یلدا و حال ناخوش ما ایرانیان

دکتر صلاح الدین هرسنی * درباره ماهیت، اهمیت و جایگاه یلدا به عنوان یکی از مناسک آیینی ایرانیان، سخن‌های فراوانی گفته و شنیده شده است و شاید سخن گفتن دوباره از چیستی و ماهیت آن در اینجا، تکرار مکررات و یا به مثابه زیره به کرمان بردن و یا لقمان را ادب آموختن باشد. حال و با همه اهمیتی که این مناسک آیینی در گاهشمار رسمی ایرانیان دارد، به نظر می‌رسد یلدای امسال ایرانیان متفاوت با یلداهای سال‌های گذشته باشد.

آن‌گونه که معلوم است، در متفاوت بودن یلدای امسال ایرانیان نسبت به یلدا‌های گذشته دو عامل بیش از همه نقش دارند. عامل اول مربوط به حال ناخوش ایرانیان بابت وضعیت اقتصادی و کاهش قدرت خرید مردم برای مختصات و رنگین کردن سفره شب یلدا است و عامل دوم مربوط به وضعیت قرمز ناشی از وجود ویروس منحوس کرونا در سویه (اومیکرون) آن است که قرار است به جهت مخاطرات آن، از دورهمی و شب‌نشینی ایرانیان در چنین شبی جلوگیری کند با این هدف که شب یلدای امسال موجب شیوع موج ششم کرونا در سویه (اومیکرون) آن در کشور نشود. در این ارتباط، این روز‌ها مقامات کشور آژیر خطر را بابت آنکه مبادا اجتماعات و تجمعی باعث شیوع این سویه از کرونا شود، به صدا در آورده اند و مکرر بر طبل هراس‌ها و انذار‌ها می‌کوبند.

درباره وضعیت اقتصادی به عنوان یکی از مختصات شب یلدا، مساله این است که ایرانیان برای نکوداشت شب یلدا حتما باید با تدارک شامی مفصل و تهیه انواع و اقسام میوه‌ها و تنقلات پس از شام نظیر: انار و هندوانه، شکلات، شرینی‌جات و آجیل، بلندترین شب سال خود را به میمنت و مبارکی سپیدی پایان چنین شب سیه، پاس بدارند. حال و از آنجایی که ایرانیان شیرینی و شکوه خاطره انگیز چنین شبی را نمی‌توانند از دست بدهند و به راحتی از کنار آن بگذرند، پرسش آن است که آیا ایرانیان می‌توانند و قادر خواهند بود که با آماده‌سازی تدارکات شب یلدا، شب خوش و خاطره‌انگیزی را پشت سر بگذارند؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت که شاید یلدای امسال برای برخی ایرانیان به ویژه اغنیا، متمولان و لاکچری‌ها با یلدای سال‌های گذشته تفاوتی نکند و خوش باشد، اما قطعا برای ضعفا پاسخ منفی است، چراکه گرانی افسارگسیخته و وحشتناک و کاهش قدرت خرید مردم چنین فرصتی را برای خاطره سازی در شب یلدا از برخی از هموطنان گرفته  و همین شرایط سبب شده است که حال برخی از ایرانیان در چنین شبی ناخوش باشد. از طرف دیگر از تحقق وعده‌های دولت برای اقشار کم‌درآمد خبری نیست که بخواهد حال ضعیفان را خوش کند. برای نمونه کافی است که نظری به قیمت‌های جاری مناسبات شب یلدا نظیر قیمت میوه‌جات به ویژه انار و هندوانه، شکلات و آجیل افکنده شود تا ثابت گردد که شب یلدای امسال ایرانیان به ویژه اقشار کم‌در آمد تا چه میزان دشوارتر از شب یلدای سال‌های گذشته است.

آن سوتر و جدای از برگزاری مناسبات و مختصات شب یلدا، مساله دورهمی و شب‌نشینی دوستان و اقوام در چنین شب درازی بر وضعیت تراژیک ماجرا افزوده است. اساسا ایرانیان تمایل دارند که با دورهمی اقوام و آشنایان، پای قصه‌گویی بزرگان و نیز تفالی به دیوان حافظ، شبی خوش و البته درازی را چنین کوتاه کنند. اما از بد حادثه وجود منحوس ویروسی چون کرونا که تداوم حیات خود را به گردهمایی‌ها، تجمعات، شادی‌ها و سوگواری‌های جمعی گره زده است، چنین فرصت و شب خوشی از قصه‌ها و تفالی به دیوان حافظ را از ایرانیان گرفته است. راه اندازی موجی از (یلداهراسی) در روز‌های اخیر آن هم از سوی دولتیان و جامعه پزشکی، گواهی بر این ادعاست. به این ترتیب شب یلدای امسال ایرانیان باید کمتر با حضور اقوام و آشنایان برگزار شود و همچون سال گذشته به یلدا در فضای مجازی بسنده شود. به این ترتیب معلوم و مشخص است که یلدای امسال به جهت همدستی گرانی و کرونا نتواند در جهت حفظ مهم‌ترین یادمان و مناسک آیینی ایرانیان یعنی یلدا لااقل برای ضعفا، تولید شادی و خاطره‌سازی کند.

حال و از آنجایی که همدستی گرانی و کرونا قرار است از شیرینی بلندترین شب سال بکاهند و از خاطره انگیزی آن جلوگیری کنند، نباید زیاده از حد برای برگزاری چنین شبی ناامید بود و  اجازه داد که مناسبات و مختصات آن به دغدغه و نگرانی تبدیل شود. شاید همدستی گرانی و کرونا از سر حکمت و نیز آغاز تجربه‌ای تازه برای ایرانیان در چگونگی سپران چنین شبی باشد. بنابراین همین که مناسکی چون یلدا وجود دارد و می‌تواند برای ایرانیان خاطره سازی کند، به رغم همه موانع و چالش‌ها باید از هیچ برای شب یلدا چیزی ساخت و آن را به منظور سپیدی پایان شب سیاه گرامی داشت و از آن برای آرامش خاطر و تسلی جان، دمی آسود و بهره گرفت.

* کارشناس علوم سیاسی