سیاست راهبردی نگاه به شرق
به گزارش جهان صنعت نیوز: لازم به ذکر است که وزرای امور خارجه، نفت و امور اقتصادی و دارایی رییس‌جمهور کشورمان را در این سفر همراهی می‌کنند و از همین‌جا معلوم است که محور اصلی گفت‌وگوها تعاملات و مناسبات تجاری و اقتصادی است. این نکته را علی بهادری جهرمی سخنگوی دولت نیز گفته است. او در صفحه توئیتر خود ضمن اعلام جزئیاتی از برنامه‌های سفر نوشت: «محور مباحث و جلسات توسعه صادرات به روسیه و تقویت ارتباطات تجاری و اقتصادی است.»
آن‌طور که کرملین طی بیانیه‌ای اعلام کرده، اصلی‌ترین برنامه این سفر یعنی رایزنی روسای جمهور ایران و روسیه همین امروز (چهارشنبه) انجام خواهد شد.
اهمیت سفر
سفر رییسی به روسیه از وجوه مختلف حائزاهمیت است اما اگر این نکته دستور کار سفر اقتصادی و تجاری است، حتما تحلیلی دقیق‌تر و انتظاری منطقی‌تر خواهیم داشت. البته به آن معنی نیست که موضوعات سیاسی و امنیتی در سطح منطقه و بین‌الملل در این سفر و طی رایزنی‌های رییسی نادیده گرفته شود.
این سفر نشانه‌ای از سیاست راهبردی نگاه به شرق است که در دولت سیزدهم بیش از قبل مورد توجه قرار گرفته و از سوی برخی تحلیلگران و جریانات سیاسی مورد نقد است. در پاسخ به این نقدها اما بارها اعلام شده که منظور از نگاه به شرق در دولت مستقر برقراری سیاست متوازن در راستای ارتقای جایگاه ایران است. نکته‌ای که برخی منتقدان نادیده می‌گیرند همان است که علی‌اکبر ولایتی مشاور رهبری در امور بین‌المللی دیروز به کیهان گفته بود و آن هم از بین رفتن مفهوم شرق و غربی است که در سال‌های گذشته بیان می‌شد. تاکید ولایتی به اینکه «رابطه با روسیه، دوسویه و براساس اقتدار و احترام متقابل است» برای آنکه از برخی نگرانی‌ها درباره نحوه تعاملات ایران و روسیه فاصله بگیریم، کافی به نظر می‌رسد. نکته دیگری که باید در پاسخ به منتقدان افزایش همکاری‌ها با روسیه یادآور شد این است که اشاره به تجارب تلخ تاریخی در این برهه کنونی درست به نظر نمی‌رسد زیرا هم حاکمان امروز روسیه با آنهایی که در روسیه تزاری یا کمونیستی قدرت داشتند، تفاوت کرده‌اند و هم در جمهوری اسلامی ایران نسبت به گذشته تفاوت‌های چشمگیری ایجاد شده است.
مساله حائزاهمیت دیگر آن است که نگاه به شرق به هیچ‌وجه در تناقض با همکاری با غرب نیست چراکه اگر اینطور بود اکنون تیم مذاکره‌کننده ایران در وین نبود و برای احیای برجام نمی‌کوشید. بنابراین افزایش مناسبات با روسیه و تلاش برای برقراری همکاری‌های راهبردی صرفا در راستای ایجاد توازن است.
با توجه به اینکه گفته شده تمرکز اصلی در این سفر بر حوزه اقتصاد و تجارت است و از قبل نیز گفته شده که احتمالا فرآیند امضای قرارداد همکاری ۲۰ساله با روسیه هنوز تمام نشده و به این سفر نمی‌رسد، باید منتظر بود تا همکاری‌ها و موافقتنامه‌هایی در راستای افزایش تعاملات پولی و بانکی، افزایش عدد مراودات تجاری، همکاری‌های دوجانبه در حوزه اقتصاد و بخش‌هایی مثل ترانزیت و حمل‌ونقل مورد توجه قرار بگیرد. ضمن اینکه احتمالا بحث عضویت دائم ایران در اتحادیه اوراسیا نیز در همین سفر پیگیری خواهد شد و کاملا واضح است که این قبیل همکاری‌ها در کنار حضور ایران در سازمان همکاری‌های شانگهای چه نقش قابل‌توجهی در مناسبات اقتصاد و تجاری فی‌مابین خواهد داشت.
استفاده هوشمند از ظرفیت‌ها
با همه این اوصاف تحلیلگران نظرات مختلفی داشته و از این سفر انتظارات متفاوتی دارند. برخی خوش‌بین‌تر بوده و به افزایش همکاری‌های راهبردی با استفاده از ظرفیت‌های موجود امیدوارتر هستند. برخی اهمیت این سفر را فارغ از آنچه گفته شده در مسائل سیاسی مهم برای دو طرف می‌دانند و…، اتفاق نظر همه آنها اما در این است که این سفر مهم و قابل اعتناست.
منصور حقیقت‌پور نماینده ادوار مجلس که سابقه حضور در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس را دارد از جمله کارشناسانی است که اگرچه خیلی هوادار اعتماد به روس‌ها نیست، اما این سفر را مهم ارزیابی کرده و این کشور را دارای ظرفیت‌های قابل توجه می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «این سفر با همه کم و زیاد آن می‌تواند رهاوردهای متنوعی برای ایران داشته باشد.»
وی توضیح داد: «من منتقد روسیه هستم اما به نظرم روسیه با یک رفتار راهبردی سیاسی و امنیتی در حال همکاری با ما است. البته هر وقت هم که لازم بداند مثل مورد قفقاز ما را جا می‌گذارد. البته در سوریه و… نشان داده که می‌توان بین دو کشور روابط سیاسی و امنیتی راهبردی برقرار کرد تا آثار و برکات آن را هر دو کشور مشاهده کنند.»
این کارشناس مسائل سیاسی اصولگرا در ادامه گفت: «به نظر من جا داشت که روسیه در قفقاز با ایران همکاری بیشتری داشته باشد و البته هنوز هم دیر نشده و می‌تواند جبران کند. بنابراین در فضای سیاسی می‌توانیم مراودات خوبی داشته باشیم.»
حقیقت‌پور تاکید کرد: «ما به اتفاق روسیه و چین می‌توانیم یک حوزه اقتصادی جدید با همان زیرساخت شانگهای طراحی کنیم و این ظرفیت بسیار گسترده‌ای است که حوزه‌های انرژی، صنایع، معادن، کشاورزی، خدمات فنی و مهندسی و… در آن جای دارند.»
وی همچنین گفت: «ما و روسیه می‌توانیم برای جلوگیری از پیشروی ناتو در شرق مراودات خوبی را تدوین کنیم که اجازه توسعه ابزار نظامی غرب را ندهد. در حوزه افغانستان نیز این فضا وجود دارد که با همکاری هم بتوانیم اجازه دهیم افغان‌ها خودشان مساله را مدیریت کنند و آمریکایی‌ها، انگلیسی‌ها و… دخالت کنند. به اضافه اینکه در ابعاد هسته‌ای و دفاعی که هم پیشرفت‌های خوبی کرده‌ایم و هم روسیه از قدیم ید طولایی داشته است، می‌توانیم همکاری کنیم. حتی می‌توانیم تجارت دفاعی نیز با هم داشته باشیم و اینها ظرفیت‌های بسیاری است که می‌توان با وجود همه مسائلی که شاید با روسیه داشته باشیم، قابل استفاده است.»
