دیپلماسی راهبردی؛ چند جانبه‌گرایی و گشایش تنگناها در سیاست خارجی

دکتر علی شعبانی *

سفر آیت الله رییسی، رییس جمهور، به روسیه با توجه به رویکرد دیپلماسی تعامل گرای جمهوری اسلامی ایران با اولویت همسایگان، می تواند مبدأ مناسبات راهبردی در روابط بین دو کشور شود.

زمینه ها و مولفه های مشترک و مرتبط از جمله امنیت، تجارت و ترانزیت به ویژه بر پایه طرح کمربند- جاده چین و کریدورهای شمال- جنوب ایران، تراسکا، انرژی، اشتراک منافع و تضاد اهداف سیاسی و اقتصادی و امنیتی در حوزه های ژیوپلیتیک منطقه(اوراسیا، قفقاز، خزر)، رقابت در کسب جایگاه برتر در هارتلند و حفظ نفوذ تاریخی بر اوراسیا، همکاری در قالب اتحادیه های منطقه ای، همکاری سه جانبه ایران- روسیه – چین، وجه مشترک همکاری با کشورهای همسود و… ارتباط استراتژیک ایران و روس را اجتناب ناپذیر می کند. چند نکته در این خصوص قابل ذکر است.

الف- ایرانیان خاطره خوشی از دوره تزاری روس ندارند، نه اعتمادی به آنان و نه دل و دماغی برای خوش و بش. از دو قرن پیش، مبغوض تر از روس ها نزد ایرانیان نبوده است. در عصر پسا شوروی هم، همواره به رفتار روس ها با ابهام نگاه کرده اند. با این حال، سیاست عرصه عقلانیت است و تجلی بارز عقلانیت، پذیرش واقعیت هاست. دو ملت ایران و روس کشته های خود را درویدند. روزگار گذشت و اکنون در واقعیت لحظه قرار داریم. بنیان سیاست بر این است که: هیچ دوستی و دشمنی ابدی وجود ندارد.

ب- در خبر دیدارها و گفتگوهای دو جانبه اعلام شد که مقدمات توافق بر طرح جامع همکاری های راهبردی ایران و روس آماده شده است.
پس از چین، این دومین طرح جامع همکاری های راهبردی ایران در ادامه سیاست نگاه به شرق است. گرچه این نکته به نوعی سیاست موازنه مشترک در تاریخ روابط خارجی گذشته ایران را یادآوری می کند، اما به درایت و تدبیر دیپلمات های متعهد و کاربلد ایرانی اطمینان داریم که با بینشی ژرف و خردمندانه بر انتظار ملت ایران به ایجاد یک رابطه معقول و متوازن با جهان به ویژه همسایگان مبتنی بر حفظ استقلال؛ رعایت سه اصل عزت، حکمت و مصلحت؛ و اولویت حفظ منافع ملی کشور استوار و خلل ناپذیر خواهند بود. این رابطه ضروری است و مغایرتی با سیاست بنیانی و راهبردی انقلاب اسلامی یعنی نه شرقی نه غربی ندارد.

ج- با آغاز همکاری ها در چارچوب طرح جامع راهبردی ایران و روس و ایفای نقش ایران در بلوک شرق، سازمان های اقتصادی و سیاسی منطقه ای، سیاست خارجی ایران در شرق نیز وارد عرصه عینی تر می شود. طبعاً این رویکرد باید فتح بابی در اصلاح رابطه با جهان باشد و کفه تعاملات را در خنثی کردن فضاسازی ها و فشارهای غرب، موازنه های بازرگانی، سهم مناسب از بازارها و گردش مالی، کاهش محدودیت های تحمیل شده، دسترسی به فناوری های نوین، مساله خزر، مناقشات منطقه شمال ایران و… به نفع ما سنگین کند. دیپلماسی پویا متضمن بهره گیری از فرصت ها در جهت شکوفایی سیاسی و اقتصادی کشور، کاهش تهدیدها، کاهش هزینه های تامین امنیت سرزمینی، گسترش دوستی و تقلیل دشمنی ها و همسو و همسود کردن تعاملات و اهداف با محوریت اصل عدم وابستگی سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، مطلوب نظر عموم خواهد بود.

*فرماندار ویژه شهرستان ایرانشهر