سرنخ‌های گرانی دلار
به گزارش جهان صنعت نیوز: از نگاه کارشناسان دو عامل سیاسی و اقتصادی نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت‌گذاری دلار دارند و سیگنال افزایش قیمت ارز یا از نشست‌های دیپلماتیک وین می‌رسد و یا از بی‌ثباتی‌های رخنه کرده در کلیت اقتصادی کشور. نهادهای تصمیم‌گیر اما نقش عوامل یاد شده در افزایش قیمت ارز را نادیده گرفته و دست‌های پشت پرده را عامل اصلی رشد قیمت دلار عنوان می‌کنند.
در ترسیم چشم‌انداز آتی بازار ارز می‌توان دو سناریو را مدنظر قرار داد. در سناریوی نخست نقش مسائل سیاسی در ایجاد بی‌ثباتی در بازار ارز پررنگ‌تر می‌شود. با توجه به آنکه افزایش نرخ ارز طی چند روز اخیر نیز با شروع دور هفتم مذاکرات وین همزمان بوده، می‌توان با صراحت اعلام کرد که مذاکرات، سیگنال اصلی افزایش قیمت دلار در برهه کنونی محسوب می‌شود. بنابراین چنانچه در مذاکرات هفته پیش رو نیز اخبار برجامی امیدوار‌کننده نباشد بازار ارز بار دیگر آماده صعود قیمتی می‌شود. در سناریوی دوم باید به نقش فاکتورهای اقتصادی در افزایش قیمت دلار وزن بیشتری بدهیم. به باور صاحب‌نظران، نرخ ارز معلول نقدینگی و تورم است و تا زمانی که سیاستگذار سازوکار مشخصی برای کنترل این دو عامل نداشته باشد تداوم روند صعودی قیمت ارز حتمی خواهد بود.
پالس مذاکرات وین
درست از زمان شروع مذاکرات وین و افزایش انتقادها به پیشنهادات ایران در خصوص برجام موج تازه افزایش قیمت در بازار ارز ایران دیده شد. اولین واکنش اسکناس آمریکایی به اخبار منفی از مذاکرات وین عبور از آستانه مقاومت ۳۰ هزار تومان و پیشروی در این کانال قیمتی بود. جو ناآرام بازار ارز حتی شرایط عبور دلار از مرز روانی ۳۱ هزار تومان را نیز فراهم کرد و اسکناس آمریکایی توانست برای مدت کوتاهی تا سطح قیمتی ۳۱ هزار و ۱۰۰ تومان نیز بالا برود. هرچند دلار زمان زیادی را در این کانال قیمتی ماندگار نبود و به عقب‌نشینی و برگشت به کانال قیمتی ۳۰ هزار تومانی رضایت داد اما نشانه‌های افزایش قیمت هنوز در بازار دیده می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد که در آستانه از سرگیری مذاکرات، معامله‌گران کمی محتاط‌تر شده و از خرید و فروش هیجانی ارز در بازار خودداری می‌کنند. در عین حال گزاره‌هایی که از سوی مقامات دولتی مطرح شده نیز منجر به فروکش کردن تب افزایش قیمت دلار شده است. اما استدلال‌های موجود چه می‌گویند؟
دست‌های پشت پرده
مقامات دولتی در خصوص چرایی افزایش قیمت دلار به فاکتورهای غیراقتصادی اشاره کرده و می‌گویند که دست‌های آلوده زمینه‌ساز افزایش التهاب در بازار ارز شده‌اند. ابراهیم رییسی، رییس‌جمهور در اظهارنظر دو روز گذشته خود گفته بود «عده‌ای شبانه‌روز در تلاشند همزمان با مذاکرات، نرخ ارز را بالا ببرند و مذاکرات را به اقتصاد گره بزنند تا خواسته‌های خود را به ملت تحمیل کنند و دستگاه‌های اطلاعاتی پیگیر موضوع هستند. برخی از این افراد در داخل و برخی نیز در خارج از کشور در محافل و فضای مجازی و واقعی به دنبال بالا بردن قیمت ارز هستند. منابع ارزی موجود در وضعیت خوبی قرار دارد و برخلاف روزهای اولی که دولت را تحویل گرفته‌ایم، نگران وضع ارز نیستیم. فروش نفت نیز به رغم تهدیدها و تحریم‌ها، شرایط خوبی دارد و صادرات نفت و میعانات بیش از گذشته افزایش یافته است.»اظهارات رییس‌جمهور نشان می‌دهد که گروهی افسار بازار ارز را در دست گرفته‌اند و در حال زمینه‌سازی برای افزایش قیمت ارز هستند. در سال‌های گذشته نیز در آشفته بازار افزایش قیمت ارز تیتر یک بسیاری از روزنامه‌های اقتصادی کشور این بود «نرخ ارز را جمشید بسم الله تعیین می‌کند.» در حقیقت پشت پرده گرانی ارز در سال‌های گذشته را به حضور پررنگ این فرد در بازار نسبت می‌دادند. حال که تجربه تلخ آشوب در بازار ارز در حال تکرار است و وعده مقامات دولتی نیز کمکی به بهبود شرایط ارزی و ثبات قیمتی در بازار ارز کشور نمی‌کند بار دیگر معمای دست‌های پشت پرده در گرانی ارز را مطرح می‌کنند. روز گذشته نیز رییس‌جمهور بار دیگر بر این مساله تاکید کرده و دستور شناسایی عوامل مداخله‌گر در بازار ارز را صادر کرده است. رییسی در اظهارات دیروز خود گفته «دستگاه‌های مسوول همزمان با نظارت و کنترل بر بازار، با شناسایی دقیق عوامل مداخله‌گر و بی‌ثبات‌کننده بازار ارز، با جدیت به مسوولیت‌های خود در این زمینه عمل کنند.»
پیش‌بینی افت قیمت ارز
به نظر می‌رسد دستور رییس‌جمهور برای کنترل قیمت‌ها در بازار ارز یکی از عوامل موثر در عقب‌نشینی دلار در دو روز گذشته بوده است. اما بازدید سرزده رییس بانک مرکزی از بازار ارز نیز باعث شد که معامله‌گران کمی محتاطانه‌تر عمل کنند و از خرید و فروش هیجانی ارز خودداری کنند. علی صالح‌آبادی در زمان حضور خود در بازار ارز و در جمع صراف‌ها گفته بود: «در بحث حواله در سامانه نیما عرضه ارز به مراتب بیشتر از تقاضاست، لذا ما در جانب ارز با هیچ محدودیتی مواجه نیستیم و حتی وضعیت ارزی کشور رو به بهبود است. در بازار متشکل نیز همان‌طور که صرافان اذعان کردند، هیچ مشکلی برای عرضه وجود ندارد و هر چه که مردم تقاضا داشته باشند تامین می‌شود.
بازار غیررسمی، بازاری خارج از بازار متشکل است، وقتی در بازار متشکل، عرضه به اندازه کافی وجود دارد، چرا مردم به سمت بازار غیررسمی بروند؟ می‌توانند ارز موردنیاز خود را از بازار متشکل تامین کنند. در بازار متشکل به دنبال راهکارهایی هستیم که دسترسی مردم به ارز را تسهیل بیشتری کنیم و به زودی این اقدام انجام می‌شود تا دیگر نیازی نباشد مردم برای دریافت ارز در صف بایستند.
مردم می‌توانند با ارائه مستندات خود در سامانه بازار متشکل ارزی، ارز موردنیاز را از صرافی‌ها دریافت کنند. ما تلاش می‌کنیم که دسترسی مردم را از وضعیت فعلی نیز آسان‌تر کنیم. در جانب عرضه ارز هیچ کمبود و مشکلی وجود ندارد، چه در حوزه اسکناس (بازارساز، صادرکننده) و چه در حوزه حواله. اخیرا جلسه‌ای با برخی صادرکنندگان داشتیم و قرار شد، برخی صادرکنندگان به طور مستقیم با واردکنندگان وارد تعامل شوند تا بخشی از گروه‌های کالایی به این صورت تامین شوند. با این اقدامات دولت، هیجانات و حباب‌های بازار غیررسمی ارز نیز فروکش می‌کند، زیرا آنچه ملاک است قیمت ارز بازار متشکل است نه چند دلار خرید و فروش در بازار غیررسمی ملاک عمل باشد.»
دو عامل تعیین‌کننده قیمت ارز
در همین حال دیروز نیز بانک مرکزی در مکاتبه‌ای با رییس شورای عالی کانون صرافان ایران خواستار اعلام نیازهای جدید ارزی متقاضیان واقعی به بانک مرکزی شد. در مکاتبه بانک مرکزی با رییس شورای عالی کانون صرافان ایران آمده است: «پیرو اطلاعیه مورخ ۰۶/۰۹/۱۴۰۰ و در راستای پاسخ به نیاز واقعی متقاضیان ارز، خواهشمند است به قید تسریع ضمن اخذ نظرات شرکت‌های صرافی در خصوص مسایل و مشکلات احتمالی مرتبط با فرآیند فروش ارز در سرفصل‌های مصارف خدماتی اعلامی، مراتب به همراه نیازهای جدید ارزی به درخواست متقاضیان واقعی مورد تایید آن کانون برای این بانک ارسال شود تا موضوع بررسی و اقدامات مقتضی صورت پذیرد». با وجود مطرح کردن اظهاراتی از این دست، کارشناسان دلایل رشد قیمت ارز را به مسائل دیگری نسبت می‌دهند. از نگاه آنان دو فاکتور سیاسی و اقتصادی تعیین‌کننده قیمت ارز هستند. در یک هفته اخیر و از زمان شروع دور هفتم مذاکرات وین، هیجان معامله‌گران برای خرید دلار بیشتر شد و اسکناس آمریکایی توانست رکورد ۱۴ ماهه را نیز بشکند.
به نظر می‌رسد حاکم بودن فضای نااطمینانی در وین و انتقاداتی که طرفین مذاکره‌کننده نسبت به برنامه هسته‌ای ایران روا داشته‌اند دلیل اصلی رشد قیمت دلار بوده است. اما فاکتور مهم‌تری که در بلندمدت می‌تواند تعیین‌کننده قیمت دلار باشد وضعیت نابسامان اقتصادی است. از نگاه کارشناسان انباشت کسری بودجه و حجم بالای نقدینگی و تورم بالای ۴۰ درصد نیرو محرکه رشد قیمت دلار است و تا زمانی که سیاستگذار قادر به بهبود شاخص‌های کلان اقتصادی نباشد بدون شک دلار به پیشروی خود ادامه خواهد داد.
ترسیم چشم انداز بازار ارز
سیدکمال سیدعلی * فضای بی‌ثباتی چند سالی است که مهمان بازار ارز ایران شده و سیاستگذاری مقامات دولتی تاکنون کمکی به کاهش التهابات قیمتی در این بازار نکرده است. بر همگان آشکار است که مسائل سیاسی و فضای روانی ناشی از آن عامل مهم و تاثیرگذاری بر قیمت ارز در دوره‌های زمانی کوتاه‌مدت بوده، اما آنچه در بلندمدت می‌تواند تعیین‌کننده قیمت ارز باشد عوامل و فاکتورهایی از قبیل کسری بودجه دولت، حجم بالای نقدینگی و تورم است.
در برهه کنونی هم عوامل سیاسی و هم عوامل اقتصادی بر قیمت ارز در بازار اثرگذار هستند. از یک سو می‌دانیم که اگر مذاکرات به نتیجه نرسد و تفاهمی شکل نگیرد، انتظارات تورمی تقویت و شوک افزایش قیمت به بازار وارد می‌شود. هرچند افزایش عرضه ارز در بازار نیما به سیاستگذار این امکان را می‌دهد که جوابگوی تقاضای موجود در بازار (در مقایسه با ماه‌های گذشته) باشد، اما عطش بالای ارزی در زمینه‌ها و پروژه‌های اقتصادی کشور وجود دارد. از سوی دیگر نیز به دلیل انباشت کسری بودجه و عدم اصلاح ساختار بودجه کشور، امیدی به کاهش تورم به عنوان عمده‌ترین متغیر تاثیرگذار بر قیمت ارز وجود ندارد.
بنابراین با وجود طرح مطالبی از قبیل اینکه عده‌ای در حال مداخله در بازار هستند و با رفتار مداخله‌گرایانه خود زمینه‌ساز رشد قیمت‌ها می‌شوند، اما عمده‌ترین دلیل رشد قیمت ارز در برهه فعلی افزایش انتظارات تورمی و فضای روانی حاصل از مذاکرات وین است. برای آنکه بتوانیم تصویر روشنی از بازار ارز تا پایان سال ارائه دهیم نیز باید مشخص کنیم که دولت در زمان باقی مانده از سال جاری چقدر می‌تواند اوراق بفروشد، چه میزان از حجم نقدینگی قابل کنترل خواهد بود و سیاستگذاری ارزی و پولی بانک مرکزی به چه شکل صورت خواهد گرفت؟
در این بین در صورتی که صنعت فلزی و سیمان کشور به دلیل مشکلات مربوط به برق و گاز دچار مشکل شود وضعیت درآمدی دولت بدتر خواهد شد. ضمن آنکه تورم داخلی نیز تحت‌تاثیر تورم جهانی قرار دارد و این مساله نیز می‌تواند بر نرخ تورم کشور در ماه‌های پیش رو اثرگذار باشد. با توجه به عوامل اثرگذار بر بازار ارز هرچند مدیریت بانک مرکزی بر بازار ارز می‌تواند اثرات اندک و کوتاه‌مدتی بر قیمت ارز داشته باشد، اما هیچ پیش‌بینی مبنی بر کاهش هزینه‌ها تا پایان سال وجود ندارد و احتمال اینکه دولت برای جبران هزینه‌هایش به چاپ پول روی بیاورد حتمی خواهد بود.
بر این اساس، در صورتی که تا پایان سال اخبار مثبتی از مذاکرات به گوش نرسد و طرفین مذاکره‌کننده به توافق مثبتی در خصوص برجام نرسند، امکان عقب‌نشینی نرخ تورم وجود نخواهد داشت و ماندگاری نرخ تورم در سطح بالای ۴۰ درصد نیز زمینه‌ساز رشد نرخ ارز خواهد شد.
ضمن آنکه هنوز تصمیمی در خصوص دلار ۴۲۰۰ تومانی گرفته نشده و این نیز تا پایان سال بار تورمی ایجاد خواهد کرد. مجموع این موارد نشان می‌دهد که میل به افزایش قیمت ارز تا پایان سال وجود دارد و در صورتی که گشایش‌های سیاسی و اقتصادی اتفاق نیفتد نمی‌توان چشم‌اندار بازار ارز را کاهشی دانست.
*معاون اسبق ارزی بانک مرکزی
لینک کوتاه :