این نماینده پیشین مجلس تاکید کرد: «پیشنهاد من استفاده هوشمندانه ایران از ظرفیت‌های فی‌مابین است. درست است که روس‌ها در حال حاضر با ما همگرایی دارند اما اگر قرار باشد مثل موضوع قفقاز در موارد دیگری هم ما را جا بگذارند، قابل قبول نیست. باید در مسائل منطقه با ما همکاری و تبادل کنند. روسیه نباید اجازه گسترش نفوذ رژیم صهیونیستی را به ترکیه و قفقاز می‌داد اما داد و این منافع ما را تهدید کرده است، این موضوع حتما باید جبران شود.»
در جهت توازن
سیدجلال ساداتیان دیپلمات پیشین از جمله تحلیلگرانی است که بر اهمیت روابط متوازن با کشورهای دنیا اعم از شرق و غرب تاکید دارد. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به همین نکته سفر رییس‌جمهور به روسیه را تحلیل کرد و گفت: «ایران در شرایط فعلی به دلایل مختلف از جمله مخالفت با غرب گرایش بیشتری به شرق پیدا کرده است البته مفهوم شرق و غرب به شکل سنتی نیست و دیگر آن تقسیم‌بندی‌ها را نداریم. تقسیم‌بندی‌ها به سمت و سوی دیگری رفته اما مشخص است که منظور از شرق دو کشور روسیه و چین هستند که دارای سیستم‌های سوسیالیستی بودند. اروپا و آمریکا نیز کشورهای غربی به حساب می‌آیند که عمده اختلافات ما با آنها در قضیه برجام متبلور شده است. لذا در چند سال گذشته و حتی قبل از دولت آقای رییسی برای اینکه وزن خود را در مذاکرات با غرب افزایش دهیم به سوی شرق گرایش پیدا کرده‌ایم.»
وی تفاهمنامه‌ای که در دولت روحانی با چین برای همکاری ۲۵ساله امضا شد را مصداق این گرایش به شرق دانست و گفت: «ما با روسیه نیز کم و بیش همین وضعیت را داریم. البته همکاری‌ها با روسیه بیشتر در حوزه نظامی مثل آنچه در سوریه انجام شد یا خرید سلاح و قطعات و یا کارهایی که روس‌ها در نیروگاه بوشهر انجام دادند، است. اکنون هم صحبت است که با روسیه تبادلات بیشتری را داشته باشیم و مثلا فازهای بیشتری از نیروگاه اتمی بوشهر را بسازند.»
ساداتیان همچنین گفت: «مساله حاشیه‌ای این همکاری‌ها آن است که ما از حمایت آنها در مقاومت در قبال غرب به خصوص در قضیه برجام استفاده می‌کنیم لذا این سفر و صحبت‌ها و همکاری‌ها در آستانه و همزمان با مذاکرات برجامی در وین حائز اهمیت است. به خصوص که گفته می‌شود همکاری‌های بلندمدتی که فکر می‌کنم این هم در قالب تفاهمنامه باشد با روسیه خواهیم داشت.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی در ادامه گفت: «در آستانه این سفر مشکلاتی در وین داریم و بعضا گفته می‌شود که شرایط آنجا سخت است و از طرفی هم آقای اولیانوف یعنی نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی با رابرت مالی گفت‌وگو می‌کند و اقداماتی اینچنین داشته است، بنابراین ممکن است در این سفر در این‌باره نیز صحبت‌هایی شود و انتظار می‌رود که ایران به نحوی عمل کند و از آنها کمک بگیرد که میزان استقلال عمل ایران کم نشود.»
وی تاکید کرد: «من اینکه برخی می‌گویند روسیه در همه موارد نسبت به ایران خائن بوده است، یا آنچه درباره رویکرد روسیه نسبت به سهم ایران در دریای خزر و صادرات گاز ایران و… مطرح می‌کنند را خیلی دقیق نمی‌دانم و معتقدم که باید روسیه و چین را نیز به عنوان یک قدرت در کنار اروپا و آمریکا ببینیم و با همه روابط متعادل و متوازنی داشته باشیم چون در این صورت امکان سوءاستفاده به آنها داده نشده و امکان تامین منافع ملی بیشتر فراهم خواهد شد.»
