نقد حل «آسان» مشکلات

رضا صادقیان * مذاکرات احیای برجام و رفع تحریم‌ها بدون نتیجه‌ای مشخص به پایان رسید و قبل از آنکه خبرهای رسمی درباره کم و کیف این گفت‌وگو‌ها در رسانه‌های رسمی منتشر شود، بازارهای مختلف به عدم نتیجه مذاکرات واکنش نشان دادند.

با شروع دور جدید مذاکرات هسته‌ای، رسانه‌های داخلی از بهبود شرایط مذاکرات سخن می‌گفتند و حتی برخی به این باور رسیده بودند که چند صباحی دیگر تحریم‌ها رفع می‌شود و آن‌طور که یکی از تحلیلگران نزدیک به تیم مذاکره‌کننده گفته بود: «یک تخمین اولیه نشان می‌دهد که ما فقط در حوزه‌ اقتصادی چیزی حدود ۲۰۰ میلیارد دلار خسارت دیده‌ایم. پس ما زمان لازم داریم، چراکه هم مطمئن شویم آنها به تعهدشان عمل می‌کنند، هم بتوانیم اثرات اقتصادی‌اش را راستی‌آزمایی کنیم و هم زیرساختی که در این فاصله تخریب‌شده را آرام‌آرام اصلاح و احیا کنیم.» موضع‌گیری مذاکره‌کنندگان روسیه، چین، فرانسه و انگلیس و رسانه‌های بین‌المللی پس از پایان یافتن مذاکرات نشان داد دره‌‌ای عمیق میان خواسته‌های ایران و طرف‌های مذاکره‌کننده شکل گرفته که به این سادگی مرتفع نخواهد شد. گویا هر کدام از طرفین سخن خود را گفته‌اند و عملا وارد فضای نشدن، نمی‌شود، امکان ندارد و مورد توافق نیست شده‌ایم.

نتیجه مذاکرات مشخص نشد ولی به جای آن شاهد وارد آمدن شوک نسبی در بازارها بودیم. قیمت دلار در بازار آزاد بیش از ۳۰ هزار تومان شد. بسیاری از سایت‌های فروش کالا قیمت‌ها را حذف کردند. ارزش پیش‌‌فاکتورهای ارائه‌شده از سوی شرکت‌های خصوصی به کمتر از یک روز رسیده است. چنانچه بدون حب و بغض نامه احمد توکلی به روسای قوای سه‌گانه را بخوانیم بهتر متوجه می‌شویم که غول تورم، رشد بی‌رویه قیمت ارزها و کاهش تولید و روبه‌رو شدن تولید‌کنندگان و تجار با مشکلات مالی در ماه‌های آینده بیش از آن چیزی است که برخی با ساده‌سازی و پمپاژ امیدهای واهی به مردم منتقل کرده و می‌کنند.

حال مذاکرات وین بدون نتیجه به پایان رسیده است، این‌گونه که از مواضع طرفین مشخص است بدون شک شاهد ادامه‌دار بودن مذاکرات و کسب نشدن دستاورد خاصی در ماه‌ها و سال‌های آینده خواهیم بود، بنابراین فرصت خاصی در اختیار کسانی قرار گرفته است که اثر تحریم‌ها را برای مدیریت کشور و رونق اقتصادی ناچیز محاسبه می‌کردند.

برای نمونه چند شمارگان از توئیت‌های وزیر کار، حجت عبدالملکی که خطاب به دولت سابق نوشته را می‌خوانیم تا سنجش و توان نجات اقتصاد ایران در زمانه تحریم بهتر نمایان شود. درباره قیمت دلار نوشته‌ بودند: «عزیزان دولت دوازدهم که سودای تحویل دلار ۱۲ هزار تومانی را به دولت بعد با ارزپاشی دارند، توجه کنند خسارت چنین کاهش تصنعی کمتر از ماجرای دلار جهانگیری نیست! کاهش منطقی نرخ ارز ممکن و بلکه لازم است، اما با ایجاد ثبات اقتصادی، تقویت اعتماد عمومی و افزایش تولید و صادرات.» این مساله هنوز از سوی دولت سیزدهم تحقق نیافته است، نرخ دلار افزایش یافته و تا زمان کسب نظرسنجی درباره اعتماد عمومی نمی‌توان سخن استواری بر زبان جاری کرد. همچنین درباره ارز و کنترل قیمت گفته بودند: «بسمه‌تعالی، مردم شریف و بصیر ایران، با سلام و احترام؛ دولت با ارزپاشی به میزان ۳۰۰ میلیون دلار می‌تواند قیمت دلار را به کمتر از ۱۵ هزار تومان رسانده و دو ماه در همان سطح نگه دارد. تامین این مبلغ برای بانک مرکزی از آب خوردن آسان‌تر است. والسلام.» در توئیت دیگری درباره انقلاب اقتصادی در حوزه خودروسازی نوشته بودند: «یکی از محورهای چهل‌گانه انقلاب اقتصادی ۱۴۰۰ صنعت خودرو است. انقلاب در صنعت خودرو با یک اقدام کوچک‌شدنی است: «هرکس خودرو استاندارد تولید کرد، پلاک کنید.» با این اقدام بیش از پنجاه گروه نخبه و صنعتی تولید خودرو را آغاز خواهند کرد؛ خودروهایی در تراز جهانی.» شاید این مدل سخن گفتن، تز دادن و ارائه حرف‌هایی که نقد دولت وقت را مدنظر قرار داشته باشد بسیار خوشایند منتقدان دولت قرار بگیرد، اما از دل این سخنان هیچ چیزی برای بهبود دادن به شرایط اقتصادی در نمی‌آید.

واقعیت آن است که نه مدیریت اقتصاد به سادگی آب خوردن، انجام شدنی است و نه متقاعد کردن کشورهای مذاکره‌کننده برای رفع تحریم‌ها. به همان اندازه که کنترل نرخ دلار و تورم برای دولتمردان سابق و فعلی دشوار است، به میزانی سخت‌تر و غیرقابل پیش‌بینی هم‌سو کردن کشورهای طرف مذاکره برای بازگشت به برجام و برداشتن تحریم‌ها طاقت‌فرسا و بسیار دشوار خواهد بود. در واقع ما اساسا با موضوعات آسان و سهل در ساختار حکمرانی روبه‌رو نیستیم بلکه با چالش‌هایی طرف هستیم که حل هر کدام راه و روش خود را طلب می‌کند. به نظر می‌رسد دولت سیزدهم و خصوصا چهره‌هایی که در این دولت حضور دارند و در گذشته گمان می‌کردند با فشردن یک دکمه به اسم «ما می‌توانیم»، «قوی هستیم»، «توانایی»، «تدبیر» و… می‌توان به تمام گرفتاری‌ها فائق آمد و گره‌های کور را یکی پس از دیگر گشود، حال که با همین دشواری‌ها بدون واسطه روبه‌رو شده‌اند، بی‌تردید در گفتار و رفتار تغییر خواهند کرد و دیگر خبری از آب خوردن و ساده‌سازی‌ها نخواهد بود.