مذاکره با آمریکا؛ مستقیم یا غیرمستقیم؟
به گزارش جهان صنعت نیوز: اخبار رسیده نیز کما‌فی‌سابق همراه با خوش‌بینی‌ها و در عین حال هشدارهایی از باب کم بودن فرصت است. رایزنی‌ها و مشورت‌های هیات‌های مذاکره‌کننده در فرصتی که تا دوشنبه مانده حتما نقش تایین‌کننده‌ای دارد اما این همه ماجرا نیست و عوامل دیگری هم می‌تواند در روند مذاکرات اثرگذار باشد. یکی از این عوامل مذاکرات و رایزنی‌ها بین ایران و آمریکا است.
چانه‌زنی‌هایی که تا اینجای کار به صورت غیرمستقیم و با وساطت سایر طرف‌های برجامی انجام شده و به نظر هم نمی‌رسد که قصد تغییری در این رویه وجود داشته باشد. دلیل توجه به این مهم در این مرحله از مذاکرات برجامی اما انتشار تصویری از آخرین گفت‌وگوی اولیانوف نماینده روسیه در وین و رابرت مالی نماینده آمریکایی‌ها است؛ تصویری که در روزهای اخیر در فضای مجازی بسیار مورد توجه بوده و با حجم قابل‌توجهی از انتقادات همراه بود. بسیاری از کاربران در شبکه‌های اجتماعی این تصویر را در کنار تصویری از گفت‌وگوهای محمدجواد ظریف و جان کری در سال ۲۰۱۵ قرار داده و بر این نکته تاکید داشتند که عزت ایرانی و شعارهایی که در باب استقلال کشور داده می‌شود با رویه موجود یعنی پیغام فرستادن برای طرف آمریکایی از طریق روسها و اروپایی‌ها لطمه می‌خورد. به اضافه اینکه پیش‌تر نیز برخی تحلیلگران و کارشناسان رویه فعلی را موجب کند شدن سرعت مذاکرات و آسیب‌زا در جهت تامین منافع ایران دانسته بودند.
اکنون و بعد از انتشار تصویر اخیر و مهم‌تر از آن رسیدن مذاکره به مرحله حساس تصمیم‌گیری، این بحث بار دیگر بالا گرفته و شاهد موافقت‌ها و مخالفت‌هایی در این زمینه هستیم.
واسطه مشکوک
قاسم محبعلی مدیرکل پیشین وزارت خارجه از جمله کارشناسانی است که مذاکره مستقیم را بیشتر با منافع ملی منطبق می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در این باره گفت: «مساله از چند جهت قابل توجه است. یک اینکه باید دید چگونه می‌توان منافع و خواسته‌هایی که برای کشور مفید است را کسب کنیم و از چه طریقی می‌توان راحت‌تر و با هزینه کمتر و دستاورد بیشتر آن را کسب کرد. بنابر این نظر حرفه‌ای و شیوه کار قابل بحث است که آیا مذاکره از طریق واسطه منافع بیشتری را تامین می‌کند یا مذاکره مستقیم با طرفی که ما با او اختلاف داریم و طرف اصلی مذاکرات است.»
وی افزود: «نکته دیگر اینکه چه کسی از جانب ما مذاکره کرده یا واسطه مذاکره ما شده است. آیا او خود صاحب منافعی است یا فقط منافع ما را دنبال می‌کند. به خصوص درباره روسها با توجه به سابقه روابط ما و چارچوب‌های سیاست خارجی روسیه این مساله قابل بحث است.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی در توضیح این نکته گفت: «روسها در درجه اول متحد ایران نبوده و رقیب ایران در بسیاری از مسائل ژئوپلیتیک، امنیتی و ایدئولوژیک محسوب می‌شوند. دقت داشته باشید که آنها در بحث ژئوپلیتیک رقیب جدی ایران، آسیای میانه، قفقاز و خاورمیانه هستند. در حوزه انرژی نیز می‌دانیم که مهم‌ترین جایگزین روسیه برای تامین انرژی اروپا به خصوص در زمینه گاز، ایران و منطقه خلیج‌فارس است و بنابراین خروج ایران از بازار به نفع روسها است. ضمن اینکه اگر نگوییم بیشتر، روسها کمتر از اروپا و آمریکایی‌ها نگران جریانات اسلام‌گرا در منطقه قفقاز و آسیای مرکزی نیستند. آنها نگران جنبش‌های اسلامی در چچن و… هستند که این با ساختار اسلامی و شیعی ایران از نظر فکری همخوانی ندارد. لذا از این سه جهت روسها نمی‌توانند متحد ایران محسوب شوند.»
وی افزود: «نکته دیگر آنکه روسها خودشان در تحریم آمریکایی‌ها بوده و با آنها مناقشه دارند لذا اولویت آنها این است که تحریم‌های خود را لغو کنند. بنابراین برگه ایران که برگه ضعیف‌تری است می‌تواند برای آنها برگه مناسبی باشد که در جهت برقراری منافع خود از آن استفاده کنند یعنی امتیازاتی از ایران گرفته و به آمریکا بدهند تا در روابط خود با آمریکا بیشتر منفعت خود را تامین کنند. از این جنبه واسطه شدن روسیه می‌تواند نگران‌‌کننده باشد.»
هزینه و فایده
وی درباره آسیب‌های حرفه‌ای مذاکره غیرمستقیم ایران با آمریکا نیز گفت: «از نظر حرفه‌ای این کار قابل دفاع به نظر نمی‌رسد زیرا باید با طرفی که با او اختلاف داریم مذاکره کنیم. طرفی هم که در قضیه هسته‌ای است، آمریکا است چون نه اروپایی‌ها و نه روسیه و چین از برجام خارج نشده‌اند و ما با آنها اختلافی نداریم. اگر هم اختلافی باشد در این باره است که آنها نتوانستند تحت فشار آمریکا به تعهدات برجامی خود پایبند باشند. یعنی اگر فشار آمریکا رفع شود آنها به طور طبیعی به تعهدات خود عمل می‌کنند. بر این اساس ما برای احیای برجام باید با کسی که از برجام خارج شده و مشکل درست کرده، مذاکره کنیم. بر این اساس مذاکره غیرمستقیم با آمریکا برای ما منافعی ندارد و حتی مساله را پیچیده کرده و منافع طرف‌های دیگر را وسط خواهد کشید که هر کدام از طرف‌ها در این قضیه منافع دارند و طبیعتا بیش از آنکه پیگیر خواسته‌های ایران در مذاکرات باشند، دنبال منافع خود هستند و ایران را در آن چارچوب می‌بینند. لذا منطقی نیست که یک کشور منافع و سرنوشت خود را در اختیار قدرت‌های دیگر گذارد.
محبعلی در پاسخ به اینکه آیا مذاکره مستقیم آسیب و زیانی برای منافع ملی ندارد؟ گفت: «درباره هیچ مذاکره‌ای نمی‌توان گفت که صرفا فایده یا فقط زیان است. هر مذاکره‌ای شامل هزینه و فرصت‌ها است و بستگی به این دارد که چطور مدیریت شود. روشن است که ایران و آمریکا اختلافات زیادی دارند و این اختلافات کهنه و طولانی است که عمق آن به چهل سال رسیده و حل و فصل آن به این سادگی نیست. بنابراین نباید انتظار داشت که مشکلات ما با آمریکا طی مذاکرات مستقیم در چارچوب برجام حل و فصل شود. به اضافه اینکه مشکلات ما با آمریکا تنها مشکلات مستقیم ما با آمریکا نیست. مشکلاتی است که هم سیاست خاورمیانه‌ای آمریکا و هم سیاست خاورمیانه‌ای ایران باعث آن شده و اینها به هم پیوسته است. یعنی موضع ما در قبال موجودیت اسراییل، مناسبات ما با کشورهای عربی، مساله حمایت ما از گروه‌های غیردولتی در منطقه و برعکس مواضع آمریکا در قبال اسراییل و کشورهای عربی در خاورمیانه با هم در تصادم هستند.»
این دیپلمات پیشین با تاکید بر اینکه «مذاکره با آمریکا مذاکرات ساده و راحتی نیست» گفت: «تجربه سال ۲۰۱۵ نشان می‌دهد آمریکایی‌ها ضمن اینکه دنبال منافع و سیاست‌های خود در منطقه هستند، تمایل دارند که با ایران جداگانه به نتیجه برسند تا تنظیم بهتری در سیاست‌های خاورمیانه و سیاست‌های کلی خود در قبال چین و روسیه برسند. بنابراین این فرصتی برای ایران در قبال آمریکا است.»
تابو قدیمی
محبعلی در پاسخ به اینکه چرا ایران اصرار به مذاکره غیرمستقیم دارد و حاضر به رایزنی مستقیم با طرف آمریکایی نیست؟ گفت: «در ایران گاهی برخی مسائل تابو می‌شود. گاهی رهبران و مسوولان کشورها مواضعی که به دلایل احساسی، پروپاگاندا یا… می‌گیرند تبدیل به مواضع کشورها و خواسته‌های بخشی از مردم تبدیل می‌شود که بازگشت از آنها بسیار مشکل است و در نتیجه کشور و مردم هزینه خواسته‌ها، سخنان یا گفته‌هایی که ممکن است تحت شرایط خاصی بیان شده باشد را می‌پردازند. در جمهوری اسلامی هم برخی مسائل تابو شده است مثل مذاکره با آمریکا که مسوولان ما طی چهل سال گذشته نسبت به آن واکنش منفی نشان داده‌اند و الان عبور از آن ساده نیست.»
وی افزود: «ترس و واهمه بیهوده و نادرستی ایجاد شده مبنی بر اینکه شاید مذاکره با آمریکا به زیان ما باشد. نکته دیگر هم این است که بخشی از این موضوع به سیاست داخلی ایران مربوط شده است درحالی که نباید مسائل ملی در سطح مسائل داخلی و منازعات گروه‌های سیاسی قرار بگیرد. این دو سطح باید از هم جدا شود. رقابت‌های داخلی مسائل داخلی است و منافع کشور باید از طرف هر گروهی که سر کار باشد دنبال شود، البته ممکن است شیوه‌ها متفاوت باشد. مثل تفاوت شیوه‌های دموکرات‌ها و جمهوریخواهان در دنبال کردن منافع آمریکا. متاسفانه در ایران به خاطر توسعه‌نیافتگی سیاسی گاهی امیال و منافع شخصی بر مصالح ملی غلبه پیدا می‌کند و این هم در موضوع عدم مذاکره با آمریکا اثرگذار است.»
فشار سیاسی به آمریکا
آنچه محبعلی و تحلیلگران همفکر او می‌گویند اما تنها یک روی سکه است. روی دیگر، سخن مخالفان است و استدلالی که در اصرار به مذاکره غیرمستقیم با آمریکا مطرح می‌کنند. محمدجواد جمالی‌نوبندگانی، عضو سابق کمیسیون امنیت و سیاست‌خارجی مجلس از جمله کسانی است که معتقد است ایران نباید زیر بار مذاکره مستقیم با آمریکا برود. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «به نظر من از آنجا که آمریکایی‌ها رسما از برجام خارج شده و به هیچ‌کدام از توصیه‌های بین‌المللی اعم از دبیرکل سازمان ملل، اتحادیه اروپا، کشورهای باقی مانده در برجام توجه نکردند و دیدیم که ترامپ با قلدری هرچه‌تمام‌تر خروج خود را از برجام اعلام کرد و ضربه مهمی به آن زد؛ اصرار ایران به عدم مذاکره با آنها کاملا منطقی است.»
وی افزود: «اینکه آمریکایی‌ها هر وقت دلشان خواست و به خاطر ریاست‌جمهوری یک نفر در آمریکا از برجام خارج شده و هر وقت خواستند به آن برگردند، نباید بدون هزینه سیاسی و حتی حقوقی باشد. بنابراین سیاست جمهوری اسلامی ایران این است که به آمریکا و طرف‌های دیگری که شاید در آینده همین رویه را در پیش بگیرند، بفهماند که اقدامات آنان بدون هزینه نخواهد بود و این طور نیست که اگر کسی از برجام خارج شد، به راحتی به آن برگردد.»
این نماینده پیشین مجلس گفت: «من فکر می‌کنم که این یک نوع هشدار و فشار سیاسی است برای چانه‌زنی بیشتر و به نظرم می‌رسد که آمریکایی‌ها- با توجه به اظهارنظرهای خودشان- در این زمینه قدری تحقیر شده‌اند.»
او همچنین گفت: «اینکه رایزنی‌‌های دوجانبه و چندجانبه در جریان مذاکرات برجامی شکل بگیرد، مثلا اینکه سه کشور اروپایی با هم گفت‌وگو کنند، ایران با روسیه و روسها با آمریکا یا سه کشور اروپایی با چین و روسیه رایزنی کنند نیز به نظر من موضوعی نیست که مورد نقد قرار بگیرد. به نظر می‌رسد که این انتقادات تحت فشار برخی رسانه‌ها است که در زمین آمریکا بازی می‌کنند.»
عوارض قابل چشم‌پوشی
وی در پاسخ به اینکه آیا مذاکره غیرمستقیم با آمریکا به روند مذاکرات برجامی آسیبی نمی‌زند؟ گفت: «بالاخره موضوع هزینه‌ساز بودن خروج آمریکا از برجام مساله مهمی است. شاید مذاکره غیرمستقیم عوارضی هم داشته باشد اما در آن حد نیست که اجازه دهیم آمریکا هر وقت خواست خارج و هر وقت خواست به برجام وارد شود. به نظر من این فشار تبلیغاتی که آمریکا و غرب در این زمینه وارد می‌کنند، در همین راستاست. هر فرد میهن‌پرستی نمی‌پذیرد که کشور روبه‌‌رو، ما را تحقیر کند و بگوید من هر وقت بخواهم خارج و وارد می‌شوم و شما باید مستقیما با من مذاکره کنند. بر این اساس فکر می‌کنم که لازم بود موضع ایران در این قضیه محکم باشد.»
جمالی‌نوبندگانی افزود: «ضمن اینکه با توجه به حضور نمایندگان آمریکایی در هتل محل اقامت تیم مذاکره‌کننده ایران، خیلی مشکل اساسی در روند مذاکرات ایجاد نمی‌شود. وقتی هم که فشارها نتیجه بدهد، آمریکایی‌ها وارد مذاکره خواهند شد. البته الآن هم هستند. هر وقت که قرار شد برجام احیا شود، آمریکا با شروطی که گذاشته شده وارد مذاکرات ۱+۵ خواهد شد اما روال آن باید طی شود و این روال هیچ اشکالی ایجاد نمی‌کند.»
این کارشناس مسائل سیاست خارجی در واکنش به این سخن منتقدان که روسها و یا حتی اروپایی‌ها چون در برجام ذی‌نفع هستند شایستگی وساطت در مذاکرات ایران و آمریکا را ندارند، گفت: «این موضوع درباره سه کشور اروپایی تا حدی درست است چون آنها نه تنها با ایران همراهی نکردند، بلکه به تعهدات خود در برجام پایبند نبوده و الان هم در زمین آمریکا بازی می‌کنند. روسها و چینی‌ها اما قطعنامه‌هایی که علیه جمهوری اسلامی از سوی آمریکا و اروپا آمد را وتو کردند. ضمن اینکه همه کشورها بر اساس منافع خود عمل می‌کنند و این عیب نیست منتها باید توجه داشت که موضع فعلی ما مورد حمایت حقوقی چین و روسیه قرار گرفته و ما باید از این فرصت استفاده کنیم.»
وی افزود: «منتقدان باید بگویند که چطور خود آمریکا که از برجام خارج شده، تحریم‌های همه‌جانبه و سنگین علیه ایران اعمال کرده شایسته مذاکره است اما کسانی که از ما در سازمان ملل حمایت حقوقی کرده‌اند، نفت ما را خریده و به دور زدن تحریم‌ها و شکست سیاست ترامپ کمک کرده‌اند، شایسته نیستند؟! برخی می‌گویند که ما در مذاکره مستقیم با آمریکا بهتر می‌توانیم منافع خود را تامین کنیم اما باید توجه داشت که در حال حاضر اینطور نیست که فقط روسیه و چین صحبت‌های ما را منتقل کنند، سه کشور اروپایی نیز چنین می‌کنند. اتفاقا انگلیس و فرانسه و آلمان بیشتر این کار را می‌کنند چون به نوعی نماینده آمریکا در مذاکرات هستند. کسی نمی‌گوید که روسها از طرف ما صحبت می‌کنند. این هم یک سری تبلیغات منفی است.»
جمالی‌نوبندگانی تاکید کرد: «لازم است که آمریکایی‌ها بفهمند اگر از برجام خارج شوند، هر وقت دلشان خواست نمی‌توانند برگردند. هر کسی که به منافع ملی فکر می‌کند باید به این مساله دقت کند.»
قضاوت درباره درستی یا نادرستی هر کدام از دو رویکردی که محبعلی و جمالی‌نوبندگانی به نمایندگی از تحلیلگران همفکر خود شرح دادند، برعهده ما نیست. مسوولان امر در دستگاه دیپلماسی و نهادهای تصمیم‌گیرنده مسوول اتخاذ این تصمیم و قطعا پاسخگوی نتایج تصمیمات خود هستند. آنچه شرح آن رفت صرفا در راستای تشریح نظرات متفاوتی است که اکنون در کشور، پیرامون این مساله وجود دارد.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :
