عملیات نجات «چغازنبیل» با مثلث طلایی
به گزارش جهان صنعت نیوز: چغازنبیل یکی از معدود آثار تاریخی کشور است که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده است. پروفسور مهدی محسنیان‌راد چغازنبیل را یکی از بارزترین نشانه‌های ارتباطات گروهی در دوران پیش از هخامنشیان می‌داند و وسعت و سازماندهی مراسمی که هر ساله در این بنا صورت می‌گرفته را بی‌نظیر قلمداد می‌کند.
اگر می‌خواهید عظمت و قدرت این بنا را بهتر درک کنید در نظر آورید در دورانی که خبری از مهندسان معماری و نقشه‌کشی صنعتی نبوده، چغازنبیل در پنج طبقه طراحی و ساخته شده است. جالب‌تر آنکه طراحی آن به گونه‌ای است که هر طبقه نه بر روی طبقه قبلی، بلکه بر روی زمین بنا شده و به بالا رفته است.
افزون بر این بنا از هر سمت بنا درهای ورودی وجود داشته که هر یک از این درها امکان دسترسی به طبقه‌ای مشخص را می‌داده است و تنها کسانی که از درب اصلی وارد می‌شدند امکان بالا رفتن تا بالاترین طبقه بنا را داشته‌اند.
در کنار این بنا یک تصفیه‌خانه آب نیز ساخته شده که در نوع خود بی‌نظیر بوده و به عنوان قدیمی‌ترین تصفیه‌خانه جهان شناخته می‌شود.
در اطراف بنا هم چندین زیرزمین و عبادتگاه برای خدایان عیلامی ساخته شده که البته در گذشته به سبب بارش‌های فصلی و فرسایش دچار فرسایش و ریزش‌هایی شده و آسیب دیده‌اند.
از آنجا که چغازنبیل فراتر از یک بنای تاریخی بخشی از هویت یک ملت و حتی بالاتر از آن بخشی بااهمیت از تاریخ بشر و آدمی است حفظ و مرمت آن بی‌شک باید از سوی مسوولان وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مورد توجه ویژه قرار گیرد.
با این وجود در سال‌های گذشته خبرهای خوشی پیرامون این بنای تاریخی و پراهمیت وجود نداشته است؛ از خطر خارج شدن این اثر از فهرست آثار یونسکو به دلیل ساخت کارخانه در اطراف آن، تا کمبود اعتبار استانی برای حفاظت و مرمت بنا، باعث شده دوستداران تاریخ و فرهنگ کشورمان را آشفته خاطر کند.
از سوی دیگر تعداد کم راهنمایان گردشگری در اطراف بنای چغازنبیل، نبود بروشور و محصولات فرهنگی مرتبط، وضع نامناسب آرامگاه‌های اطراف بنا و کم بودن بودجه‌های پژوهشی برای کندوکاو پیرامون این اثر باعث شده که از سویی این بنای شگفت‌انگیز برای بسیاری ناشناخته باقی بماند و از سوی دیگر با وجود گذشت حدود۹۰ سال از کشف آن همچنان ابعاد ناشناخته و پنهان متعددی در خصوص آن وجود داشته باشد.
برای اطلاع از برنامه‌های وزارت میراث و فرهنگی دولت جدید برای حفظ و مرمت چغازنبیل و نیز جهت آگاهی از اقدامات صورت گرفته برای حل مشکلات متعددی که در این سال‌ها این بنای تاریخی را تهدید کرده سوالات خود را با «فرهاد عزیزی» مدیرکل پایگاه داده‌های وزارت میراث فرهنگی و گردشگری مطرح کردیم.
این مقام مسوول ضمن اعلام اینکه وزارت میراث عملیات حفاظت مستمر این بنای تاریخی را در دستور کار دارد در خصوص وضعیت آرامگاه‌های اطراف چغازنبیل و اقدامات صورت‌گرفته برای جلوگیری از آسیب وارد شدن به آنها به «جهان‌صنعت» گفت که مسقف کردن مجموعه آرامگای اطراف چغازنبیل و نیز آماده کردن این اماکن برای بازدید عمومی در دستور کاری وزارت میراث قرار دارد.
وی همچنین ضمن قبول این نقد که وضعیت ارائه خدمات گردشگری در محوطه چغازنبیل مناسب نیست به خبرنگار ما گفت که وزارت میراث قصد دارد جهت توسعه گردشگری منطقه منحصر‌به‌فرد شمال خوزستان، سه اثر جهانی چغازنبیل، شوش و شوشتر را به عنوان مثلث طلایی میراث جهانی خوزستان در نظر بگیرد و با همکاری سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی به خصوص شرکت‌های تعاونی ایتالیایی طرح توسعه گردشگری مثلث طلایی را کلید بزند.
عزیزی همچنین ابراز داشت: واگذاری اراضی اطراف بنای چغازنبیل بدون استعلام از وزارتخانه و اداره کل بوده که پس از پیگیری‌های این وزارتخانه واگذاری به کل لغو شد و ساخت هرگونه تاسیسات کارخانه‌ای در آن نیز رد شده است.
باتوجه به نگاه مثبت مدیرکل پایگاه داده‌های وزارت به حفظ و مرمت بنای چغازنبیل و نیز توسعه خدمات گردشگری در خوزستان خصوصا در مورد چغازنبیل به عنوان بخشی از میراث جهانی ثبت شده در یونسکو، اینطور به نظر می‌رسد که در آینده نزدیک شاهد بهبود وضعیت ارائه خدمات گردشگری در چغازنبیل و نیز در کمربند شمالی استان خوزستان که آثار باستانی و ارزشمندی در آن واقع شده باشیم.
مشروح مصاحبه روزنامه جهان‌صنعت با فرهاد عزیزی مدیرکل پایگاه داده‌های وزارث میراث فرهنگی و گردشگری در پی می‌آید.
*سال ۱۳۹۸ عاطفه رشنویی مدیر وقت پایگاه میراث جهانی چغازنبیل و هفت‌تپه اعلام کرد به واسطه شدت و طولانی‌مدت بودن بارش باران، شاهد آسیب‌هایی در محوطه میراث جهانی چغازنبیل بودیم ایشان گلایه‌هایی از پرداخت دیرهنگام اعتبارات نیز داشتند؛ در حال حاضر وضعیت چغازنبیل چگونه است؟ آیا اعتبارات به موقع پرداخت می‌شود؟
محوطه میراث جهانی چغازنبیل، محوطه‌ای بزرگ و مهم با ساختارهای خشتی، پراکنده و آسیب‌پذیر است که با عملیات حفاظت مستمر نگهداری می‌شود. در صورت عدم رسیدگی و کنترل بالطبع به دلیل ماهیت خشتی آسیب‌پذیر در مقابل بارندگی‌های سیل‌آسای خوزستان آسیب‌پذیر خواهد بود.
خوشبختانه با حضور عوامل پایگاه و نیروهای دائم کارگاهی، مجموعه فعالیت‌های پایش، حفاظت پیشگیرانه و حفاظت آنی در طول سال در حال انجام است.
همچنین با وجود محدودیت‌های اعتباری در چند سال اخیر همواره تلاش کل مجموعه وزارتخانه تامین اعتبارات مجموعه‌های جهانی بوده است.
*بناهای تاریخی خشتی مثل چغازنبیل در فصل بارش با خطرات زیادی مواجه می‌شوند. از یک سو قسمت‌های خشتی و کاهگلی که بخش‌های حفاظتی بنا به حساب می‌آیند باید هر سال ترمیم شوند و از سوی دیگر برای مقابله با گیاهان خودرو که می‌توانند موجب فرسایش بنا شوند باید برنامه مشخصی وجود داشته باشد. آیا چنین برنامه‌ای وجود دارد و برای مقابله با این دو دسته خطرات چه اقداماتی صورت می‌گیرد؟
یکی از خصوصیات بارز همه پایگاه‌ها به خصوص پایگاه‌های جهانی برنامه‌محور بودن همه اقدامات بر اساس پلان مدیریت است.
پایگاه چغازنبیل هم دارای برنامه مصوب بوده و کارها بر اساس آن انجام می‌پذیرد. با توجه به تاسیس پایگاه در دهه هفتاد و عملیات مستمر پایش، حفاظت و مرمت که در نگهداری این محوطه عیلامی در دستور کار است، به صورت منظم پایش‌های لازم و اقدامات پیشگیرانه در طول سال انجام می‌شود.
همچنین با توجه به گزارشات پایگاه چغازنبیل درباره پوشش گیاهی نیز اقدامات علمی و عملی از سال‌ها پیش تاکنون صورت گرفته، این رسیدگی توام با حفظ ارزش‌های زیست‌محیطی و مسائل حفاظت از آثار پیگیری می‌شود.
* با توجه به باران‌های شدید و پر شدت استان خوزستان در فصل زمستان برای مهار آب‌های سطحی لازم است که تمهیداتی همچون ایجاد شیب و ساخت ناودان مد نظر قرار گیرد آیا چنین اقداماتی صورت می‌گیرد و شیوه و سازوکار نظارت بر اجرای صحیح و کارشناسی این عملیات چگونه است؟
در ساخت مجموعه محوطه چغازنبیل از دوران اولیه توجه به مهار سیلاب‌ها و کنترل آنها برنامه‌ریزی شده است، نمود این نوع برنامه‌ریزی در وجود ناودان‌های زیگورات چغازنبیل نیز دیده می‌شود.
طبق گزارش‌های حفاظتی پایگاه چغازنبیل؛ سالانه قبل از فصل بارندگی در پایش‌های مستمر توسط کارشناسان پایگاه‌ها عملکرد صحیح ناودان‌ها چک می‌شود و هر کجا نیاز به اقدامات اصلاحی داشته باشد قبل از بارندگی انجام می‌شود؛ این مهم در قله زیگورات و دیگر آثار معماری با کنترل شیب‌ها با مصالح همگن توام با رعایت اصالت و سلامت محوطه در دستور کار است.
ناگفته نماند مطالعات دامنه‌دار حفاظت از مجموعه در برابر نزولات جوی نیز در دستور کار پایگاه قرار دارد. ضمنا درباره کنترل و سازوکار نظارت باید عرض کنم، پایگاه‌ها دارای شوراهای راهبردی و مشورتی هستند که اساتید فن از دانشگاه‌ها تا پیشکسوتان متخصص و مرتبط با میراث فرهنگی در این شوراها عضو هستند و کلیه عملیات اجرایی قبل از اقدام در این شوراها بررسی و تایید می‌شود.
در سال‌های قبل مشاهده شده که تعدادی از آرامگاه‌های اطراف زیگورات رو باز مانده و حتی یکی از زیرزمین‌ها بدون روکش و یا سقف بوده و با ورود جریان آب در حال تخریب بوده است؛ برای احیای این آرامگاه‌های تاریخی و زیرزمین‌های اطراف زیگورات چه برنامه‌ای دارید؟
*مجموعه آرامگاهی محوطه میراث جهانی چغازنبیل تحت پایش و حفاظت است و چند سالن آن نیز جهت جلوگیری از آسیب‌دیدگی و حفاظت بسته شده است.
سالانه با امکانات و دستگاه‌های پایشی و سنجش، حرارت و رطوبت آنها کنترل می‌شود، و از مجموعه‌هایی هستند که دائم توسط همکاران مستقر پایگاه، مورد پایش و حفاظت مستمر قرار می‌گیرند. در برنامه کوتاه‌مدت حفاظت این محوطه تاریخی علاوه بر پایش تهیه سقف محافظ و آماده‌سازی این آرامگاه‌ها برای بازدید عمومی نیز در دستور کار قرار گرفته است.
همواره در اطراف بناهای تاریخی مهم در جهان کسب‌و‌کارهای کوچکی برای معرفی اثر قرار دارد و به شکل ساماندهی‌شده و مطابق با استانداردهای روز دنیا از جمله با ارائه فیلم‌های سه‌بعدی و طراحی‌های شبیه‌سازی شده و عرضه محصولات فرهنگی منطبق با اثر به معرفی بنای تاریخی و ویژگی‌های آن پرداخته می‌شود و حتی در اطراف بناهای تاریخی عموما رستوران‌هایی به ارائه غذاهای بومی می‌پردازند.
* در چغازنبیل اما شرایط به گونه دیگری است در گوشه‌ای از محوطه چند شتر برای سواری آن هم به صورت غیراصولی و توسط افراد بومی و آموزش‌ندیده اجاره داده می‌شود و در گوشه دیگر صرفا چند سی‌دی و کتاب در خصوص توضیحاتی پیرامون چغازنبیل فروخته می‌شود و تمام اینها پراکنده، بدون ساماندهی و به شکل نامنظم بوده که در شان فرهنگ و تاریخ مردم بزرگ ایران نیست. برای اصلاح و ساماندهی این موارد چه برنامه‌ای وجود دارد؟
این موضوع کاملا درست است و یکی از دغدغه‌های اصلی حوزه پایگاه‌های میراث جهانی، ساماندهی و ایجاد خدمات گردشگری در چنین سایت‌هایی است. اقدامات پراکنده و مقطعی در این سایت انجام گرفته که به هیچ‌وجه کافی و در شان این مجموعه نیست.
البته لازم به توضیح است که هر محوطه تاریخی پروتکل نگهداری و ارائه خدمات مربوط به خودش را دارد و نمی‌توان از نسخه کپی‌شده دیگر محوطه‌ها در این محوطه بکر و بی‌نظیر بهره جست، چغازنبیل از محوطه‌های خاص و دارای ویژگی‌های بی‌نظیری طبیعی و تاریخی ویژه است و ساختار گردشگری خاص خودش را می‌طلبد.
به هر حال مطالعات و طرح گسترده و اساسی توسط مجموعه وزارتخانه در دست انجام است که بر اساس استراتژی‌های تعیین‌شده، توسعه گردشگری منطقه منحصر‌به‌فرد قرارگیری سه اثر جهانی چغازنبیل، شوش و شوشتر به عنوان مثلث طلایی میراث جهانی خوزستان در نظر گرفته شده است.
به جز برنامه‌ها و طرح‌های در دست اقدام توسط وزارتخانه، تفاهمات و زمینه همکاری ارزشمندی با سرمایه‌گذاران خارجی و داخلی به خصوص شرکت‌های تعاونی ایتالیایی برای اجرایی نمودن طرح توسعه گردشگری مثلث طلایی میراث جهانی خوزستان انجام شده است.
امیدواریم با توجه به نشست‌های اخیر با مجموعه سفارت محترم ایتالیا زمینه حضور سرمایه‌گذاران برای اجرایی نمودن این طرح‌ها فراهم گردد.
*براساس گزارشی که در آبان ۱۳۹۹ منتشر شده، تسطیح بخشی از حریم درجه یک محوطه دوراونتاش (چغازنبیل) برای احداث یک واحد صنعتی به مساحت ۳۲۰ هکتار آغاز شده است. مجوز ساخت این کارخانه «بدون مشاوره با هیچ‌کدام از بخش‌های وزارت میراث فرهنگی» صادر شده و با وجود اعتراض پی در پی به تخریب محوطه ثبت‌شده در میراث جهانی و نگرانی از آسیب‌های بیشتر به میراث فرهنگی دوراونتاش، روند ساخت کارخانه قند از اوایل سال ۹۷ پیگیری شده. این موضوع به کجا رسیده است؟ برای جلوگیری از ساخت‌وسازهای اینچنینی که ممکن است موجب شود بنا از فهرست آثار یونسکو حذف شود چه برنامه‌ای دارید؟
موضوع کنترل حرائم در پایگاه‌های میراث جهانی از مهم‌ترین اقداماتی است که روزانه توسط پایگاه‌ها انجام می‌شود.
واگذاری اراضی پیش‌گفته بدون استعلام از وزارتخانه و اداره کل متبوع بوده که پس از پیگیری‌های این وزارتخانه این واگذاری به کل لغو شد و ساخت هرگونه تاسیسات کارخانه‌ای در آن رد شد.
لازم به ذکر است با اقدامات همکاران و نیروهای یگان حفاظت و عوامل پایگاه هیچ‌گونه اقدام به تسطیح صورت نگرفت و با پیگیری از مراجع استانی مربوطه ساخت کارخانه در حریم درجه یک چغازنبیل منتفی اعلام شد.
در حال حاضر نیز پایگاه بنا بر وظیفه ذاتی خود پایش دائم حرائم را روزانه انجام می‌دهد.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانخواندنیلینک کوتاه :
