تولید ناب، رمز بقای واحد صنعتی و حمایت از تولید داخلی

محمود آقادوستی *

جهان امروز جهان صنعت است و در این مسابقه سریع هر که ریل‌گذاری دقیق و درستی نداشته باشد و آینده‌نگری و برنامه‌ریزی بلند‌مدت، فراخور نوع فعالیت را سرلوحه کار نسازد بدون شک از چرخه رقابت و تولید خارج خواهد شد و صدالبته رقابت‌های اقتصادی و تنوع محصولات واحدهای تولیدی در برندهای مختلف و متفاوت در شرایط کنونی حفظ بازار مصرف را بسان بازی شطرنج بسیار دقیق و هوشمندانه کرده است. گاهی یک حرکت اشتباه در محصول یا برند تولیدی ضربه‌ای جبران‌ناپذیر بر نظام سازمان‌‌یافته آن وارد می‌کند به نحوی که دیگر هیچ‌گاه نتواند در این عرصه فعالیت کند. سرعت رشد دانش و تکنولوژی‌های تولید بسیار بالاست و بنگاه‌ها و واحدهای صنعتی برای ادامه حیات خود ناچار به همگام‌سازی خویش با این فرآیندهای رو به رشد و سریع هستند. رمز بقا در بازار در نکاتی خاص خلاصه می‌شود. در صورت شناخته شدن محصول با برندی خاص و تایید کیفیت آن با توجه به استفاده جامعه هدف (مصرف‌کنندگان)، قیمت تمام‌شده محصول چه به صورت مثبت، چه منفی نقش بسزایی در این امر ایفا می‌کند. بارها شنیده‌ایم و خوانده‌ایم که وارد کردن کالایی از خارج از کشور بسیار ارزان‌تر از تولید آن در داخل تمام می‌شود. این سخن، سخن باطلی نیست. باید کنکاش کنیم که چرا چنین است. وجود مواد اولیه، نیروی کار داخلی و سایر ملزومات تولید فراهم است پس نکته مغفول این ماجرا کجاست؟ تولید گران بدون شک برآیند وجود فعالیت‌های فاقد ارزش‌افزوده در چرخه تولید، هزینه‌های سربار تولید، عدم به‌روز‌رسانی ماشین‌آلات خطوط تولید، چیدمان غیرکارشناسی خطوط تولید، عدم رعایت مراحل تقدم و تاخر تولید، افزایش مصارف انرژی توسط ماشین‌آلات خطوط تولید است. با توجه به نامگذاری سال‌جاری توسط مقام معظم رهبری حضرت آیت‌الله امام خامنه‌ای به سال مانع‌زدایی و رفع موانع تولید، همه نگاه‌ها در درجه اول به بخش‌های دولتی و خدماتی معطوف شده که موانع در راه تولید را برطرف کنند و این نگاه نادرستی نیست ولی کل ماجرا را شامل نمی‌شود. نگاه همه عزیزان را به این نکته معطوف می‌دارم که رفع موانع تولیدی هم بعد داخل بنگاه‌های اقتصادی و صنعتی را شامل می‌شود و هم در بعد دیگر دستگاه‌ها و نهادهای مرتبط با امر تولید را. در این گفتار قصد ورود به مبحث نهاد‌ها و سازمان‌های مرتبط با امر تولید را ندارم و انشاءالله در مجالی دیگر به این موضوع خواهم پرداخت. در حال حاضر اصلاح فرآیندهای تولید در داخل واحد مدنظر است. تولید نهایی باید ارزان، مقرون به صرفه، رقابت‌پذیر، باکیفیت و در یک کلام تولیدی ناب باشد. در این چرخه تولیدی تمام هزینه‌های زائد و سربار واردشده باید به نحوی خاص مدیریت و حذف شوند و در صورت امکان به صورت محسوسی کاهش یابند یا لااقل به حداقل ممکن برسند. پایش علمی و رصد مرتب، منظم و دقیق خطوط تولیدی و مراحل تولید و شناسایی فعالیت‌های زائد و زمانبر و در یک کلام شناسایی گلوگاه‌های تولید در قدم اول و دوم برنامه‌ریزی دقیق، منظم و پیاده‌سازی علمی روش‌های مورد نظر با دقت‌نظر و به صورت کاملا علمی و متبحرانه می‌تواند هزینه‌های محسوس و نامحسوس سرباری تولید را که باعث کاهش ارزش‌افزوده تولید می‌شوند، کنترل کند هرچند این امر در نگاه اول به صورت ناچیز می‌نمایاند ولی در درازمدت می‌تواند تاثیر بسزایی بر امر تولید به صورت ناب داشته باشد. به‌روز‌رسانی ماشین‌آلات واحد تولیدی و عدم اصرار بر تولید با روش‌ها و ماشین‌آلات فرسوده و دارای ضایعات بالا یا تولیدات معیوب، راهی است که وزارت صمت به عنوان متولی اصلی بحث صنعت و تولید در اختیار تولیدکنندگان قرار داده است که این فرصت به نحو شایسته‌ای در اختیار تولید‌کنندگان داخلی ماشین‌آلات خطوط تولیدی نیز است که بتوانند با افزایش دانش به‌روز خود سفارشات واحدهای صنعتی متقاضی را برآورده کنند زیرا طبق قانون اولویت با تولیدات داخلی است و در صورتی که امکان تولید ماشین‌آلات مورد نیاز در داخل کشور مهیا نباشد اجازه ثبت‌سفارش و در نهایت ورود ماشین‌آلات نو از خارج از کشور پس از بررسی‌های کارشناسی صادر خواهد شد. هیچ واحد صنعتی فارغ از این موضوع نیست. تولید با ماشین‌آلات فرسوده و مستهلک راندمان تولید را ضمن هدررفت منابع در پی خواهد داشت. تولید ناب راه را بر قاچاق کالا نیز خواهد بست. دایم می‌شنویم که قاچاق کالا کمر تولید داخلی را شکسته است و برای مبارزه با آن سازمان‌ها و نهادهای عریض و طویلی طراحی شده‌اند که با قاطعیت می‌توان گفت تا به حال در این راستا موفقیت چندانی را به دست نیاورده‌اند. جولان کالاهای قاچاق موجود در بازار می‌تواند گواه متقنی بر این موضوع باشد. تا می‌گوییم قاچاق کالا، بحث کولبرها یا ته‌لنجی‌ها مطرح می‌شود که این موضوع یک موضوع انحرافی برای گمراه کردن افکار عمومی است؛ همانند موارد مطروحه در خصوص بحث قاچاق سوخت. پس می‌توان دریافت رابطه تولید ناب و قاچاق کالا رابطه‌ای معکوس است که هرچه تولیدکنندگان به سمت تولیدی ناب‌تر حرکت کنند از آن سوی عرصه بر ورود کالاهای قاچاق به داخل کشور تنگ‌تر خواهد شد. در خصوص مبحث قاچاق کالا و تاثیر آن بر نابودی تولیدات داخلی و ملی، انشاءالله در مباحث بعدی به صورت مفصل به آن خواهم پرداخت. امور مرتبط با تولید، فروش، التهاب و یا نیاز بازار، همانند تار عنکبوت به نحو آشکار و پنهان در‌هم‌تنیده شده که با یک نگاه تازه و بازآفرینی مجدد و یا به عبارتی، بازمهندسی مراحل انجام کار مشخص و مرتفع می‌شوند که تبیین این امر مدیرانی جوان، بادانش و جسور می‌طلبد. تولید ناب یعنی مانع‌زدایی در امر تولید در صورتی که عمده افراد مانع‌زدایی را در اصلاح قوانین و عدم مخالفت دستگاه‌های نظارتی می‌دانند که این برداشت، برداشتی اشتباه و حاصل نگاه کوتاه‌مدت است که یکی از دلایل وضعیت کنونی صنعت کشور، حاصل وجود این نگاه‌ها است. در صورتی که به صورت خاص صرفا چنین نیست. اگر قرار بر تولید غیرناب و تمام‌شده با قیمت بالا باشد هیچ عقل سلیمی بر ادامه این روند اصرار نخواهد داشت زیرا صرفا هدررفت منابع را به دنبال خواهد داشت. لازمه رفع موانع تولید داخل واحد صنعتی توجه ویژه به سرمایه‌گذاری همزمان با تولید است؛ کاری که به دلایل خاص در صنعت نفت و پتروشیمی بهنگام انجام نشده و اگر هم انجام شده به قدر کفایت نبوده و نیست که مجال پرداختن به این موضوع در حیطه این مطلب نیست. برای داشتن تولیدی ناب وجود قوانینی علمی، به‌روز، صریح نه متناقص و دوپهلو با دارا بودن قاطعیت، استحکام و ضمانت اجرایی بالا و صدالبته با ثبات مورد نیاز است که به گواه تاریخ این موضوع مغفول مانده و قوانین قدیمی دست‌وپا گیر تولید بعضا ترمز آن را کشیده، گاه بایکدیگر در تناقض آشکار هستند. روند تغییر مداوم قوانین تولیدی یا صادراتی و تکانه‌های ناشی از نوسانات بازار ارز به نوعی ثبات تولید و تولیدکننده را با مخاطره مواجه می‌کند و هزینه‌های جانبی غیر‌قابل پیش‌بینی بر آن وارد می‌کند که در اغلب موارد تولیدکنندگان برای مقابله با این تنش‌ها و تکانه‌های وارده، سعی در پیدا کردن راهکارهایی می‌کنند به نحوی که در آخر به طور مستقیم و یا غیرمستقیم بر تولید ناب تاثیر می‌گذارد که این امر به مرور جایگاه کسب شده در بازار مصرف واحد تولیدی را دچاره مخاطره خواهد کرد. با تولید ناب بحث CRM یا مشتری‌مداری نیز خودبه‌خود در جامعه هدف محصول نهایی ایجاد و بازار کالا تضمین خواهد شد. دنیای تولید امروز دنیای رقابت، نوآوری و حرکت به سمت جلو است و واحدی که برپایه علمی، دقیق و به‌روز حرکت کند در رقابت ماندنی است وگرنه می‌شود آنچه طی سالیان اخیر مکرر می‌بینیم؛ واحدهایی که به علت ناتوانی در رقابت با رقبا از چرخه تولید خارج و خیلی از مواقع به خاطر ناتوانی در پرداخت تسهیلات اعطایی توسط بانک‌ها، به تملک آنان درمی‌آیند و یا عطای تولید را به لقایش می‌بخشند. مصرف‌کنندگان امروزی با وجود رشد و فراگیری نفوذ و پوشش اینترنت و به دنبال آن فضای مجازی کسب‌وکار گروه‌هایی هوشمند، جست‌وجوگر، مقایسه‌گر و با دامنه وسیع‌تری در نوع انتخاب محصول نسبت به سابق هستند. توجه ویژه به این موضوع حرکت واحدهای صنعتی برای تولیدی هرچه ناب‌تر را اجتناب‌ناپذیر خواهد کرد.

پس تکرار می‌کنم «تولید ناب، رمز بقای واحد صنعتی و حمایت از تولید داخلی است.»

* کارشناس صنعت