزایایی را در دوران بازنشستگی به آنها پرداخت می‌کند. در لایه دوم برنامه‌های گسترده‌ای مانند مزایای معین (DB)، مشارکت معین (DC)، مشارکت معین فرضی (NDC) و همچنین انتخاب بین رویکردهای عمومی و خصوصی ارائه می‌شود. هدف در این لایه ایجاد سازوکاری مطمئن است برای آنکه افراد بازنشسته از نرخ جایگزینی مناسب (درآمد بازنشستگی نسبت به درآمد قبل از بازنشستگی) برخوردار باشند.
لایه سوم را می‌توان پس‌انداز داوطلبانه برای دوران بازنشستگی و یک لایه بیمه‌ای اختیاری و همچنین تکمیل‌کننده دو لایه اول دانست. هدف این لایه نیز ایجاد بسترهایی برای پس‌انداز بیشتر افراد برای دوران بازنشستگی است. از منظر پذیرش نظام‌های چندلایه در کشور، در برنامه پنج‌ساله پنجم توسعه به نظام جامع تامین‌اجتماعی چندلایه پرداخته شده است. در ماده (۲۷) برنامه پنجم توسعه بیان شده است:
دولت مجاز است نسبت به برقراری و استقرار نظام جامع تامین‌اجتماعی چند لایه با لحاظ حداقل سه لایه مساعدت‌های اجتماعی شامل خدمات حمایتی و توانمندسازی، بیمه‌های اجتماعی پایه شامل مستمری‌های پایه و بیمه‌های درمانی پایه و بیمه‌های مکمل بازنشستگی و درمان، با رعایت یکپارچگی، انسجام ساختاری، همسویی و هماهنگی بین این لایهها در کشور اقدام کند.
طی بررسی‌های صورت گرفته در پژوهش پیش رو، هر سه کشور منتخب استرالیا، هلند و کانادا، دارای سه لایه مذکور هستند و به موجب حمایت حاکم در لایه اول این سیستم، مبالغ مشخصی به صورت هفتگی، دو هفته یک بار یا ماهانه به سالمندان و گروه‌های خاص دارای سطوح پایین درآمدی پرداخت می‌شود. در ادامه نمای کلی نظام چندلایه در هریک از این کشورها ارائه شده است.
استرالیا
این کشور دارای سه لایه حمایتی در نظام تامین اجتماعی خود است که به شرح زیر است:
لایه اول: مستمری سن
استرالیا این صندوق را برای اولین بار در سال ۱۹۰۹ ایجاد کرد. این صندوق یک روش غیرمشارکتی است بدین معنی که از جانب شهروندان استرالیا مشارکتی برای پرداخت حق بیمه صورت نمی گیرد و یکی از پایه‌ای‌ترین بخش‌های سیستم رفاه اجتماعی در استرالیا است و هدف آن حمایت از سالمندانی است که درآمد و پس‌انداز کمی دارند. افرادی که برای عضویت این صندوق انتخاب می‌شوند از طریق آزمون‌های تامین اجتماعی و آزمون وسع انتخاب می‌شوند. معیار استفاده از مزایای این صندوق برای مردان و زنان ۶۵ سال سن است که این معیار در سال ۲۰۲۳ باید به ۶۷ سال برسد. میزان دریافتی مستمری در لایه اول به سه بخش تقسیم می‌شود: بخش اول تحت عنوان نرخ پایه است و اصلی‌ترین میزان دریافتی بازنشستگان است. در ادامه دو نرخ مکمل و پرداختی مکمل انرژی نیز به این پرداختی‌ها اضافه خواهد شد بدین ترتیب که بخشی از هزینه پرداخت قبوض برای سالمندان پرداخت می‌شود و گروهی به عنوان مکمل درآمد به بخشی از سالمندان و به مستمری آنها اضافه می‌شود.
تعداد نفرات واجد شرایط دریافت مستمری در این صندوق در زمان‌های مختلف متفاوت بوده است. نزدیک ۹۰ درصد افراد سالمند در سال ۱۹۷۸ به طور کامل مستمری سن را دریافت می‌کردند. این عدد در سال ۱۹۸۲ به دلیل بازتعریف آزمون وسع برای افراد بالای ۷۰ سال به ۶۴ درصد کاهش پیدا کرد. دولت در سال ۱۹۹۸ به علت کمبود بودجه طرح بازنشستگی سن، طرح آزمون وسع را انجام داد تا تعداد افراد واجد شرایط را کاهش دهد. قابل ذکر است که همه ۵۰ میلیارد دلار مبالغ پرداخت شده در این لایه از طریق مالیات تامین می‌شود. این رقم معادل هشت درصد کل بودجه دولت را تشکیل داده و بین ۵/۱ تا دو درصد تولید ناخالص داخلی استرالیاست.
لایه دوم: ضمانت مزایای اضافه
صندوق‌های بازنشستگی استرالیا که متولی لایه دوم هستند شکلی از پس‌انداز خصوصی اجباری برای بازنشستگان است که در سال ۱۹۹۲ معرفی شد. مجموع سهم مشارکت افراد در این صندوق ۵/۹ درصد از حقوق و دستمزد است. تمام این ۵/۹ درصد را کارفرما تامین می‌کند. این صندوق‌ها برای همه کارگران در سن‌های ۱۸ الی ۷۰ سال که دریافتی بیش از ۴۵۰ دلار در ماه دارند، اجباری است. تعداد صندوق‌ها نیز در کشور استرالیا ۲۰۹ عدد است که البته این به غیر از صندوق‌های خویش‌فرما است که حداکثر نفرات آنها ۴ نفر است.
لایه سوم: پس‌انداز بازنشستگی اختیاری
لایه سوم به عنوان یک لایه مکمل برای دو لایه دیگر است و همچنین این لایه به عنوان یک کمک مالیاتی برای افراد ایجاد شده است تا بتوانند با ذخیره پول خود در دوران بازنشستگی از آن بهره‌مند شوند. این نگهداری پول نیز می‌تواند در دو قالب کلی مشارکت‌های مزایای اضافه اختیاری یا دیگر پس‌اندازهای بلندمدت شامل سهام، اوراق مالی، سرمایه‌گذاری‌های مدیریت‌شده و دارایی‌های کسب‌و‌کار باشد.
هلند
هدف سیستم تامین اجتماعی هلند تامین درآمد برای شهروندانی است که به دلیل بیماری، ازکارافتادگی، بیکاری یا پیری در روند کار شرکت ندارند یا دیگر مشارکت نمی‌کنند. همچنین در شرایط خاص، در صورتی که درآمد شهروندان از محل کار یا از مزایای بیمه اجتماعی، نسبت به هزینه‌های عمومی زندگی کافی نباشد یا در صورت هزینه‌های استثنایی (کودکان، هزینه‌های پزشکی خاص) شهروندان می‌توانند درآمد اضافه و تکمیلی را مطالبه کنند.
سیستم تامین اجتماعی در هلند از خدمات اجتماعی شامل بخش‌هایی مانند قانون عایدی تکمیلی، قانون کار و مراقبت، قانون حقوق عمومی اولاد و بیمه‌های اجتماعی تشکیل شده است. بیمه‌های اجتماعی را می‌توان به بیمه‌های ملی و بیمه‌های کارکنان تقسیم کرد. در کنار بیمه‌های اجتماعی که با مشارکت تامین مالی شده و فعالیت می‌کنند، خدمات اجتماعی در سیستم تامین اجتماعی هلند را دولت از طریق مالیات تامین می‌کند. همه افرادی که از لحاظ مالی درآمد دارند موظف به پرداخت حق بیمه ملی و مالیات هستند. در سال ۲۰۱۹ مجموع نرخ بیمه ملی و مالیات در نظر گرفته شده برای افراد بسته به پلکان‌های مالیات از ۳۶ درصد تا حداکثر ۷۵/۵۱ درصد درآمد افراد بوده است.
لایه اول: بیمه‌های ملی و خدمات اجتماعی
لایه اول بیمه‌های ملی شامل سه بخش قانون عمومی مستمری سالمندان (AOW)، قانون عمومی بازماندگان (ANW) و قانون هزینه‌های استثنایی پزشکی (AWBZ) است. بخش خدمات اجتماعی نیز شامل قانون عایدی تکمیلی (TW) و قانون عمومی حق اولاد (AKW) است. قانون عایدی تکمیلی با هدف تامین عایدی‌های اضافی برای تضمین حداقل درآمد افراد وضع شده است. عایدی تکمیلی درباره بارداری، زایمان و فرزندخواندگی نیز قابل دریافت است. افراد همچنین می‌توانند عایدی تکمیلی را در سال دوم بیماری درصورتی که کارفرما کمتر از ۷۰درصد از دستمزد را پرداخت کند درخواست بدهند.
لایه دوم: بیمه کارکنان
طرح‌های بیمه کارکنان و میزان مشارکت‌ها برای هر طرح از درآمد فرد شاغل در لایه دوم نظام تامین اجتماعی هلند را کارفرما پرداخت می‌کند و کارمندان مشارکتی نمی‌کنند.
لایه سوم
نظام مستمری در لایه سوم در کشور هلند شامل مقررات مستمری فردی، بیمه‌های مقرری فردی و بیمه عمر فردی است. لایه سوم نظام مستمری هلند نسبتا کوچک است. افراد شاغل می‌توانند برای جبران کم بودن حقوق مستمری خود از عایدی این لایه استفاده کنند. عایدی این لایه عمدتا برای افراد دارای مشاغل آزاد و شاغلانی که طرح مستمری تجمیعی نداشته باشند مورد استفاده قرار می‌گیرد.
کانادا
کانادا سابقه طولانی در بهبود امنیت درآمدی بازنشستگی برای شهروندان خود دارد. سابقه برنامه‌های مستمری مربوط به محل کارکه کارفرمایان ارائه می‌کنند به اواسط قرن نوزدهم برمی‌گردد. در سال ۱۹۱۹، دولت فدرال برای تشویق به اجرای برنامه‌های بازنشستگی مربوط به محل کار، قانون مالیات بردرآمد را وضع کرد. با توجه به افزایش نرخ فقر در میان سالمندان، دولت فدرال در اوایل دهه ۱۹۵۰ اقدام به تدوین برنامه بازنشستگی گسترده با طرح امنیت سالمندان (OAS ) کرد و یک برنامه حمایتی برای مالیات تدوین کرد. در سال ۱۹۶۶ دولت کانادا طرح بازنشستگی کانادا را اتخاذ کرد که یک برنامه مشارکتی برای تکمیل OAS بود. در سال ۱۹۶۷، این دولت درآمد مکمل تضمین شده (GIS) را که یک حمایت هدفمند مالیاتی است، برای سالمندان با درآمد پایین ایجاد کرد. همانند بیشتر کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، نظام درآمدی بازنشستگی کانادا به صورت سه لایه تعریف شده است:
لایه اول
عایدی ناشی از طرح امنیت سالمندان (OAS ) با نرخ ثابتی از درآمد پایه، لایه اول را تشکیل می‌دهد. در این لایه همچنین طرح درآمد مکمل تضمین شده (GIS) بر پایه آزمون وسع به منظور هدفگذاری بهتر اقشار کم‌درآمد به عنوان مکملی برای OAS پیش‌بینی شده است. شرایط احراز اعطای مزایای لایه اول سن ۶۵ سال است مشروط بر آنکه سال‌های مشخصی در کانادا اقامت داشته باشد. البته اعطای مزایا تحت برنامه GIS مبتنی بر سطح درآمد فرد است و به وضعیت تاهل فرد نیز بستگی دارد. علاوه بر دو طرح اصلی معرفی شده طرح کمک هزینه امرار معاش (کمک هزینه صرفا به افراد کم‌درآمد بین سنین ۶۰ تا ۶۴ سال تعلق می‌گیرد که همسر آنها واجد شرایط دریافت مستمری طرح مکمل تضمین شده است) و طرح کمک هزینه امرار معاش برای بازماندگان (عایدی ماهانه‌ای مختص به افراد کم‌درآمد بین سنین ۶۰ تا ۶۴ سال که ساکن کانادا هستند و همسرشان فوت کرده است) نیز در لایه اول نظام تامین اجتماعی کانادا تعریف می‌شود.
لایه دوم
لایه دوم در نظام درآمدی بازنشستگی کانادا شامل طرح مستمری مشارکت ملی عمومی (PNCP) است. که در واقع یک برنامه مزایای معین مرتبط با میزان عایدی افراد و از نوع اندوخته جزئی است. در این لایه افراد هر ماه با مشارکت مقدار معینی از درآمد خود در برنامه بازنشستگی، مبالغی را برای دوران بازنشستگی خود کنار می‌گذارند. در سال ۲۰۲۱ نرخ مشارکت در این طرح ۹۰/۱۰ درصد برای افراد خوداشتغال رسیده که برای سایرین به صورت نصف این درصد (۴۵/۵ درصد) برای کارگر و همین میزان برای کارفرماست. همچنین وظیفه خطیر سرمایه‌گذاری کل دارایی‌های برنامه بازنشستگی کانادا برعهده هیات سرمایه‌گذاری کانادا است که در نتیجه اصلاحات بنیادین در اواسط دهه ۹۰ تاسیس و پایه‌گذاری شد.
لایه سوم
لایه سوم برنامه بازنشستگی کانادا به طورکلی از مستمری بازنشستگی شغلی و برنامه‌های پس‌انداز خصوصی تشکیل شده است که امکان بهره‌مندی از دریافتی‌های مازاد برای بازنشستگان را فراهم می‌کند. طرح‌های موجود در این لایه به سه دسته کلی زیر قابل تقسیم است:
برنامه‌های ثبت‌شده مستمری با یک کافرما، اتحادیه و یا سایر حامیان مالی
برنامه‌های پس‌انداز بازنشستگی ثبت‌شده انفرادی یا گروهی
و از سال ۲۰۰۹، حساب‌های پس‌انداز معاف از مالیات
مکانیسم این لایه به صورت داوطلبانه است و براساس خدمات ارائه شده کارفرما یا به صورت پس‌انداز شخصی همراه با صرفه‌های مالیاتی رقم می‌خورد.
در مجموع می‌توان گفت که لایه دوم نظام تامین اجتماعی در اکثر کشورها دارای مکانیسمی مشابه صندوق‌های بیمه‌ای ایران است، بدین صورت که کارفرما یا کارکنان سهمی در مشارکت این صندوق‌ها دارند. این صندوق‌ها معمولا به‌گونه‌ای طراحی می‌شوند که بدون نیاز به کمک از سایر درآمدها با استفاده از منابع وصولی خود اداره شوند. علاوه بر پارامترهای در نظر گرفته شده در این صندوق‌ها مانند سن بازنشستگی، شیوه محاسبه میزان بهره‌مندی از مستمری، نرخ حق بیمه، نسبت مزایای بازنشستگی به حقوق دوران اشتغال (نرخ جایگزینی و…) که به پایداری مالی این صندوق‌ها مرتبط است، شیوه وصول حق بیمه و سازمان متولی این موضوع در صندوق‌های دولتی و همچنین هیات متولی تصمیم‌گیری در مورد سرمایه‌گذاری منابع صندوق از اهمیت بالایی برخوردار است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانلینک کوتاه :