فرسودگی ماشین‌آلات و عقب‌ماندگی تکنولوژیکی دردسرساز شد/خوب و بد خام‌فروشی
به گزارش جهان صنعت نیوز: حالا که نفت درآمد کمی دارد و با تحریم‌ها روبه‌رو شده و نرخ ارز سیر صعودی گرفته، دولت به فروش دیگر مواد معدنی روی آورده و باز هم تاکید می‌شود که خام نفروشیم. سخنی که در حد حرف باقی مانده و تنها زیباست!اگر قصد داریم از مواد معدنی و ذخایر کشور به درستی بهره‌برداری کنیم باید به فرآوری و دوری از خام‌فروشی فکر کنیم. رشد ارزش افزوده خود را در بحث رشد فرآوری نشان می‌دهد. این مهم موجب می‌شود که ارزش ماده خام چندین برابر رشد کند. به عبارت ساده‌تر در هر مرحله که پردازشی روی ماده معدنی انجام می‌شود به همان نسبت ارزش افزوده آن نیز افزایش پیدا می‌کند. هنگامی که ماده معدنی خام، فرآوری شود در صنایع مختلف مورد استفاده قرار گرفته و تنوع مصرفی آن نیز چندین برابر خواهد شد.
گفته می‌شود ایران در رشد فرآوری مواد معدنی و فلزات پایه از جمله سرب، روی، مس و آهن شرایط خوبی دارد و توانسته‌ایم در این حوزه به خوبی پیش برویم. به این معنی که ماده معدنی را به کنسانتره و شمش تبدیل کرده‌ایم. اما در فرآوری فلزات استراتژیک موفق نبوده‌ایم. در این بین عناصر نادر خاکی، لیتیوم و ژرمانیوم به عنوان عناصر های‌تک و استراتژیک شناخته می‌شوند که امروز در کشور ما عیار بسیار پایینی دارند. این درحالی است که فرآوری و استحصال آنها جنبه درآمدزایی برای اقتصاد کشور ایجاد می‌کند.
با این حال گفته می‌شود که حرکت از خام‌فروشی به سمت توسعه فرآوری مواد معدنی و دستیابی به ارزش افزوده مسیری پر پیچ و خم است که رسیدن به آن در ایران آسان نیست. از جمله دلایل آن می‌توان به ضعف دانش و تکنولوژی، تحریم‌ها، عدم آگاهی و ضعف ارتباط با بازار جهانی، ضعف مدیریت، عدم حمایت مطلوب برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در مقیاس ملی از بخش معدن و منفعت‌طلبی برخی در قالب اقلیت اشاره کرد.
در رابطه با بحث خام‌فروشی به عنوان مانع توسعه بخش معدن جعفر طاهری کارشناس معدن به «جهان صنعت» گفت: برخورد شعاری با این مباحث در بیشتر موارد نتیجه عکس می‌دهد. شکی نیست که ارزش افزوده قابل‌توجه مواد معدنی، در فرآوری آنهاست و هر آدم عاقلی هم از سود آن بدش نمی‌آید، اما ما ناگزیر از خلق ثروت و ایجاد اشتغال هستیم.
این کارشناس معدنی اظهار کرد: اگر بتوانیم سرمایه لازم اعم از سرمایه انسانی و فیزیکی برای توسعه و تعمیم زیرساخت ایجاد واحدهای فرآوری فراهم کنیم صدالبته خام‌فروشی کار ناپسندی است اما اگر این زیرساخت‌ها فراهم نیست باید بگذاریم فعالان بخش معدن با رویکرد صادرات و رعایت مصالح اقتصاد ملی، بنیه مالی خود را تقویت کنند و با اطمینان یافتن از شرایط امن برای سرمایه‌گذاری خودشان در پی ایجاد واحدهای فرآوری باشند.
طاهری تصریح کرد: در این شرایط است که از صدمات و لطمات شعارزدگی در بدنه اجرایی کشور کاسته می‌شود و جامعه به مدد فعالان اقتصادی آمده و از مانع‌تراشی‌های بعضا مغرضانه با اندک فعالان این عرصه به بهانه مقابله با خام‌فروشی دوری خواهد شد.
او با بیان اینکه هیچ چیز مطلق نیست، گفت: مهم تامین منافع ملی است. گاهی تکیه بی‌رویه به پی‌ریزی برخی صنایع بدون نگاه عمیق به بحث آمایش سرزمین، سبب انتقال برخی مشکلات زیست‌محیطی از خارج به داخل می‌شود!
اهمیت تمرکز بر زیرساخت‌ها
با توجه به اینکه کشور در شرایط رکود تورمی بسیار زیادی قرار دارد و تاکید بر جایگزینی معدن به جای نفت است، به طور قطع باید سیاست‌هایی به کار گرفته شود تا بتوان مواد معدنی بیشتری تولید و استخراج کرد. اما قبل از تمرکز بر کاهش خام‌فروشی و افزایش فرآوری باید زیرساخت‌های لازم فراهم شود. در این رابطه می‌توان به بحث توسعه تکنولوژی، تامین ماشین‌آلات اشاره کرد. به این ترتیب ابتدا باید امکانات لازم در کشور فراهم و سپس مقررات و دستورالعمل‌هایی اعمال شود تا خام‌فروشی کاهش پیدا کند.
کارشناسان تاکید دارند که اگر بدون توجه به تامین زیرساخت‌ها با خام‌فروشی مقابله شود تنها به ضرر اقتصاد و کشور پیش رفته‌ایم. باید به فعالان معدنی فرصت، امکانات و تجهیزات لازم داده شود. به طور مثال می‌توان از اجازه ورود ماشین‌آلات دست دوم با حداقل هزینه برای معدنکاران یاد کرد. ضمن اینکه شرایطی فراهم شود تا تکنولوژی تولید از کشورهای دیگر وارد ایران شود. در این شرایط است که فعالین حوزه معدن می‌توانند با حداقل هزینه گمرکی و در اختیار داشتن ارز مناسب دست به فعالیت اقتصادی بزنند. همچنین باید محدودیت‌های صادراتی و حمل و نقل دریایی نیز کاهش یابد تا معدنکار کالایی را که ارزش افزوده پیدا کرده یا در زنجیره ارزش تکمیل شده است را به کشورهای مقصد صادر کند.
عقب بودن تکنولوژی موجود
طاهری در پاسخ به این سوال که فرسوده بودن ماشین‌آلات در روند تمایل به خام‌فروشی چقدر موثر بوده است، گفت: ۱۰۰درصد فرسوده بودن ماشین‌آلات در پدیده خام‌فروشی تاثیر دارد و از آن مهم‌تر عقب‌بودن تکنولوژی‌های موجود در واحدهای بهره‌برداری مزید بر علت شده است. او تصریح کرد: ما باید با عبور از مرزهای تولید علم در کنار تکیه به ماشین‌آلات معدنی وارداتی روزآمد، در میان مدت، خودمان به تکنولوژی لازم برای توسعه صنعتی- معدنی دست پیدا کنیم.
او در پاسخ به این سوال که چرا در ایجاد واحدهای فرآوری معدنی تعلل می‌شود، گفت: شاید تعللی در کار نباشد بلکه جمع جبری شرایط موجود، ما را به این وضعیت کشانده است. البته دلایلی هم برای این مساله است که ازجمله می‌توان به ضعف دانش، تحریم‌ها، عدم آگاهی و ارتباط با بازار جهانی، لاغر شدن تفکر معدن در ستاد و شالوده وزارتخانه‌های تجمیع شده، تکانه‌های مدیریتی، عدم حمایت مطلوب برنامه‌ریزان و سیاستگذاران در مقیاس ملی از بخش معدن و بسیاری دلایل دیگر از جمله منفعت‌طلبی برخی که همواره بوده و هست، اشاره کرد.
کارشناسان باور دارند که اگر بتوان قیمت ماده معدنی را از یک ریال به ۱۰ریال تبدیل کرد، به طور حتم برای اقتصاد و کشور آینده بهتری را رقم زده‌ایم؛ چراکه با این اقدام ارزش‌افزوده و اشتغال ایجاد شده است.
دوری از خام‌فروشی به نفع اقتصاد نیست
اما دوری از خام‌فروشی در ایران پیچیدگی‌‌های خاص خود را دارد. برخی دیگر باور دارند هرچند در سخن زیباست اما در عمل دوری از خام‌فروشی به نفع اقتصاد کشور نیست. به طور مثال درباره قیرطبیعی باید گفت که بارها مطرح شده چرا به شکل خام فروخته می‌شود درحالی که با فرآوری آن می‌توان حدود ۱۴۰ محصول دیگر را به فروش رساند و به طور مثال از آن جوهر چاپ دستگاه کارتریج پرینتر تهیه کرد و دیگر آن را وارد کشور نکنیم!
گفته می‌شود که باید با این موضوع به صورت هوشمندانه برخورد کرد. هرچند اگر قیر طبیعی فرآوری شود، می‌تواند برای جوهر چاپ در دستگاه کارتریج نیز مورد استفاده قرار گیرد اما کارشناسان می‌پرسند که اگر تمامی واحدهای تولیدی دست به فرآوری زده و خوراک لازم واحدهای مختلف را تهیه کنند، با مازاد محصول خام چه باید کرد؟! پس اینکه مدام صحبت از دوری از خام‌فروشی کنیم، درست نیست. ضمن اینکه بسیاری از کشورها هستند که مواد خام فروخته و این مساله هم مشکلی به اقتصاد آنها وارد نکرده است. بنابراین مسله اصلی در برقراری توازن بین خام‌فروشی و رشد فرآوری است.
اگر مازاد محصول به صورت خام صادر نشود ممکن است در آینده یک محصول دیگر جایگزین آن شده و ماده معدنی ایران دیگر جذابیتی برای کشور وارد کننده، نداشته باشد. به این ترتیب شعار دوری از خام‌فروشی در شرایطی که رقابت‌ها در عرصه بین‌الملل زیاد است و ما هم به ارز نیاز داریم، به نفع اقتصاد نیست.
طبق آمارها بین ۷۰۰ تا ۸۰۰ میلیارد دلار ذخیره شناسایی شده مواد معدنی در کشور وجود دارد. بنابراین باید بتوانیم ضمن فرآوری و تامین نیاز داخلی، مازاد مواد معدنی را صادر کنیم. این در حالی است که تاکید بر دوری از خام‌فروشی و فرآوری مواد معدنی، حوزه معدن را ضعیف کرده و از بین می‌برد.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهصنعت و معدنلینک کوتاه :