آخرین فرصت توافق

به گزارش جهان صنعت نیوز: مواضع رسمی ایران- حداقل آنچه تاکنون مطرح شده- بوی توافق موقت نمی‌دهد اما برخی رسانه‌ها از احتمال تن دادن به این گزاره می‌گویند. تحلیلگران نیز نظرات متفاوتی در این زمینه دارند و جالب آنکه برخی از این تحلیلگران که به اصولگرایان و جریان سیاسی حاکم نزدیک‌تر هستند، احتمال رسیدن به توافق موقت را بیشتر می‌دانند!

توافق از منظر رسانه‌ها

بحث توافق موقت البته خیلی هم تازه نیست و تقریبا دو ماهی می‌شود که بر مبنای اظهارات مقامات آمریکایی و غربی مورد توجه قرار گرفته است؛ پیشنهادی که به نظر می‌رسید پاسخ آن داده شده است چون نمایندگی دائم ایران در سازمان ملل همین دو روز قبل (جمعه) اعلام کرد که تهران خواهان توافق موقت نیست. به اضافه اینکه دیروز هم خبرگزاری دولت به نقل از یک منبع نزدیک به هیات مذاکره‌کننده ایران نوشت که چنین توافقی در دستور کار جمهوری اسلامی ایران نیست.

با این وجود، یک بار دیگر بحث توافق موقت سر زبان‌ها افتاد. دلیلش این بود که شبکه آمریکایی ان‌بی‌سی‌نیوز ادعا کرد روس‌ها نیز همین پیشنهاد را به ایران داده‌اند. گفته شد تهران این پیشنهاد را نپذیرفته اما نقش فعالانه‌ای که روسیه در این مذاکرات ایفا می‌کند و سفر اخیر رییسی به روسیه دلیل خوبی بود تا قدری روی این گزاره تامل شود.

شبکه آمریکایی «ان‌بی‌سی‌نیوز» به نقل از دو نفر از مقام‌های ارشد آمریکا از جمله یک مقام کنگره و یک مقام سابق آمریکایی و چهار منبع آگاه از مذاکرات وین درباره لغو تحریم‌های یکجانبه آمریکا علیه ایران مدعی شد که روسیه در هفته‌های اخیر به عنوان بخشی از تلاش برای احیای برجام، در خصوص یک توافق موقت احتمالی هسته‌ای با ایران گفت‌وگو کرده که شامل رفع محدود تحریم‌ها در قبال وضع مجدد برخی محدودیت‌ها بر فعالیت‌های هسته‌ای ایران می‌شود. در این گزارش همچنین آمده بود: منابع آگاه که نامی از آنها نبرده است گفته‌اند ایالات متحده از پیشنهاد روسیه به ایران آگاه بوده است.نکته قابل توجه اینکه پایگاه خبری الرای‌الیوم نیز در خبری اختصاصی مدعی شده که طرف‌های مذاکره در وین بر سر یک توافق دوساله به توافق رسیدند(به اسم مرحله آزمایشی و اعتمادسازی) و در حال تنظیم مفاد آن هستند. این روزنامه همچنین مدعی شده که تحریم‌های آمریکا طی این مرحله به طور کامل رفع خواهد شد.

احتمال توافق موقت

یکی از دلایلی که سبب می‌شود نتوان از کنار خبر توافق موقت با یک «ادعا کرد» رد شد این است که برخی رسانه‌های داخلی نیز آرام‌آرام «توافق موقت» را زمزمه می‌کنند. مثلا سایت اصولگرای «فردا» که نزدیک به محمدباقر قالیباف است هفته گذشته در گزارشی با استناد به خبر منتشرشده در یک کانال تلگرامی از نزدیک بودن توافق موقت خبر داد. همین سایت دیروز هم به نقل از رحمان قهرمانپور تحلیلگر بین‌الملل و نزدیک به همان جریان سیاسی نوشت: «اولویت، احیای برجام است اما مساله این است که برجام در مدتی که اروپا و آمریکا می‌خواهند یعنی فوریه که می‌گویند، قابل احیا نیست زیرا مسائل مورد اختلاف جدی در بحث ذخیره‌سازی اورانیوم، سانتریفیوژها و… وجود دارد و چون بعید است که در یک ماه آینده همه این اختلافات حل شود، این سناریو تقویت می‌شود که دو طرف بخواهند به یک توافق کوتاه‌مدت برسند و بعد مذاکرات را برای توافق بلندمدت ادامه دهند.»وی با اشاره به اینکه این توافق موقت اسامی گوناگونی دارد، گفت: «من در بررسی اظهارات مقامات ایرانی تا حالا ندیده‌ام که این موضوع رد شده باشد. مثلا آقای امیرعبداللهیان آن را رد نکرده اما گفته‌اند که ما به یک توافق پایدار خواهیم رسید. باید دید که منظور از پایدار چیست. اکنون به نظر می‌رسد این توافقی که ممکن است صورت بگیرد تا زمان پایان دولت بایدن پایدار خواهد بود چون آنها گفته‌اند که تعهد می‌کنند تا پایان دولت بایدن از برجام خارج نشوند.»قهرمانپور درباره اینکه نقش روسیه و چین در اینکه ایران توافق موقت را بپذیرد، چقدر است؟ نیز گفته است: «به هرحال روسیه و چین در این دور از مذاکرات نقش بیشتری ایفا می‌کنند و دیدیم که در دور هفتم وقتی اختلافات زیاد شد، میانجیگری کردند تا مذاکرات شکست نخورد. بنابراین ممکن است از ایران بخواهند از برخی خواسته‌های خود عدول کند چون احیای برجام برای این دو کشور در این مقطع اهمیت دارد. مساله این است که آیا آمریکا و ایران خودشان هم چنین توافقی را می‌پذیرند یا خیر.

پیشنهاد بی‌فایده

برخی دیگر از تحلیلگران البته مواضع رسمی و اعلامی ایران را بیشتر جدی گرفته و تن دادن به توافق موقت را بعید می‌دانند. مثلا امیرعلی ابوالفتح تحلیلگر مسائل آمریکا در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «جمهوری اسلامی رسما و قویا این موضوع را رد کرده و پرداختن به آن موضوعیت ندارد.»

وی در پاسخ به اینکه اگر این گزینه کاملا حذف شود، با توجه به روند مذاکرات چقدر می‌توان به احیای برجام امید داشت؟ گفت: «مذاکرات در جریان است. طرف ایرانی، روسی و چینی ابراز امیدواری کرده و اظهارات آنها به نسبت اروپایی‌ها یا آمریکایی‌ها که به صورت غیرمستقیم در مذاکرات حضور دارند، خوش‌بینانه‌تر است. طرف غربی کمتر دائم این پیام را می‌دهد که احتمال عدم توافق وجود دارد به خصوص اگر زمان بگذرد.»ابوالفتح ادامه داد: «در مجموع اما مذاکرات در جریان است و همه پنج کشور حاضر به همراه آمریکایی‌ها اعلام می‌کنند که اختلافات رو به کاهش است. اینکه نتیجه مذاکرات چیست و توافق چه زمانی حاصل می‌شود را نمی‌دانم و فکر هم نمی‌کنم کسی بداند، حتی اعضای تیم مذاکره‌کننده هم نمی‌توانند زمانی برای آن مشخص کنند.»این کارشناس سیاست خارجی تاکید کرد: «باید منتظر ماند و دید که اختلافات تا چه اندازه کاهش می‌یابد. رفع اختلافات باقی‌مانده نیز بیشتر به اراده سیاسی طرفین بستگی دارد و تصمیمات باید در پایتخت‌ها گرفته شود. بخش فنی و حقوقی مساله تا حدودی رفع شده است، مانده یک سری تصمیمات کلان که بیش از همه برعهده آمریکایی‌هاست. باید دید که اراده تن دادن به خواسته ایران را دارند یا نه. به نظر من تصمیم باید در واشنگتن اتخاذ شود و نه در پایتخت‌های دیگر از جمله تهران.»وی در پاسخ به اینکه تصمیم سیاسی واشنگتن چه خواهد بود؟ گفت: «آنچه ایران می‌خواهد، مشخص است. یک اینکه تمام تحریم‌های مغایر برجام و تحریم‌هایی که بعد از هشتم می ‌۲۰۱۸ بر ایران اعمال شده باید برداشته شود، آمریکایی‌ها زیر بار نمی‌روند و معتقدند که بخشی از این تحریم‌ها تحریم‌های حقوق بشری، موشکی و… است که ربطی به برجام ندارد اما ایران اصرار دارد که در سند برجام قید شده آمریکا بعد از اجرای برجام دیگر تحریمی به ایران اعمال نکند. بنابراین بحث فعلی این است که آیا آمریکا تحریم‌ها را برمی‌دارد یا نه که تا حالا هم گفته برنمی‌دارد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی افزود: «نکته دیگر بحث راستی‌آزمایی است. ایران می‌گوید اینکه آمریکا اعلام کند تحریم‌ها را برداشتیم کافی نیست و ایران باید اطمینان پیدا کند که مبادلات مالی انجام خواهد شد، حصول این اطمینان نیاز به زمان دارد. نظر آمریکایی‌ها روی ۲۴ ساعت یا ۴۸ است اما ایرانی‌ها زمان طولانی‌تری را برای اطمینان از اجرای واقعی برداشته شدن تحریم‌ها مطالبه می‌کنند. بحث سوم هم تضمین‌ها است. به این خاطر که دولت فعلی آمریکا یا دولت بعدی کاری که ترامپ انجام داد را تکرار نکرده و از برجام خارج نشوند، تاکنون آمریکا رسما اعلام کرده که چنین تضمینی را نمی‌تواند بدهد. آنتونی بلینکن همین چند روز قبل گفت که ایرانی‌ها از ما تضمین می‌خواهند اما پرزیدنت بایدن فقط می‌تواند در قبال دولت خود تعهد بدهد. حالا باید دید که این خواسته ایران یعنی ارائه تضمین از سوی آمریکا محقق می‌شود یا خیر؟ یا اینکه چه فرمولی پیدا شود از جمله موضوعات اصلی است که نیاز به اراده سیاسی آمریکا دارد.»ابوالفتح در پاسخ به اینکه آیا همین اظهارات اخیر بلینکن درباره اینکه بایدن نسبت به اقدامات دولت خود متعهد خواهد بود، گمانه توافق دوساله را تقویت نمی‌کند؟ گفت: «نه. اینکه توافقی تا پایان دولت بایدن امضا شود و بعد کار دست رییس‌جمهور بعدی آمریکا افتد همان چیزی است که ایران از آن پرهیز دارد..»وی تاکید کرد: «توافق موقت اصلا به درد ایران نمی‌خورد به خاطر اینکه به بحث سرمایه‌گذاری و ارتباطات تجاری ایران خدشه وارد می‌کند. صاحبان کسب‌و‌کار، موسسات مالی و تجاری خارجی تا زمانی که احساس کنند توافق ناپایدار است و دولت بعدی آمریکا همه شرکت‌هایی که با ایران مراوده داشتند را جریمه می‌کند، از اینکه با ایران ارتباط برقرار کند، ابا دارد حتی اگر دولت‌ها بیانیه صادر کرده و برداشته شدن تحریم را مورد تایید قرار بدهند.»این تحلیلگر مسائل بین‌المللی خاطرنشان کرد: «بحث تضمین این نیست که ایران بخواهد از آمریکا تضمین بگیرد، این در حقیقت برای طرف‌های تجاری ایران و کسانی که سرمایه‌گذاری می‌کنند حائزاهمیت است. شاید در یک توافق موقت امکان نقل و انتقال بانکی فراهم شود همچنان که در توافق ژنو حاصل شد اما سرمایه‌گذاری شکل نمی‌گیرد چون شرکت‌ها نگران هستند که چندماه و یکی، دو سال بعد چه اتفاقی می‌افتد و شاید متحمل خسارت شوند.»
وی تاکید کرد: «همه اینها ناشی از آن است که طرفین به هم اعتماد ندارند. نه ایران به آمریکایی‌ها و نه آمریکایی‌ها به ایران اعتماد دارند. مشکل ایران و آمریکا هم با این چیزها رفع نمی‌شود. ایران فقط دنبال برقرار کردن شرایط مطلوب برای بقیه فعالان کسب‌و‌کار به غیر از آمریکایی‌هاست.»

گزاره بعید

حسن بهشتی‌پور تحلیلگر مسائل بین‌المللی نیز پذیرش توافق موقت از سوی ایران را بعید می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در واکنش به فضای رسانه‌ای که ایجاد شده، گفت: «بر اساس اخباری که دنبال کردیم، ایران این پیشنهاد روسیه که از طرف آمریکا بوده را رد کرده است.»
او احتمال پذیرش توافق موقت از سوی ایران را بعید دانست و درباره چرایی آن گفت: «آنها می‌خواهند بخشی از دارایی‌های ایران را آزاد کنند و از طرف دیگر می‌خواهند که ایران غنی‌سازی ۶۰ درصدی اورانیوم را متوقف کرده یا به حالت تعلیق درآورد! اگر کل دارایی‌های مسدودشده ایران را آزاد می‌کردند، شاید ارزش داشت که ایران چنین چیزی را به عنوان شروع بپذیرد اما در وضعیت فعلی بعید است که ایران چنین فرمولی را بپذیرد.»
اینت تحلیلگر مسائل بین‌الملل ادامه داد: «ایران خواهان آن است که یک بار برای همیشه تکلیف روشن شود و مشخص شود که چه طرفی، چه کاری را چه زمانی انجام می‌دهد. ضمن اینکه طرف آمریکایی تضمین بدهد اما آنها حاضر نیستند که تضمین بدهند. دقت کنید که در قواعد بین‌المللی همه دولت‌ها ضامن توافقات قبلی دولت‌ها هستند و فقط این ایالات متحده است که در این زمینه ادعاهایی دارد. اگر مطالعه کنید حتی وقتی رژیم‌ها تغییر می‌کنند، دولت جدید تعهدات دولت قبلی را منکر نمی‌شود مثلا در ایران وقتی که جمهوری اسلامی آمد به همه معاهدات بین‌المللی که حکومت شاه امضا کرده بود، متعهد ماند. حتی روسیه بعد از فروپاشی شوروی به آنچه نظام شوروی پذیرفته بود، متعهد ماند لذا این حرف زوری است که آمریکایی‌ها می‌زنند و بعید است که ایران زیر بار برود.»وی در پاسخ به اینکه با این اوصاف چقدر ممکن است آنها در جریان مذاکرات برجامی از مواضع خود کوتاه آمده، خواست ایران را بپذیرند و برجام احیا شود؟ گفت: «تا جایی که من در چند سال اخیر دیده‌ام آمریکایی‌ها در این مورد خاص بالاخره کوتاه خواهند آمد. این را نیز باید در نظر داشت که در دیپلماسی هزار راه نرفته وجود دارد و اینطور نیست که فقط دو گزینه و دو راه موجود باشد. می‌توان با ابتکارات مختلف اقداماتی را انجام داد. آمریکا هم همان‌طور که در دوره اوباما پذیرفت که غنی‌سازی ولو به شکل محدود ادامه یابد و یک گره بزرگی را باز کرد تا مذاکرات به سوی توافق برود؛ این بار هم موضوع را حل خواهند کرد. این طرف آمریکایی است که باید به قواعد بین‌المللی تن بدهد چون خواسته ایران واقعا غیرمنطقی نیست و هیچ خواسته نشدنی از سوی طرف ایرانی مطرح نشده است.»بهشتی‌پور با تاکید بر اینکه «یک راه‌حل میانی بالاخره پیدا خواهد شد» گفت: « اینکه آمریکا بگوید به هیچ‌وجه امکان ارائه تضمین ندارد پذیرفته نیست و باید راه‌حلی پیدا کرد. یک فرمول ساده آن است که تضمین در قبال تضمین مطرح شود یعنی اگر آنها تضمین نمی‌دهند ما هم تضمین ندهیم که به تعهدات خود پایبند باشیم و بتوانیم هر زمانی تصمیمات خود را تغییر دهیم. نمی‌شود که یک طرف هیچ تعهدی ندهد و از دیگری تضمین بخواهد.»اصرار بهشتی‌پور و ابوالفتح به اینکه ایران توافق موقت را نمی‌پذیرد، درحالی است که برخی دیگر از کارشناسان سیاست خارجی و دیپلمات‌های پیشین بارها و بارها تاکید کرده‌اند غیراز توافق موقت و دیپلماسی پلکانی راهی برای برون‌رفت از این وضعیت وجود ندارد. حال باید منتظر ماند و دید که در نهایت چه اتفاقی خواهد افتاد. آن‌طور که از اخبار غیررسمی و شنیده‌ها برمی‌آید توافق موقت نزدیک است یا آن‌طور که تاکنون اعلام شده موضع ایران همه یا هیچ است.