مسائل فی‌مابین
پیرمحمد ملازهی کارشناس مسائل شرق آسیا با وجود همه تاکیداتی که شده و آنچه در اخبار آمده است، اهمیت این سفر را بیش از آنکه در حوزه اقتصاد و مناسبات تجاری بداند، در روابط سیاسی و امنیتی می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» تاکید کرد: «برای تحلیل این سفر باید به شرایط منطقه و شرایط بین‌المللی و همچنین مناسبات دوجانبه بین ایران و روسیه توجه داشت.»
وی توضیح داد: «یک مساله مهم در شرایط منطقه‌ای این است که روابط ایران و عربستان از این فضای خصمانه توام با رقابت‌های ایدئولوژیک که غیر‌قابل بحث و مصالحه است به سوی نوعی رقابت‌های سیاسی و برقراری مناسبات برود. دلیلش نیز نیاز دو طرف است. ضرورتی که برای هر دو طرف ایجاد شده شرایط منطقه را به سویی برده که روس‌ها نیز به خصوص در سوریه و لبنان و بخش شامات به نوعی با رژیم صهیونیستی بیشتر همکاری کرده و با ایران کمتر همکاری کنند. به نظر من آقای رییسی در این سفر سعی خواهد داشت که آنها را قانع کند تا به همکاری‌ها در این بخش از دنیا که خاورمیانه در کلیات است و شامات به شکل خاص، توجه بیشتری نشان دهد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی ادامه داد: «مساله افغانستان که روس‌ها، ایرانی‌ها و چینی‌ها در زمینه آن هماهنگ‌تر عمل می‌کنند هم مطرح است لذا احتمالا موضوع افغانستان هم بخشی از مذاکرات در این سفر خواهد بود.»
وی در ادامه با اشاره به اینکه «به نظر می‌رسد در سطح بین‌المللی مجدد رقابت‌ها بین شرق و غرب شکل می‌گیرد و در آینده با یک قطب شرقی حول محور روسیه و چین و یک قطب غربی که آمریکا در راس آن است روبه‌رو خواهیم بود» گفت: «اگر این اتفاق بیفتد ایران به سوی قطب شرقی قدرت خواهد رفت و در همان محاسبات است که قرارداد ۲۰ ساله با روسیه و ۲۵ساله با چین هم قابل توجه می‌شود.»
ملازهی همچنین گفت: «معتقدم که بخشی از مذاکرات در این سفر به ملاحظات و شرایط جهانی مربوط می‌شود. به خصوص که همزمان مذاکرات برجامی جاری است و گفته می‌شود که شاید طرفین مواضع خود را تعدیل کنند و حتما روس‌ها می‌توانند به نفع ایران نقش مهمی را ایفا کنند. البته نباید فراموش کرد که آنها هم برمبنای منافع ملی خود عمل می‌کنند.»
این کارشناس مسائل منطقه اما ظرفیت‌های اقتصادی روسیه را خیلی جدی نگرفته و بر همین اساس گفت: «من فکر می‌کنم که خوش‌بینی‌ها در این زمینه چندان با واقعیت منطبق نیست زیرا اقتصاد روسیه کاملا بسته است و کالاها و امکاناتی که ما نیاز داریم با تکنولوژی روسیه خیلی منطبق نیست. امکانات محدودی در بخش کشاورزی وجود دارد اما به نظر من خیلی تعیین‌کننده نیست. ضمن اینکه روس‌ها در حوزه گاز و انرژی ایران را دور می‌زنند. بنابراین فکر می‌کنم که از نظر اقتصادی و تجاری امکانات محدودی برای افزایش همکاری‌ها وجود دارد.»
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :