تحریم صنعت هوایی در فراسوی مرزها

الناز چلونگر * 

تحریم صنعت ترابری هوایی ایران در کنار تحریم اقتصادی ایران یکی از برنامه‌های خلاف حقوق بشری ایالات متحده در رویارویی با ایران است. دلیل چهره حقوق بشری تحریم صنعت هوایی ایران، پیوند آن با امنیت و جان مسافران و حتی ساکنان روی زمین است که ممکن است هواپیما در آن گستره سقوط کند. بنابراین تحریم صنعت ترابری هوایی، تنها در زیر تحریم اقتصادی جای نمی‌گیرد، بلکه فراتر از آن تهدید جانی برای شهروندان ایرانی است. پس هرچند که تحریم از جهت قانونگذاری امری مجاز به شمار می‌رود ولی چنین برنامه‌ای اگر پیاپی و یک‌سویه باشد به اعتبار بین‌المللی یک کشور آسیب وارد می‌کند. همچنان که به گفته یکی از سفیران اروپایی، «دیپلماسی آمریکایی توام با تحریم و ممنوعیت است که ما با آن موافق نیستیم. قوانین مربوط به انزوای اقتصادی کوبا، ایران و لیبی به گونه‌ای است که به تحریم‌های ثانویه منجر می‌شود و این برای ما پذیرفتنی نیست. ما اعضای کنگره را انتخاب نکرده‌ایم. اینها منتخب ما نیستند، بنابراین دلیلی ندارد که قانون مصوب آنها در سایر نقاط دنیا اجرا شود البته این بیشتر یک برنامه بین‌المللی است که دولت ایران با تلاش نهادهای حقوق بشری در جهان بکوشد تا سازمان ملل متحد یا دست‌کم کشورها را خرسند کند که تحریم هوایی ایران، پیش از آنکه تحریم اقتصادی باشد تهدید جانی است و هرچند ایالات متحده برپایه قانون‌های داخلی خود، در تحریم اقتصادی دولت ایران مختار است ولی تحریم شهروندان ایرانی و بلکه تهدید جان آنها، اقدامی ضدحقوق بشری و نکوهیده است. با این حال ماهیت حقوقی تحریم صنعت هواپیمایی و ترابری هوایی ایران در همان مقوله آزادی هر کشور در قبال قانونگذاری در هر زمینه‌ای تعبیر می‌شود و از این جهت راهکاری برای دادخواهی ایران در نهادهای بین‌المللی نیست ولی راه برای شهروندان ایرانی در قبال دادخواهی در نهادهای حقوق بشری تنها برای محکومیت آمریکا از جهت عدم رعایت حقوق بشر باز است. بنابراین رویارویی با تحریم آمریکا بیش از آنکه اقدامی دولتی است، در واقع اقدامی شهروندمحور یا اقدامی مبتنی بر تلاش نهادهای بین‌المللی البته با پیگیری پیاپی دولت ایران است. در کنار اقدام سرزنش‌پذیر آمریکا، مسوولیت دولت ایران و شرکت‌های مسافربری و ترابری در قبال خطر یا احتمال خطر همچنان به قوت خود باقی است، تا جایی که اگر دولت مجبور شود که همه هواپیماها را کنار بگذارد یا با قانونگذاری نو، از یک شرکت خارجی برای حمل‌و‌نقل هوایی بهره بگیرد، توجیه‌شدنی است، زیرا پدید آوردن خطر یا احتمال خطر برای جان مسافران ایرانی به ویژه در پروازهای درون‌سرزمینی، در اصل از سوی شرکت‌های ایرانی است و در نگاه اصولی با نقش منفعلانه آمریکا و نقش فعال دولت و شرکت‌های ایرانی در پیوند است.

* دکترای حقوق