تولید نفت‌خام ایران در ۲۰۲۰ به پایین‌ترین سطح ۳۰ سال گذشته رسید
به گزارش جهان صنعت نیوز: در پایان سال ۲۰۲۰ سهم ایران در ذخایر نفت خاورمیانه بالغ بر ۲۵ درصد و در سطح جهان بالغ بر ۱۲ درصد بوده است. علیرغم وفور ذخایر نفت در ایران، استخراج نفت‌خام از سال ۲۰۱۷ روند کاهشی داشته که دلیل عمده آن به محدودیت‌های سرمایه‌گذاری در این بخش و تحریم‌های بین‌المللی چندین ساله بر نفت ایران برمی‌گردد. اگرچه ایران یک کشور عضو سازمان اوپک است، اما ایران از کاهش سطح تولید توافق شده در اوپک معاف شده است، زیرا میزان تولید نفت‌خام ایران به دلیل تحریم آمریکا محدود شده است. به دلیل این تحریم‌ها و انتشار همه‌گیری جهانی کووید۱۹، میزان تولید نفت‌خام ایران در سال ۲۰۲۰ به پایین‌ترین سطح ۳۰ سال قبل رسیده است.
آن‌طور که گزارش مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری نشان می‌دهد، اقتصاد ایران در مقایسه با بسیاری از کشورهای خاورمیانه نسبتا متنوع است، اما کماکان برای حفظ ساختار اقتصادی خود شدیدا به درآمدهای حاصل از صادرات نفت‌خام و سایر فرآورده‌های نفتی وابسته است. در سال مالی ۲۰۱۶ (آوریل ۲۰۱۶- مارس ۲۰۱۷) که آخرین اطلاعات صادرات نفت‌خام در دسترس است، درآمد حاصل از صادرات نفت‌خام ایران تقریباً معادل ۴۰ درصد کل درآمد دولت عراق بوده است. در سال ۲۰۱۹ خالص عواید صادرات نفت ایران بالغ بر ۳۰ میلیارد دلار بود، در حالی که رقم مشابه در یک سال قبل؛ یعنی سال ۲۰۱۸ بالغ بر ۶۶ میلیارد دلار بوده است. در سال ۲۰۱۹ بعد از اینکه آمریکا تحریم‌های خود را بر صادرات نفت اعمال کرد، هم تولید نفت و هم صادرات نفت ایران کاهش یافته و درنتیجه درآمد صادراتی ایران کاهش یافت. در این سال پیش‌بینی شد که کاهش قیمت نفت در سال ۲۰۲۰ موجب کاهش بیشتر درآمدهای ایران می‌شود. در سال ۲۰۱۹ مصرف انرژی اولیه در اقتصاد ایران برحسب واحد ترمال نگلیسی، معادل ۷/۱۱ کادریلیون (هزار تریلیون) بوده که ایران را در زمره پرمصرف‌ترین کشور در خاورمیانه قرار داده است. گاز طبیعی و نفت تقریبا سهم غالب در مصرف انرژی اولیه داشته و سهم انرژی از نوع نیروگاه‌های آبی، زغال‌سنگ، هسته‌ای و انرژی‌های تجدیدپذیر ناچیز بوده است.
نفت و سایر میعانات نفتی
کل تولید نفت در ایران بعد از سال ۲۰۱۷ که به بالاترین سطح خود؛ یعنی ۸/۴ میلیون بشکه در روز رسیده بود، سیر کاهشی به خود گرفت. متوسط تولید نفت‌خام ایران در سال ۲۰۲۰ برابر با سه میلیون بشکه نفت و سایر میعانات نفتی در روز بوده و تقریبا دو میلیون از آن به صورت نفت‌خام و باقی از نوع میعانات نفت و گاز بوده است. وقتی در ماه می ۲۰۱۸ آمریکا اعلام کرد که از برجام خارج می‌شود و به تحریم‌های نفتی ایران بازمی‌گردد، صادرات نفت‌خام و تولید نفت‌خام ایران کاهش یافت. در ماه‌های اولیه سال ۲۰۱۹ زمانی که دولت آمریکا تحریم‌های نفتی را برای برخی از کشورهای واردکننده نفت ایران لغو کرد، تولید نفت‌خام ایران به سطح ۶/۲ میلیون بشکه در روز ارتقا یافت. به هر حال بعد از اینکه دوره معافیت این نوع تحریم‌ها در ماه می ۲۰۱۹ به پایان رسید، تولید نفت‌خام ایران کاهش بیشتری پیدا کرد و به حدود ۱/۲ میلیون بشکه در روز رسید. کسادی اقتصادی متعاقب شیوع همه‌گیری جهان کووید۱۹ ازجمله قرنطینه و سایر محدودیت‌هایی که در جهان اعمال شد تولید نفت‌خام ایران در سال ۲۰۲۰ را به سطح پایین‌تر از دو میلیون بشکه در روز رساند. ارزیابی سازمان اطلاعات انرژی آمریکا این است که اگر روند افزایشی تقاضای جهانی برای نفت‌خام ادامه داشته باشد و تحریم نفتی ایران برداشته شود، تولید نفت‌خام ایران می‌تواند به سطح ۸/۳ میلیون بشکه در روز افزایش یابد.
علیرغم بروز رکود در اقتصاد ایران متاثر از اعمال تحریم مجدد آمریکا، میزان مصرف محصولات نفتی در ایران در سال ۲۰۱۹ در مقایسه با سطح مصرف سال ۲۰۱۸ قابل توجه بوده و تداوم داشته است. هرچند تحریم‌های آمریکا توانایی ایران را در صادرات نفت‌خام، میعانات و سایر محصولات نفتی کاست، اما ایران سوخت دیزل و نفت کوره را در تولید برق جایگزین گاز طبیعی کرد. متعاقب شیوع کووید۱۹ اقتصاد ایران در سال ۲۰۲۰ کمتر از ۸/۱ میلیون بشکه نفت در روز مصرف کرده است. مصرف بنزین که سوخت اصلی در حمل و نقل ایران است، کاهش قابل توجهی یافت. طی سال‌های آتی، مصرف نفت و محصولات نفتی در اقتصاد ایران از ناحیه گاز طبیعی با رقابت جدی مواجه است، به خصوص در بخش تولید برق، مصارف خانگی، تجاری و به خصوص اگر تقاضا برای صادرات نفت‌خام و محصولات نفتی افزایش یابد.
تجارت نفت
برآورد سازمان اطلاعات انرژی آمریکا این است که صادرات نفت‌خام و میعانات گازی ایران در سال ۲۰۱۷، یک سال قبل از اینکه آمریکا دوباره تحریم‌های برجامی را اعمال کند، از بیش از ۵/۲ میلیون بشکه در روز به متوسط ۴/۰ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت. این برآوردها بر اساس رصد تانکرهای نفتی توسط موسسه ClipperData, LLC گزارش شده است. صادرات ایران درواقع از ماه نوامبر ۲۰۲۰ شروع به افزایش کرد و به دلیل صادرات بیشتر نفت‌خام به چین در دو ماه آخر سال، متوسط صادرات ایران تقریبا ۷/۰ میلیون بشکه در روز رسید. برآوردها بر اساس موسسه فوق‌الذکر نشان می‌دهد که صادرات نفت ایران به طور متوسط در چند ماه اول سال ۲۰۲۱ معادل ۵/۰ میلیون بشکه در روز بوده است. سایر تحلیلگران صنعتی و رسانه‌های تجاری در خصوص صادرات نفت ایران برآوردهای متفاوتی ارائه کرده‌اند که دامنه آن برای سه ماهه اول سال ۲۰۲۱ بین ۶/۰ میلیون تا ۸/۰ میلیون بشکه در روز است. ایران برای صادرات نفت خود از روش انتقال نفت از یک کشتی به کشتی دیگر و خاموش کردن سیستم راداری کشتی‌های نفتی بهره می‌گرفته و این مساله امر شناسایی و رصد صادرات محموله‌های نفت‌خام ایران را مشکل کرده است.
اگرچه ایران در سال ۲۰۱۷ توانسته است نفت‌خام و میعانات نفتی خود را به کشورهای مختلف در اروپا و آسیا عرضه کند، اما تقریبا تمام صادرات نفت‌خام و میعانات نفتی خود را در سال ۲۰۲۰ به چین و سوریه صادر کرده است. تحلیلگران صنعتی این ارزیابی را دارند که حمل نفت‌خام به کشورهای مختلف از طریق جابه‌جایی محموله‌های نفتی از یک کشتی به کشتی دیگر صورت می‌گیرد و در این مسیر نفت‌خام با نفت دیگر با درجه خلوص متفاوت ترکیب می‌شود تا نتوان قبل از رسیدن محموله به چین به منشأ اولیه محموله نفتی ایران پی برد. طبق تحلیل‌های موسسه مذکور اکثر نفتکش‌های ایرانی با پرچم کشورهایی مثل مالزی، سنگاپور، امارات، عراق و عمان به سمت چین عزیمت می‌کردند تا در رصد مقامات گمرکی جهت انطباق با الزامات تحریم نفت ایران قرار نگیرند. سوریه از طریق ایجاد یک خط اعتباری با ایران و برقراری معاملات تهاتری، توانسته است مقدار اندکی نفت از ایران وارد کند.
طبق برآوردهای FGE، صادرات نفت‌خام ایران در سال ۲۰۲۰ حدود ۶۸۰ هزار بشکه در روز بوده است. سوخت ال پی جی، سوخت کوره و بنزین بالغ بر ۶۱ درصد کل صادرات فرآورده‌های نفتی را تشکیل داده است که در مقایسه با سال ۲۰۱۸ افزایشی معادل ۶۲۰ هزار بشکه در روز را نشان می‌دهد. برای صادرات نفتی به جای استفاده از نفتکش‌های عظیم معمولا از نفتکش‌های کوچک‌تر استفاده شده است، زیرا راحت‌تر می‌توانند از دید رصدهای بازرسی دور بمانند. به علاوه وقتی پالایشگاه ستاره خلیج فارس راه‌اندازی شد، ظرفیت پالایشگاهی ایران افزایش یافت و منجر به این شد که ایران بتواند در سال ۲۰۱۹ از نظر خالص واردات و صادرات بنزین به یک صادرکننده تبدیل شود. از نظر تاریخی ایران در تامین تقاضای داخلی فرآورده‌های نفتی به واردات وابسته بوده است.
گاز طبیعی
کل ذخایر ثابت شده گاز طبیعی در ایران در ماه دسامبر ۲۰۲۰ بالغ بر ۱۲۰۰ تریلیون فوت مکعب (TCF) برآورد شده است. بر اساس گزارش Oil & Gas Journal، پس از روسیه ایران در جایگاه دوم اهمیت قرار دارد. ایران ۱۶ درصد ذخایر گاز طبیعی ثابت شده جهان را دارا است و تقریبا نصف ذخایر گاز طبیعی در حوزه کشورهای اوپک در ایران قرار دارد.
ایران بعد از آمریکا و روسیه، سومین کشور بزرگ جهان از نظر تولید گاز طبیعی خشک است. تولید گاز طبیعی خشک در ایران بین دو سال ۲۰۰۹ و ۲۰۱۹ تقریبا دو برابر شد و به سطح ۴/۸ تریلیون فوت مکعب رسید. ایران از سال ۲۰۱۴ مراحل مختلف استحصال گاز طبیعی در میدان گازی پارس‌جنوبی را وارد مدار تولید کرد. ایران مصمم است روند توسعه میادین گاز طبیعی خود را با وجود چالش‌های ایجاد شده بر اثر تحریم‌ها و فقدان سرمایه‌گذاری خارجی دنبال کند. از سال ۲۰۱۸ تقریبا شرکت‌های داخلی متولی اصلی توسعه میادین گاز طبیعی در ایران شده‌اند. به هر حال با توجه به اینکه تحریم‌ها بر صادرات نفت ایران کماکان پابرجاست، رشد تولید گاز طبیعی به خصوص از میادینی که به تولید میعانات نفتی می‌پردازند، به دلیل محدود بودن ظرفیت مخازن ذخیره گاز طبیعی کماکان محدود است.
در سال ۲۰۱۷ شرکت ملی نفت ایران (NIOC) به میزان ۲/۱ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی را به چاه‌های نفت برای ازدیاد برداشت نفت (EOR) تزریق کرد که این اقدام نقش کلیدی در تولید نفت‌خام ایران دارد. وقتی در سال ۲۰۱۸ تحریم بر صادرات نفت ایران شروع شد، حجم تزریق مجدد گاز طبیعی به چاه‌های نفت شدیدا کاهش یافت و به سطح ۲/۰ تریلیون فوت مکعب در سال ۲۰۲۰ رسید.
علاوه بر استفاده از گاز طبیعی در چاه‌های نفت برای ازدیاد برداشت نفت (EOR) ایران تقریباً ۵/۰ تریلیون فوت مکعب گاز را در سال ۲۰۱۹ بدون استفاده سوزانده است، در حالی که این میزان گاز سوزانده شده در سال ۲۰۱۸ معادل ۶/۰ تریلیون فوت‌مکعب بود که به دلیل تحریم به طور غیرمستقیم بر استحصال گاز طبیعی از میادین نفتی اثر گذاشته است. ایران برای مهار این گازهای بلاستفاده برنامه‌هایی را در دست تدارک دارد تا از آنها در نیروگاه‌های برق، پالایشگاه‌ها و صنایع پتروشیمی استفاده کند. پالایشگاه فرآوری گاز طبیعی بیدبلند۲ که یکی از بزرگ‌ترین پالایشگاه فرآوری در ایران است در اوایل سال ۲۰۲۱ راه‌اندازی شد. این پالایشگاه ظرفیت فرآوری گاز طبیعی در ایران را افزایش خواهد داد و از سوزانده شدن گاز طبیعی در هوا جلوگیری می‌کند. وزارت نفت ایران برنامه‌ای دارد که تا سال ۲۰۲۳ دیگر هیچ گاز طبیعی از میادین نفتی کشور سوزانده نشود. البته توفیق در این امر بستگی به این دارد که تحریم‌های نفتی آمریکا لغو شده، بازار صادراتی برای مایعات گاز طبیعی ایران باز شود و به ظرفیت فرآوری مایعات گاز طبیعی در ایران به اندازه کافی اضافه شود.
در سال ۲۰۱۹ ایران چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز طبیعی در جهان بعد از آمریکا، روسیه و چین بوده است. عمده تولید گاز طبیعی در ایران در داخل کشور مصرف می‌شود. مصرف گاز طبیعی در ایران در سال ۲۰۱۹ به طور متوسط بالغ بر ۸/۷ تریلیون فوت مکعب بوده که ۲ درصد بیشتر از سال ۲۰۱۸ است. رشد مصرف گاز طبیعی در سال ۲۰۱۹ درنتیجه تحریم آمریکا بر صادرات محصولات نفتی و سایر فرآورده‌های نفتی کند شده است. ایران عرضه گاز طبیعی از میادین پارس جنوبی را کاهش داده است، زیرا ظرفیت ذخیره‌سازی کافی برای میعانات گازی همراه با نفت را ایجاد نکرده است. ایران گاز طبیعی را تا اندازه‌ای جایگزین فرآورده‌های نفتی به‌خصوص در بخش تولید برق کرده است، زیرا در عرضه گاز طبیعی با محدودیت‌هایی مواجه است.
در سال ۲۰۱۹ بخش خانگی و تجاری دارای بیشترین مصرف گاز طبیعی ۳۵ درصد بوده است، بعد از آن بخش صنعتی (با شمول صنایع پتروشیمی) با ۲۷ درصد و بخش تولید برق با ۲۶ درصد در رتبه دوم و سوم قرار دارند. مصرف گاز طبیعی در بخش خانگی، تجاری و بخش صنعتی در یک دهه گذشته به‌طور قابل‌توجهی افزایش داشته است. دلیل اصلی این افزایش را می‌توان به جایگزین شدن سوخت‌های مایع با گاز طبیعی، توسعه خطوط لوله گازرسانی و توسعه بخش صنعتی نسبت داد. اگرچه مصرف گاز طبیعی در بخش تولید برق در سال ۲۰۱۹ کاهش یافت، اما ارزیابی سازمان اطلاعات انرژی آمریکا این است که با لغو تحریم‌های آمریکا، سهم گاز طبیعی در این بخش افزایش خواهد یافت و درنتیجه نفت‌خام و فرآورده‌های نفتی بیشتری برای صادرات آزاد خواهد شد. طبق برنامه‌ای که برای صنعت پتروشیمی ایران تکلیف شده قرار است این صنعت در چند سال آتی رشد کند و برای سوخت به گاز طبیعی بیشتری نیاز خواهد داشت.
تجارت گاز طبیعی ایران
ایران گاز طبیعی خود را از طریق خط لوله به ترکیه، ارمنستان، آذربایجان و عراق صادر کرده و از آذربایجان واردات دریافت می‌کند. در سال ۲۰۲۰ صادرات گاز طبیعی ایران بالغ بر ۵۹۰ میلیارد فوت مکعب (BCF) شد و در مقابل، بیش از هفت میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی از طریق خط لوله وارد کرده است. واردات گاز طبیعی ایران بعد از سال ۲۰۱۵ کاهش قابل‌توجهی یافت، اما صادرات شدیدا افزایش داشته است. زیرا ایران از سال ۲۰۱۴ با راه‌اندازی پروژه‌های جدید میادین پارس‌جنوبی، تولید گاز طبیعی را افزایش داده و بر صادرات گاز طبیعی به عراق افزوده است. از سال ۲۰۱۹ ایران واردات گاز طبیعی از ترکمنستان را متوقف کرد، زیرا توانست ظرفیت تولید گاز طبیعی خود را بالا ببرد و از طرف دیگر با افزایش پوشش خطوط لوله گاز این امکان برای ایران فراهم شد تا عرضه گاز طبیعی را به منطقه شمال شرقی کشور امکان‌پذیر سازد.
در سال ۲۰۲۰ عراق و ترکیه به ترتیب سهمی معادل ۶۴ درصد و ۳۳ درصد در صادرات گاز طبیعی ایران داشتند. صادرت گاز طبیعی ایران به عراق در این سال افزایش قابل توجهی داشت، زیرا قرارداد تجارت گاز بین این دو کشور در اواسط سال ۲۰۱۷ به اجرا درآمد. کشور عراق برای تامین برق خود به طور فزاینده‌ای به صادرات برق و گاز طبیعی ایران وابسته بوده است؛ اما صادرات گاز طبیعی ایران به ترکیه در سال ۲۰۲۰ کاهش یافت و دلیل آن انفجاری بود که در خط لوله انتقال گاز طبیعی به ترکیه رخ داد و جریان صادرات گاز طبیعی به ترکیه برای چند ماه متوقف شد. صادرات گاز طبیعی ایران به ارمنستان و آذربایجان نسبتا در حجم اندک است و تجارت مذکور بر اساس توافقنامه‌های درازمدت صورت می‌گیرد.
صنعت برق ایران
در سال ۲۰۱۹ خالص تولید برق در ایران بالغ بر ۳۰۶ تراوات ساعت بوده است که ۸۸ درصد آن از طریق منابع سوخت فسیلی تولید شده است. در ایران گاز طبیعی بزرگ‌ترین منبع سوخت برای تولید برق محسوب می‌شود و ۷۳ درصد کل برق تولیدی کشور از طریق سوخت گاز طبیعی صورت می‌گیرد. سهم سوخت نفت در تولید برق از ۹ درصد در سال ۲۰۱۸ به ۱۵ درصد در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است. از آنجاکه تحریم‌های نفتی آمریکا توان صادرات نفت ایران را محدود کرده است، تولید نفت بیشتر به مصارف داخلی کشور اختصاص یافته است؛ بنابراین، سوخت دیزل و نفت کوره جایگزین بخشی از گاز طبیعی شده که در بخش نیرو استفاده می‌شود.
زغال‌سنگ، راکتورهای هسته‌ای و نیروگاه‌های غیرآبی تجدیدپذیر ازجمله سایر منابع انرژی اولیه است که برای تولید برق در ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد. تولید برق از نیروگاه‌های آبی از ۱۶ تراوات ساعت در سال ۲۰۱۸ به ۳۰ تراوات ساعت در سال ۲۰۱۹ افزایش یافت که بیشترین افزایش در تولید برق ایران به حساب می‌آید. این افزایش به دلیل بارش زیاد نزولات آسمانی و سیلاب‌ها در ایران بوده است. در سال ۲۰۱۹، سهم تولید برق از نیروگاه‌های آبی از کل برق تولیدی کشور به ۱۰ درصد افزایش یافت. این افزایش تولید جایگزین تولید برقی شد که با استفاده از نفت و گاز طبیعی تولید شده است.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :
