روند مذاکرات برجامی در وین/ضد‌و‌نقیض‌های متقابل
به گزارش جهان صنعت نیوز: رصد گفت‌وگوها و اخبار مربوطه تقریبا هیچ چشم‌انداز روشنی ترسیم نمی‌کند و همه‌چیز کما‌فی‌سابق ضد‌و‌نقیض است. نه اینکه خبر خوبی نباشد و نشانه مثبتی رویت نشود، اما هر پالس مثبتی سریعا با یک موضع‌گیری تند یا اقدام چالش‌برانگیز همراه شده و ابرهای تردید را بر آسمان مذاکرات برمی‌گرداند. مثلا وزیر خارجه کره‌جنوبی به وین رفته و با علی باقری مذاکره‌کننده ارشد کشورمان رایزنی کرده است. نتیجه هم مثبت بود چون با وجود اینکه مقامات در ایران مدعی بودند این سفر در کمرکش مذاکرات ربطی به ما و برجام و مذاکرات ندارد، وزارت خارجه کره اعلام کرد که این سفر برای گفت‌وگو درباره پول‌های بلوکه‌شده ایران انجام می‌شود. بعد هم علی باقری گفت که «فارغ از نتایج گفت‌وگوها در وین، کره‌جنوبی موظف به آزادسازی پول‌های بلوکه‌شده ایران است.» در ادامه نیز دیدیم که وزارت خارجه کره‌جنوبی در بیانیه‌ای اعلام کرد که «تهران و سئول بر سر اینکه دارایی‌های مسدودشده ایران باید به زودی آزاد شوند تفاهم دارند.» کره‌جنوبی همچنین تصریح کرده که «در دیدار دیپلمات‌های ارشد ایران و کره‌جنوبی در وین دو طرف در خصوص ضرورت انجام رایزنی برای مشخص کردن جزئیات روند انتقال پول به ایران توافق کرده‌اند.»
از تفاهم با سئول تا هشدار تنگ بودن زمان
آزاد شدن پول‌های بلوکه‌شده ایران در کره حتما خبر خوبی است خاصه اگر یادمان باشد که امیرعبداللهیان پیش‌تر از اهمیت بازگرداندن آن ۱۰ میلیارد دلار پول ایران گفته بود و خیلی از تحلیلگران و رسانه‌ها هم آن سخن را شرط ایران تلقی کردند. بدهی کره به ایران بخش اعظم مبلغ مورد انتظار ایران خواهد بود و بر همین اساس تفاهم بین دو کشور مساله حائزاهمیتی است. این خبر خوب اما فقط یک روی سکه است.
روی دیگر هم اظهارات و اقدامات نگران‌کننده؛ مثلا اظهارات وزیر خارجه آلمان که مدعی شد فرصت زیادی بر احیای توافق هسته‌ای باقی نمانده است. همین چهارشنبه قبل بود که آنالنا بربوک وزیر خارجه جدید آلمان مدعی شد «ایران تاکنون اعتماد زیادی را تلف کرده و فرصت زیادی برای احیای توافق هسته‌ای باقی نمانده است.»
موضع فرانسوی‌ها هم خیلی بهتر نبود. لودریان وزیر امور خارجه فرانسه در گفت‌وگویی با اشاره به اینکه رسیدن به یک توافق در پی مذاکرات احیای توافق هسته‌ای در وین هنوز امکان‌پذیر است، گفت که «زمان برای این کار رو به اتمام است.»
به پازل سیگنال‌های منفی البته باید سخنان اخیر ند پرایس سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا را هم افزود. او در یک کنفرانس گفت: «مذاکرات وین روز سوم ژانویه از سر گرفته شد. پیشرفت نسبتا کمی در مذاکرات انجام شده. همچنان شاهد آن پیشرفت نسبتا کم بوده‌ایم.» وی افزود: «زمان واقعا کوتاه‌تر می‌شود و ما در گفتن این تعارف نداشته‌ایم. اگر نتوانیم به زودی بر سر بازگشتی دوجانبه به پایبندی به تفاهم برسیم، اقدامات هسته‌ای ایران که در حال سرعت گرفتن است، موجب از بین بردن منافع عدم اشاعه‌ای برجام خواهد شد و ما مجبور می‌شویم مسیر دیگری را برای پیش رفتن بررسی کنیم.»
کج‌دار و مریز ایران
ضد‌و‌نقیض‌های برجام البته صرفا محدود به غربی‌ها نیست. ما اینجا در تهران و در بین اقدامات و اظهارات مقامات کشورمان نیز سردرگم می‌شویم و انگار یک سیاست کج‌دار و مریز را شاهدیم. مثلا در طرف امیدوارکننده قضیه شاهدیم که حسین امیرعبداللهیان، در صفحه توئیتر خود در ارتباط با روند کنونی مذاکرات وین می‌نویسد: «مذاکرات وین در مسیر طبیعی و خوب جریان دارد. ابتکارات طرف ایرانی این فضا را رقم زده است. اکنون این طرف غربی است که باید نشان دهد آیا حسن نیت و اراده جدی برای توافق خوب دارد.»
در طرف دیگر قضیه اما دیدیم که همین دیروز و به مناسبت دومین سالگرد شهادت سردار سلیمانی، نمونه‌ای از موشک‌هایی که پایگاه آمریکایی عین‌السد را در هم کوبید، در مسیر نمازگزاران جمعه تهران به نمایش گذاشته شد که از نگاه تحلیلگران می‌تواند فضای مذاکرات را تحت تاثیر قرار دهد.
اراده جدی برای توافق
نظرات متفاوت است و تحلیلگران داخلی هم درباره اوضاع مذاکرات نظر مشابهی ندارند. برخی خوش‌بین هستند و امیدوار به اینکه ایران با رویه فعلی راه به جایی ببرد. برخی دیگر اما نگران از ادامه رویکردهای فعلی و در حال هشدار دادن و راهکار ارائه دادن هستند. جاوید قربان‌اوغلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گروه دوم جای می‌گیرد. این دیپلمات پیشین در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» و در تشریح وضعیت موجود مذاکرات گفت: «آمریکایی‌ها اگرچه فعلا در مذاکرات حضور ندارند، اما طرف اصلی ما هستند که به جد دنبال این هستند که که با ایران به تفاهم و توافق برسند. اینکه تفاهم و توافق چگونه باشد باید در مذاکره و در فرآیند دیپلماسی مشخص شود. آمریکایی‌ها بارها گفته‌اند که ایران و آمریکا باید به شرایط قبل از خروج ترامپ از برجام و برجام ۲۰۱۵ برگردند. طرف ایران اما رویکرد تند و تیزی در پیش گرفته است.»
وی در توضیح اینکه چرا فکر می‌کند، ایران تند رفته، گفت: «مساله مذاکره یک مساله ملی و کشوری است و به دولت‌ها ربطی ندارد. ما هم قبل از این دولت شش دور مذاکره کرده بودیم و اینها در گام اول آن مذاکرات را نفی کردند. در ادامه اما دیدیم با فشارهایی که وارد شد و آن حرف بی‌ربط آقای اولیانوف مبنی بر اینکه چین و روسیه به ایران فشار آورده‌اند، ایران تغییر موضع داد و این موضوع البته اصلا برای وجهه ایران خوب نبود.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل ادامه داد: «آنچه که مشخص است، ایران بعد از آنکه مواضع طرف مقابل را دید به این نتیجه رسید که باید به برجام ۲۰۱۵ که آقای باقری اصرار دارد حتی اسم آنها را نگوید، برگردد. بنابراین دو طرف می‌خواهند برجام احیا شود و فقط می‌ماند اینکه تحریم‌هایی که به واسطه برجام لغو یا تعلیق شده بود و بعدا توسط ترامپ اعمال شد، چگونه لغو شود. مساله دوم این است که پیشرفت‌های ایران در حوزه هسته‌ای یعنی آن گام‌های پنج‌گانه که ایران در دولت قبل برداشت و بعد هم به سوی افزایش درصد غنی‌سازی و ذخایر اورانیوم رفت چه تکلیفی خواهد داشت.»
مواضعی که به مصلحت نیست
وی افزود: «آقای امیرعبداللهیان در یک اظهارنظری گفته بود که باید تحریم‌ها برداشته شود و بتوانیم به آسانی نفت خود را بفروشیم و پول نفت هم به حساب‌های ما واریز شود. اگر موضع ایران دقیقا همین باشد، به نظر من باز هم به مشکل برخواهیم خورد به این خاطر که این مساله در یک روند حاصل خواهد شد و یکباره همه چیز دگرگون نخواهد شد. البته باید تضمین‌هایی گرفته شود که تحریم‌های برجامی طبق زمانبندی‌ای که مورد توافق قرار می‌گیرد، لغو شود. در مقابل باید بر اساس آنچه در برجام با اینها توافق کرده‌ایم میزان ذخایر غنی‌سازی خود را کاهش دهیم.»
این کارشناس مسائل بین‌الملل که اصرار ایران به مواضع فعلی را به مصلحت نمی‌داند، توضیح داد: «اگر بخواهیم اصرار کنیم که تا وقتی تحریم‌ها لغو نشود و راستی‌آزمایی نشود و پول‌های ما برنگردد، هیچ گامی برنمی‌داریم با مشکل مواجه شده و به یک حالت بن‌بست می‌رسیم.»
قربان‌اوغلی با اشاره به اینکه «نشانه‌های مثبتی از وین می‌بینیم» گفت: «در عین حال وقتی آقای بلینکن با وزیرخارجه آلمان صحبت می‌کرد، لحن تندی داشت و حتی آلمانی‌هایی که کمتر اظهارنظر می‌کنند، گفتند که ایران کُند عمل می‌کند و زمان می‌خرد. وقتی آلمان این را می‌گوید، خیلی مهم است چون آنها کمتر موضع تند می‌گیرند.»
عوامل التهاب
وی خاطرنشان کرد: «مساله دیگری که بخواهیم یا نخواهیم بر ما اثر خواهد گذاشت مسائلی است که الان در عراق و سوریه رخ می‌دهد. آمریکایی‌ها باید از عراق خارج شوند اما ما نباید خودمان را در این موضوع دخالت دهیم. چون مساله مذاکره فقط مساله هسته‌ای نیست. دقت کنید که برای اولین بار بعد از سه، چهار سال آمریکایی‌ها در بیانه رسمی گفتند که گروه‌های شرور که از سوی ایران حمایت می‌شوند، این اقدامات را می‌کنند.»
او درباره نمایش موشک در نماز جمعه نیز گفت: «اگر تصمیم به این است که مذاکره کنیم و به تفاهم برسیم و از این شرایط بیرون آییم باید دندان روی جگر بگذاریم، صبور باشیم. احتمالا این موشک‌ها فضای مذاکرات وین را ملتهب می‌کند.»
اهمیت موقعیت‌سنجی
وی گفت: «بنابراین در یک جمع‌بندی کلی باید گفت که دو طرف مایل به توافق و تفاهم هستند، اما اگر اصرار کنیم که همه خواسته‌های ایران پاسخ داده شود و بعد در حوزه فعالیت‌های خود محدودیت ایجاد کنیم، به مشکل برخواهیم خورد. لازم است که در مقابل هر اقدام آمریکا ما هم اقدامی انجام دهیم. مساله ذخایر غنی‌سازی ایران نیز چالش خواهد شد و ایران باید برای آن یک فرمول جهان‌پسند پیدا کند و مثلا آنها را تحت نظارت آژانس محفوظ نگه دارد.»
قربان‌اوغلی تاکید کرد: «نکته دیگر هم اینکه اکنون کشورهای دنیا نشان می‌دهند که تمایل دارند ایران از این وضعیت خارج شود و با ایران کار کنند، نفت بخرند و تجارت کنند. اگر در این مسیر قرار بگیریم بار بزرگی از دوش مردم برداشته می‌شود. دقت کنید که اگر ترامپ موفق به استفاده از مکانیسم ماشه نشد به خاطر این بود که ما دست بالا را داشتیم و آمریکا منزوی بود، اما اکنون ورق برگشته و اگر اگر آمریکا چنین تصمیمی بگیرد و پرونده ما را به شورای امنیت ببرد، موفق می‌شود و حتی چین و روسیه هم از آنها حمایت خواهند کرد.»
رویکرد درست ما
بیشتر کارشناسان اما مثل قربان‌اوغلی فکر نمی‌کنند و برخی هم هستند که اصرار دارند، اتفاقا همین اصرارها و موشک نشان دادن‌های ایران است که به نتیجه خواهد رسید! مثلا جعفر قنادباشی کارشناس مسائل بین‌المللی که از جمله همین افراد است در گفت‌وگویی با «جهان‌صنعت» گفت: «با آمدن نماینده کره‌جنوبی به وین و همچنین لحن و موضع‌گیری مقامات انگلیسی و فرانسوی روشن شد آنها به این نتیجه رسیده‌اند که باید شیوه گذشته را پایان دهند و این به خودی‌خودی یک موفقیت است، زیرا نشان می‌دهد که موضع‌گیری و رویکرد ما در این مذاکرات بسیار درست و موفقیت‌آمیز بوده است. هرگونه عقب‌نشینی و تغییر و موضع آنها به معنی حرکت درست ما در مذاکرات است.»
وی افزود: «خیلی مستحکم و با داشتن برگ‌های برنده مهم و اثرگذار وارد مذاکرات شدیم. ما در این دور از مذاکرات با گذشته تفاوت داریم؛ یک انسجام خوب ساختاری در داخل، یک موقعیت خوب بین‌المللی به خاطر فعال کردن سیاست خارجی داریم، همچنین دولتی که اقتصاد را به مذاکرات گره نزده است. اینها طرف مقابل را به تغییر موضع وادار کرده است اما این به معنی پایان فریب‌کاری‌های غرب نیست. در این مذاکرات غربی‌ها پیوسته می‌خواهند که مرحله به مرحله وقت‌کشی کرده و فریب‌کاری کنند. مثلا موضع کره‌جنوبی را به معنی لغو همه تحریم‌ها تلقی کنند و چنین اقدامی طبیعتا پذیرفته نیست.»
قنادباشی ادامه داد: «ما تاکید داریم که همه تحریم‌ها باید لغو شود و بعد هم راستی‌آزمایی می‌کنیم و بعد از آن به تعهدات خود عمل می‌کنیم چون ما قبلا به تعهدات خود عمل کردیم و هیچ‌کدام از آنها اقدامی در ادای وظایف خود نکردند. لذا شرایط آینده مذاکرات این است که ما در صورتی ادامه خواهیم داد که غربی‌ها درصدد فریب‌کاری نباشند. بحث تحریم‌ها، بحث اصلی مذاکره باشد و پایان مسدود شدن پول‌های ما در کره‌جنوبی به معنی پایان همه تحریم‌ها نباشد. آنها تحریم‌های همه‌جانبه‌ای را علیه ما اعمال کردند که باید برطرف شود و ما هم راستی‌آزمایی کنیم. کره‌جنوبی تنها یک بخش از موضوع تحریم‌ها و بلوکه کردن پول‌های ما در خارج از کشور است. بسیاری از کشورهای دیگر هستند که از ترس تحریم‌های آمریکا پول‌های ما را نگه داشته‌اند؛ خود کشورهای اروپایی کانال‌های بانکی را به روی معاملات اقتصادی ما بسته‌اند.»
فریب نمی‌خوریم
وی تاکید کرد: «بنا نیست که ما با اقدام کره‌جنوبی فریب خورده و از موضع خود عقب‌نشینی کنیم. این آینده مذاکرات را مشخص می‌کند و باید دید که غربی‌ها تا چه اندازه دست از سیاست‌های گذشته خود بردارند.»
او نمایش موشک در نماز جمعه این هفته را هم اقدامی موثر و مفید ارزیابی کرد و گفت: «یکی از زبان‌هایی که دنیای غرب می‌فهمد و قدرت ما است، همین مساله نظامی و قدرت موشکی ما است. دیدیم که غربی‌ها با دیپلماسی، زبان ملایم و گفتمان‌های سیاسی، فرهنگی یا با همراهی و همسویی و حتی انجام تعهدات، دست از رویه خود برنمی‌دارند. ما باید قدرتمند حرف بزنیم. کمااینکه آمریکایی‌ها همزمان با دیپلماسی ۴۵ پایگاه بزرگ در منطقه ما دارند و هر روز هم تحرکات و تجهیزات خود را بیشتر می‌کنند. وقتی آنها پایگاه‌های نظامی خود را در قرقیزستان، تاجیکستان، پاکستان، عمان، امارات، ترکیه، آذربایجان و… دارند و انواع و اقسام پهپادها و… را به ما نشان می‌دهند لذا اگر دیپلماسی به تنهایی اثر دارد، آنها هم باید این پایگاه‌ها را جمع کرده و تبدیل به مراکز دیپلماتیک کنند. ما باید با قدرت حرف بزنیم چون زبانی که دنبای غرب می‌فهمد این است.»
وی در کمال خوش‌بینی به آینده مذاکرات برجامی گفت: «در مجموع آینده مذاکرات به چند دلیل خوب است؛ اول اینکه موضع ما قدرتمند است و اقتصاد خود را به مذاکرات گره نزده‌ایم. ضمن اینکه آنها نیاز شدیدی دارند. فرانسه و انگلیس مشکلات شدید اقتصادی و اشتیاق زیادی به بازارهای ما دارند. از طرف دیگر شیوه‌های گذشته آنان به نتیجه نرسیده است. هرقدر که فشار حداکثری اعمال کردند به ما انگیزه اقتصادی و نظامی دادند و ما قدرتمند شدیم. بسیاری از کارشناسان و مقامات خودشان نیز اعتراف کرده‌اند که سیاست فشار حداکثری برای‌شان نتیجه نداشته به همین خاطر باید خوش‌بین باشیم که این بار مذاکرات به نتیجه خواهد رسید.»
ابهام و انتظار
با این اوصاف هنوز هم راهی غیراز انتظار و پیگیری اخبار مذاکرات نیست. باید دید که مواضع ایران اعم از بخش امیدوارکننده و خوش‌بینانه‌ای که از سوی مقامات دیپلمات عنوان می‌شود، به کجا می‌رسد و چه بخشی از منافع ملی کشور را تامین می‌کند.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :
