شکاف و اختلاف در مسیر مذاکرات وین
دکتر صلاح‌الدین هرسنی * ارائه دو متن پیش‌نویس ایران در قالب دو موضوع لغو تحریم‌های ظالمانه و مسائل هسته‌ای موجب شکاف و اختلاف در مسیر مذاکرات وین شده است. بروز اختلاف و شکاف در دور جدید مذاکرات وین را باید بخشی از وضعیت جبری و اتخاذ مواضع نامنطف و متصلب طرفین در دور جدید مذاکرات دانست. در واقع طرفین بدون شرایط ادراکی و بدون آمادگی کامل در قبول به واگذاری امتیاز در وین به دور میز مذاکره حاضر شده‌اند. از منظر علت‌یابی، ایران ارائه این دو متن را در راستای ضرورت واکنش متقابل خود در قبال خروج از برجام از سوی واشنگتن می‌داند. در واقع در انگاره‌ها و سیاست‌های برجامی مقامات تهران، این انگیزه همچنان در حال قوت و افزایش است که چون واشنگتن با خروج از برجام نقض غرض و نقض تعهد کرده است، لاجرم باید تابع پیشنهادات ایران در روند‌های جدید مذاکرات در وین باشد. لذا ایران تنها شرط تداوم مذاکرات یا همان مذاکرات معطوف به نتیجه را، پذیرش واشنگتن در پیشنهادات خود به ویژه دو متن ارائه شده می‌داند. حال اگر عزم تهران در پاسخ به پیشنهادات خود از واشنگتن و اروپا جدی باشد که به نظر می‌رسد این‌گونه است، بعید است که مذاکرات دور جدید در وین، معطوف به نتایج قابل مطلوب و گشاینده‌ای برای طرفین باشد. قطعا واشنگتن در پاسخ مثبت به پیشنهادات تهران، گزینه‌هایی را روی میز دارد و نمی‌توان انتظار داشت که بدون اخذ امتیاز به خواسته‌های تهران پاسخ دهد. در این ارتباط، مطالباتی را که واشنگتن و اروپا آن را دستمایه اخذ امتیاز از تهران می‌کنند، تقاضاهای فرابرجامی نظیر رفتار‌های منطقه‌ای در هندسه ژئوپلیتیک غرب آسیا و برنامه‌های موشکی از یک طرف و عقب‌نشینی یا تقاعد ایران به بازگشت در تعهدات برجامی است. به این معنی که ایران بخواهد در فعالیت‌های فزاینده خود در غنی کردن اورانیوم ۶۰ درصدی تجدیدنظر کند و از فعالیت جدید خود در غنی کردن اورانیوم در سایت فردو شفاف‌سازی کند. در این ارتباط، به نظر نمی‌رسد که تهران بخواهد با توجه به شرایط خود در برنامه غنی کردن اورانیوم که از آن به موازنه تهدید و موازنه وحشت در قبال برنامه‌های ایذایی و سناریوی ایران‌آزاری غرب استفاده می‌کند، تجدیدنظر کند. نتیجه و برآیند منطقی این شرایط، شکاف بیشتر و اختلافات در مسیر مذاکرات وین است و سبب خواهد شد که روابط تهران با غرب پرمناقشه، چالش‌زا و پرتنش باشد. این وضعیت یا همان وضعیت پرتنش و وضعیت اضطرار در شرایطی در حال رقم خوردن است که یک مذاکره و بازی (برد- برد) می‌تواند واجد مطلوبیت‌هایی در برنامه‌های راهبردی طرفین باشد. البته بحث درباره قبول متن‌های پیشنهادی ایران از طرف غرب و پذیرش تهران در قبال خواسته‌های غرب بابت بازگشت به تعهدات برجامی، همه اسباب و علل بروز اختلاف و شکاف در مسیر مذاکرات وین نیست. در این ارتباط، آنچه به عنوان یک علل شتاب‌زا باعث اختلاف و شکاف بیشتر در مذاکرات وین می‌شود، بی‌توجهی ایران نسبت به هشدار‌های رافائل گروسی مدیرکل آژانس هسته‌ای از یک طرف و عدم ابتکار اروپا بابت ارائه راه‌حل در قبال متن‌های پیشنهادی تهران در دور جدید مذاکرات است. درباره بی‌توجهی تهران نسبت به هشدار‌های گروسی مساله این است که گروسی اخیرا اعلام کرده که نتیجه‌مند بودن مذاکرات بدون توافق تهران با آژانس ممکن نیست و زمانی می‌توان به مذاکرات نتیجه‌محور امید داشت که تهران بخواهد در اجرای پروتکل الحاقی یا همان بحث (پادمان هسته‌ای) با آژانس همکاری کند و اجازه دسترسی و نظارت به فعالیت‌های هسته‌ای از سوی بازرسان و نصب دوربین‌ها در برخی از پروژه‌ها و سایت‌ها را به آژانس بدهد. در این ارتباط تهران از نصب دوربین‌های آژانس در سایت کرج خودداری کرده و نه تنها قائل به قبول همکاری نیست بلکه وارد مرحله جدید فعالیت غنی‌سازی در سایت فردو شده است. درباره عدم ابتکار اروپا درباره راه‌حلی متقن و گشاینده در مساله متن‌های پیشنهادی ایران موضوع این است که ضلع غربی ۱+۴ به جای ارائه راه‌حل با بی‌ابتکاری و البته به پیروی از خواست و اراده واشنگتن، با تکیه بر عملیات روانی سنگین تنها بر بازی (مقصریابی) متمرکز شده و تمام تلاش خود را به کار بسته تا تقصیر عدم توافق احتمالی را متوجه ایران کند. در واقع می‌توان گفت که مساله بی‌ابتکاری اروپا در ارائه راه‌حل برای متن پیشنهادی ایران در حال بار شدن بر شکاف‌های پیشین است. بنابراین در شرایطی که اروپا بخواهد با بی‌ابتکاری تمام تلاش خود را با بازی «مقصریابی» محدود کند، ما باید مطابق روال گذشته در انتظار فریز و کند شدن و در نتیجه فرسایشی شدن امر مذاکره در نشست‌های وین باشیم. این وضعیت تنش‌های فزاینده و لاینحلی در مساله برجام و احیای آن خواهد داشت.
* کارشناس مسائل بین‌الملل
لینک کوتاه :