صنعت فولاد ایران فرصت را از دست ندهد
هما مویدجعفری * بالاخره تاریخ موعود فرا رسید؛ ژانویه ۲۰۲۲ میلادی به‌عنوان نقطه عطفی در تاریخ فولاد جهان به یاد خواهد ماند، نقطه عطفی برای آغاز حرکت صنعت فولاد در مسیری متفاوت.
فولادسازی سبز که با جدیت هرچه تمام‌تر از ژانویه ۲۰۲۲ میلادی آغاز شده ، قرار است تا افق ۲۰۵۰ میلادی رد پای کربن را از صنعت فولاد زدوده و به فولاد اکثر جهان جامه سبز بپوشاند. گرچه در این مسیر اما و اگرها بسیار است و راه هموار نیست اما فشارهای بیرونی بر صنعت فولاد به‌عنوان یکی از عاملان اصلی تولید دی‌اکسید‌کربن و سرسپردن بعضی صنایع دیگر از جمله خودروسازی به عرصه کربن‌زدایی، چاره‌ای جز تمکین برای صنعت فولاد باقی نگذاشته است.
بدیهی است تغییر شیوه قدیمی تولید در صنعت فولاد، بار گرانی است بر دوش این صنعت و هدایت این جنبش در مسیر دستیابی به اهداف خود با کشمکش‌هایی رو‌به‌رو می‌شود. اینکه چندی پیش یوروفر، انجمن فولاد اروپا، از وضع عوارض بر واردات فولاد غیرسبز و افزایش سالانه نرخ آن خبر داد نشان می‌دهد اعمال تغییراتی در قوانین و مقررات، تعرفه‌گذاری و وضع عوارض امر بعیدی نیست که این موضوع می‌تواند چالش بزرگی برای تولیدکنندگان فولاد در سراسر جهان باشد.
با این حال این پرسش نیز مطرح است که به صفر رساندن انتشار گازهای گلخانه‌ای چقدر می‌تواند صنعت فولاد جهان و به‌خصوص ابرقدرت‌ها در حوزه تولید فولاد را به چالش بکشد؟ آیا ابرقدرت‌های فولادی در مسیر رسیدن به فولاد با نشر کربن صفر قادر به حفظ جایگاه خود هستند؟ آیا ایران به‌عنوان دهمین تولیدکننده فولاد جهان می‌تواند حافظ مقام خود در جدول فولادی‌ها باشد؟
بر اساس آمارهای انجمن جهانی فولاد، ایران با تولید سالانه حدود ۳۰ میلیون تن همچنان در میان ده کشور برتر تولیدکننده فولاد جهان قرار دارد. همچنین ایران با سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در نظر دارد ظرفیت تولید فعلی خود را تا افق ۱۴۰۴ شمسی یا همان ۲۰۲۵ میلادی از ۳۳ میلیون تن به حدود ۵۵ میلیون تن در سال برساند. در این صورت نه‌تنها جایگاه کنونی خود را حفظ می‌کند بلکه ممکن است شانس صعود به رتبه نهم یا حتی هشتم جدول را نیز داشته باشد.
به عقیده برخی کارشناسان فارغ از همه محدودیت‌های موجود برای تولید فولاد در ایران از کمبود آب، برق و گاز گرفته تا میزان کم ذخیره سنگ‌آهن به‌عنوان ماده اولیه و فقدان تکنولوژی‌های نوین در این عرصه که جملگی از عوامل تاثیرگذار بر افزایش قیمت تمام‌شده محصول تلقی می‌شوند و شاید به‌موجب آن‌ها اصل رقابت منتفی باشد و فرآیند تولید دور از منطق اقتصادی به نظر برسد، صنعت فولاد کشور با واکاوی عوامل بهره‌وری همچنان می‌تواند شاهد افق روشنی باشد.
تکنولوژی به عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش بهره‌وری و موثر در توسعه صنعت فولاد کشور، چند سالی است زیر سایه سنگین تحریم‌ها رنگ باخته است و امکان به‌روز رسانی ندارد. لذا در مسیر تحقق تولید مورد اشاره در سند چشم‌انداز ۱۴۰۴ به تکنولوژی احیای مستقیم یا کوره قوس الکتریکی می‌رسیم که در حال حاضر بیشترین سهم تولید فولاد کشور را عهده‌دار است. البته آن هم با چالش‌های داخلی دست و پنجه نرم می‌کند و به تازگی برای تامین خوراک گاز به عنوان عامل اصلی احیا در این تکنولوژی، در معرض بحران تراز منفی گاز کشور قرار گرفته است. از طرفی دیگر هم تحقق ظرفیت ۵۵ میلیون تنی فولاد نیازمند ۱۶۲ میلیون تن سنگ‌آهن به عنوان ماده اولیه است که تقریبا معادل ۲ برابر ذخیره فعلی است. این چالش‌ها بیش از آن که می‌توانند تهدیدی برای اهداف افق ۱۴۰۴ باشند، از نیاز مبرم صنعت فولاد کشور به ارتقای بهره‌وری مواد و انرژی خبر می‌دهند.
به نظر می‌رسد لازمه بقای صنعت فولاد ایران به‌عنوان یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه‌یافتگی کشور تطبیق هرچه بیشتر با استانداردهای جهانی است. استانداردهای فولاد جهان که چند سالی است به اهتمام کشورهای پیشرفته صنعتی و به‌ویژه پیشتازان حوزه تولید فولاد با هدف کاهش هزینه‌ها، آلایندگی و بهبود کیفیت دستخوش تغییر و تحول و ایده‌هایی از جمله جایگزینی هیدروژن به‌جای سوخت فسیلی شده است، اکنون با جدیت به مرحله اجرا درآمده و کشورهایی چون سوئد، آمریکا، انگلستان، آلمان، چین، هند و… دست‌به‌کار شده‌اند که از قافله عقب نمانند.
با همه این‌ها آیا وقت آن نرسیده که مدیریت بر تکنولوژی و روزآمدی آن بیش‌ازپیش تحت کنترل و موردتوجه صنعت فولاد ایران قرار گیرد؟ آیا هنوز زمان مناسب برای تبیین استراتژی مدون هم‌راستای پیشرفت‌های تکنولوژیکی دنیا، تامین و انتقال آن به ایران و در نتیجه تقویت هر چه بیشتر توان داخلی و خودکفایی فرا نرسیده است؟
به هر حال ایران قرار نیست تا ابد در حصار تحریم‌ها باقی بماند و لغو تحریم‌ها علیه ایران در آینده نه‌چندان دور اتفاق خواهد افتاد. ضمن حفظ روند فعلی تولید، آیا آن روز صنعت فولاد ما هنوز هم حرفی برای گفتن و جایگاه مورد توجهی بین بزرگان فولاد جهان خواهد داشت؟ صنعت فولاد ایران فرصت را از دست ندهد.
فعال حوزه معدن و صنایع معدنی
h.moayedjafari@gmail.com
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :