راه، راهداری و حمل و نقل
علی شعبانی *
الف- صاحب‌نظران، پیشینه‌پژوهان و برنامه‌ریزان توسعه، راه را «شاهرگ تمدن» می‌دانند. از دنیای دیجیتال امروز که بگذریم، راه، بنیانی‌ترین بستر ارتباط مادی و معنوی بشر بوده و هست. در دنیای واقعی، هیچ امری بی‌راه به سرانجام نمی‌رسد.
تاریخ ایران گویای توجه پیشینیان ما به راه با اهداف کشورداری، امور اقتصادی و بازرگانی، خدمت‌رسانی و… بوده است. راه‌های ابریشم، راه ادویه (جاده طلایی)، راه شاهی، شبکه جاده‌های زمینی و بنادر و راه‌های دریایی و… که بخش‌های قلمرو بزرگ امپراتوری ایران را به یکدیگر و از طریق خشکی و دریا به شرق و غرب جهان متصل می‌کرد حاکی از درایتی است که بر سینه تاریخ می‌درخشد. برخی تمدن‌های بزرگ امروز در تکاپوی احیای خود ذیل نام آن راه‌های زمینی و دریایی هستند.
ب- راهداری که از دیرباز برای امور دفاعی و کشورگشایی و تجارت و سیاحت و… بسیار مهم بود، امروز به کمک پیام‌رسان‌های دیداری و نوشتاری و شنیداری و… اهمیت صدچندان یافته است. علاوه بر ارائه اطلاعات بهنگام و امکان برنامه‌ریزی و تدبیر و تمهید برای سفر، از بروز بسیاری خسارات غیر‌قابل جبران پیشگیری کرده است. وجود راهدارخانه‌ها، پشتوانه‌ای مطمئن برای مسافران در سفر است. هیچ‌کس در جاده تنها نیست، راهداران همواره در راهند.
پ- ناوگان جاده‌ای ایران با بیش از ۰۰۰/۴۰۰ کامیون- که حدود ۹۰ درصد آن در مالکیت خصوصی است- بر دوش رانندگان زحمتکش و سختکوشی است که بخش اعظم چرخه اقتصاد و گردش و توزیع کالا در سراسر کشور، مرهون خدمات آنان است.
ت- با وجود شتاب شگفت‌انگیز جهانی شدن، انفجار اطلاعات، انقلاب ارتباطات، گسترش جهان دیجیتال و غلبه زمان مجازی بر زمان فیزیکی و کمرنگ شدن مرزهای جغرافیایی، توسعه راه‌ها در تحکیم حاکمیت در جغرافیای سیاسی، خدمات‌دهی به شهروندان، برقراری و تداوم پیوندهای دولت- ملت، تعاملات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی در بعد بین‌المللی و… اهمیتی بیش از پیش یافته است. مقدار آزادراه‌ها، بزرگراه‌ها، راه‌آهن، راه‌های هوایی و دریایی و فضایی و شبکه راه‌های روستایی و… امروز نیز از اصلی‌ترین شاخص‌ها و سنجه‌های توسعه کشورهاست.
ث- جمهوری اسلامی در بزنگاه تاریخی از نظر توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و ترانزیت با رویکرد بین‌المللی است. در برنامه‌های سوم تا ششم مکرر بر توسعه زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و دستیابی به سهم مناسب از بازار حمل‌و‌نقل بین‌المللی، تاکید شده است. در ق ب پنجم توسعه رشد سالانه ۱۰ درصد برای ترانزیت پیش‌بینی شده بود. در بند ۲ ماده ۱۶۳، مکان‌یابی پایانه‌های بارگنج (کانتینری) و حمل‌و‌نقل ترکیبی در کریدورهای اصلی شمالی- جنوبی، شرقی- غربی و شبکه آسیایی از طریق بخش خصوصی و تعاونی و در ماده ۱۶۵، توسعه و ارتقای رقابت‌پذیر حمل‌و‌نقل دریایی و تدوین نظام انعطاف‌پذیرتر تعرفه‌گذاری دریایی، مورد تاکید قرار گرفته بود.
در برنامه ششم، در راستای مردمی شدن اقتصاد و گسترش زیرساخت‌های مورد نیاز برای خدمات تجاری خارجی و ترانزیت، به مشارکت بخش با شرکت‌های معتبر بین‌المللی (داخلی و خارجی) برای تشکیل شرکت‌هایی جهت سرمایه‌گذاری و بهره‌برداری از بنادر اصلی با کارکرد بین‌المللی و فرودگاهی و…، تاکید شده است.
در طرح جامع حمل‌و‌نقل کشور با افق ۱۴۰۹، ضمن پیش‌بینی رشد ۴/۴ درصدی برای راه‌های ریلی و توجه بر زون‌های موثر بر تبادلات ترانزیتی ایران از جمله: کریدورهای شمال- جنوب؛ شرقی- غربی و کشورهای همسایه، حمل‌و‌نقل ریلی بین ایران و کشورهای CIS، توسعه ترانزیت ریلی جنوب، منطقه قفقاز و آسیای مرکزی، اتصال شبکه ریلی به پایانه‌های بار و مسافر جاده‌ای، هوایی و بندری داخل و خارج، ساخت آزادراه و… تاکید شده است.
ج- بنا به نظر مسوولان، ایران برای رسیدن به اهداف بخش حمل‌و‌نقل، نیاز به ۲۵ هزار کیلومتر ریل‌گذاری دارد تا طبق برنامه ششم سهم حمل بار ریلی به ۳۰ درصد و حمل مسافر ریلی به ۲۰ درصد کل کارکرد بخش برسد.
در بخش جاده‌ای کمبود کریدورهای آزادراهی، قدیمی بودن و استهلاک کامیون‌ها و در نتیجه کاهش بهره‌وری از مشکلات عمده و نوسازی و بهسازی آن از اولویت و ضرورت‌هاست. در بخش ریلی نیز خطوط برای عبور قطارها مناسب نیستند، سن لوکوموتیوها بالاست، استهلاک و هزینه زیاد و سودده نبودن حمل‌و‌نقل ریلی، امکان سفارش لوکوموتیو‌های جدید را نمی‌دهد. حمل‌و‌نقل دریایی نیز با وجود بنادر متعدد، به دلیل محدودیت در پهلوگیری کشتی‌های بزرگ، سرعت پایین تخلیه و بار، هزینه‌های دموراژ، فقدان تجهیزات لازم و محدود شدن نقش بنادر به انبار و… عملا کارایی و سوددهی مطلوب را ندارد. در بخش هوایی نیز، فرسوده بودن ناوگان، جانمایی نامناسب برخی فرودگاه‌ها و استاندارد نبودن و کاستی‌های مختلف، مشکل مشابه بخش‌های دیگر حمل‌و‌نقل است.
در ارزیابی کلی، عدم بهره‌گیری مناسب از ظرفیت‌های حمل‌و‌نقلی ایران و روند کند کشور در فراهم کردن زیرساخت‌ها، باعث نگرانی کارشناسان از احتمال افت این بخش مهم اقتصادی و کمرنگ شدن ایران در عرصه ترانزیت و حمل‌و‌نقل بین‌المللی شده است.
چ- سیستان‌وبلوچستان در عرصه بنادر و اسکله‌ها، راه‌آهن و بزرگراه دارای ظرفیت ممتاز برای ترانزیت بین‌المللی و دستیابی جمهوری اسلامی ایران به سهم مناسب در اقتصاد حمل‌و‌نقل جهانی است؛ فرصتی که با طرح یک کمربند- یک جاده چین، ابرپروژه بین‌المللی هزاره سوم، که علاوه بر نقش اقتصادی، نقش ژئوپلیتیک تعیین‌کننده در معادله قدرت، اقتصاد مبتنی بر قدرت و نظم نوین جهانی ایفا خواهد کرد، در چارچوب توافقنامه جامع راهبردی ۲۵ساله با چین برای ایران فراهم است؛ اگر در تامین زیرساخت‌های ضروری از جمله کریدور چابهار- زاهدان- سرخس- آسیای‌مرکزی شامل راه‌آهن و بزرگراه؛ کریدور شرق- غرب (پاکستان- میرجاوه- زاهدان- کرمان- غرب کشور- ترکیه و اروپا)- راه‌آهن و بزرگراه- و نیز توسعه و تجهیز بنادر جنوب و جاده طلایی نوار ساحلی (پاکستان- چابهار- بندرعباس- بوشهر- خوزستان- عراق- اروپا) و… و همچنین احداث فرودگاه‌های با استاندارد روز در چابهار، ایرانشهر، سراوان، زاهدان و زابل، تعلل و غفلت نگردد. متاسفانه به پروژه‌های بزرگراه و راه‌آهن- کریدور چابهار- زاهدان- سرخس- ترکمنستان، نزدیک به ۱۰ سال بی‌توجهی شد. اینک که از دو، سه سال پیش دوباره فعال شده‌اند باید پیش از فرصت‌سوزی‌های بیشتر، به سرانجام برسند. همچنین سرمایه‌گذاری خارجی در بندر چابهار که مشتاقانی از حوزه اقیانوس هند، چین، افغانستان و خاور دور دارد همزمان باید مدیریت و تدبیر و تسریع شود. گام‌های مهمی در جهت افزایش ظرفیت بندری چابهار در سال‌های اخیر برداشته شده است، لکن در سطح سیاست ملی و بین‌المللی، هنوز وافی به مقصود نیست. نبض جهان و البته ایران نیز در آینده در شرق خواهد تپید.
فراهم کردن زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل و ترانزیت، علاوه بر اهمیت اقتصادی آن برای کشور، توان و کارآمدی سیاست خارجی ما را می‌افزاید. «سیاست خارجی ایران بدون شناخت تنوع و ویژگی‌های خاص اقتصادی و مزیت‌های نسبی آن مخصوصا در عرصه‌های حمل‌و‌نقل، ترانزیت، ارتباطات و انرژی و پیوند آن با مناطق مختلف پیرامونی، قابل درک نیست (سیدمحمد کاظم سجادپور، ۱۳۹۷، چارچوب مفهومی و فراگیر برای درک و تحلیل سیاست خارجی ایران، فصلنامه سیاست خارجی، ۳۲(۴)، ص۴۰).
خ- با وجود کمبودها و کاستی‌ها، خدمات حوزه راهداری، راهسازی و حمل‌و‌نقل ایرانشهر، مناسب و درخور تقدیر است. پروژه‌های مهمی از جمله جاده ایرانشهر- مهرستان، جاده روستایی بزمان- درآهو، جاده بزمان- گوهرکوه- تفتان، قطعاتی از بزرگراه در محور ایرانشهر- خاش، قطعاتی از راه‌آهن محور ایرانشهر- لاشار و ایرانشهر- خاش در دست احداث هستند، پل بزرگ نمردیان آماده بهره‌برداری است و خدمات مستمر مرمت و نگهداری راه‌ها، اطلاع‌رسانی به موقع از وضعیت راه‌ها، رفع خرابی‌ها در کمترین زمان، آمادگی لازم برای مقابله با بحران‌ها و حوادث و… از جمله تلاش‌های شایسته تقدیر مدیریت راهداری شهرستان است. با این حال، هنوز بیش از ۵۰ درصد روستاها و آبادی‌های شهرستان‌ها به ویژه در بخش‌های بزمان و مرکزی به راه مناسب دسترسی ندارند و با توجه به فاصله مناطق تا مرکز شهرستان، مستلزم برنامه‌ریزی و تدبیر در جهت رفع آنهاست.
ح- هفته رانندگان، حمل‌و‌نقل و راهداری را به سیاستگذاران، متولیان و متصدیان، این بخش کشور و استان، رانندگان عزیز در بخش خصوصی و دولتی، مدیران کل راهداری و حمل‌و‌نقل استان به ویژه مدیرکل محترم راهداری و حمل‌و‌نقل جنوب استان، مدیریت و همکاران راهداری شهرستان ایرانشهر و دست‌اندرکاران بخش‌های مختلف مرتبط با راه و راهداری و راهسازی و حمل‌و‌نقل، تبریک عرض می‌کنم و از زحمات ارزشمند یکایک عزیزان سپاسگزاری می‌کنم.
* معاون استاندار و فرماندار ویژه ایرانشهر
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :