بررسی احتمال احیای برجام/ پیچیدگی‌های باقیمانده
به گزارش جهان صنعت نیوز: او افزود: «در هر چهار حوزه رفع تحریم‌ها، تعهدات هسته‌ای، راستی‌آزمایی و اخذ تضامین پیشرفت‌هایی وجود داشته است. البته در برخی زمینه‌ها پیشرفت‌ها قابل توجه و سرعت بهتر بوده است و در برخی از زمینه‌ها به خاطر بی‌عملی طرف مقابل و یا عدم اخذ تضمین‌های لازم یا عدم ابتکار و خلاقیت‌های لازم از سوی طرف‌های مقابل با کندی‌هایی روبه‌رو بوده است. ما به این کشورها توصیه می‌کنیم که بعد از بازگشت از پایتخت‌هایشان به وین با تصمیمات لازم برگردند تا آنچه که در پیش‌نویس‌ها آمده است اجرایی شود.»
خطیب‌زاده همچنین گفت: «اگر طرف‌های مقابل به خصوص آمریکایی‌ها وقتی به وین بازمی‌گردند تصمیمات خود را اخذ کرده باشند بر مطالبات بحق ایران صحه بگذارند و بیشتر از برجام مطالبه نکنند و ما هم کمتر از برجام را قبول نمی‌کنیم. به سرعت می‌توان به یک توافق پایدار، خوب و قابل اتکا رسید.»
نظر تحلیلگران داخلی درباره وضعیت فعلی مذاکرات و اظهارات امیدوار‌کننده خطیب‌زاده اما متفاوت است. برخی خوشبین و برخی هم کاملا بدبین هستند. مثلا علی بیگدلی از جمله خوشبین‌هاست و باور دارد که ایران در بازگشت به وین با توجه به شرایط منطقه‌ای و بین‌المللی تصمیماتی خواهد گرفت که مسیر توافق را هموار می‌کند. پیرمحمد ملازهی اما تا این حد خوشبین نیست و فکر می‌کند شاید نهایتا همان توافق موقتی که تا حالا رد شده، حاصل شود تا طرفین فرصت داشته باشند، گفت‌وگوها را ادامه دهند. گزاره‌ای که چندان هم بعید به نظر نمی‌رسد. به خصوص اگر در نظر داشته باشیم که همین دیروز روزنامه «رأی‌الیوم» در خبری اختصاصی از توافق موقت دو ساله ایران و آمریکا در مذاکرات وین نوشته و مدعی شده بود که «آخرین موانع بر راه مذاکرات برداشته شده و مذاکره به توافقی موقت و دوساله تا پایان مرحله آزمایش و اعتمادسازی رسید. به‌موجب این توافق آمریکا تمامی تحریم‌های وضع‌شده در دوران ترامپ را لغو می‌کند». ضمن اینکه دبیر کمیسیون امنیت ملی مجلس هم چند روز قبل تاکید کرده بود که ایران هنوز توافق موقت را رد یا تایید نکرده است.
برخی از تحلیلگران اما این احتمال را هم رد کرده و کاملا بدبین هستند. مثلا فریدون مجلسی معتقد است که اصلا بعید نیست در دوره آتی مذاکرات، کار به شکست رایزنی‌ها بکشد.
امید به دور تازه
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌المللی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «سفر وزیر خارجه قطر به ایران و بعد هم سفر امیر قطر به آمریکا می‌تواند یک نقطه تعیین‌کننده در روند مذاکرات داشته باشد. اینکه هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌ها برگشته‌اند نیز نشانه این است که به یک نقطه تصمیم‌گیری حاد رسیده‌‌اند و لازم بوده که با مقامات ارشد کشور صحبت کنند.»
وی افزود: «پیام‌هایی که به طور جسته و گریخته به گوش می‌رسد حکایت از آن دارد که طرفین درحال نزدیک شدن به نقطه توافق هستند. به این خاطر که طرفین نیازمند حل مشکل هستند. مثلا در آمریکا بایدن با توجه به مشکلاتی که در عرصه سیاست خارجی دارد، می‌خواهد که از حل مساله هسته‌ای در وین به عنوان یک برگ برنده در مقابل کنگره و در فضای داخلی آمریکا استفاده کند. در ایران نیز وضعیت اقتصادی در شرایط غیرقابل تحمل و غیرقابل تداومی است. لذا دو طرف نیاز دارند که به توافق برسند. منتها مشکل اصلی این است که اگر قرار باشد به برجام ۲۰۱۵ برسیم ایران باید اقداماتی داشته باشد. مثلا اینکه باید از سانتریفیوژهای سطح یک استفاده کند. درحالی که الان به سانتریفیوژهای I6 رسیده و این یکی از موارد اختلافی است. ایران نمی‌پذیرد که این تجهیزات به خارج از ایران منتقل شود. در عین حال باید غنی‌سازی ۲۰ و ۶۰ درصدی را متوقف کند که این هم کار سختی است. چون ایران برای رسیدن به این نقطه هزینه‌های سنگینی کرده است.»
بیگدلی گفت: «هیات‌های مذاکره‌کننده در این یک هفته باید این مسائل را مشخص کرده باشند و به احتمال زیاد باید موافقت کرده و اجازه انباشته شدن تجهیزات زیر نظر آژانس را بدهند و غنی‌سازی را متوقف کنند. به هرحال راه دیگری نیست و امکان رسیدن به یک اقتصاد پویا از طریق شرق را نداریم. چین و روسیه خودشان گرفتاری‌هایی دارند. ضمن اینکه آنها به رژیم صهیونیستی، مصر و حتی ترکیه تعهدات اقتصادی دارند. این سفری که رییس‌جمهور رژیم صهیونیستی به ترکیه می‌کند هم بر وضعیت منطقه اثرگذار است و به نظر می‌رسد در خاورمیانه یک جبهه جدید مرکب از عربستان، امارات، ترکیه، رژیم صهیونیستی و مصر دارد شکل می‌گیرد که می‌تواند برای ما آزاردهنده باشد و حلقه‌های امنیتی ما را تضعیف کند. بنابراین راهی برای ما باقی نمانده و هر روز شاهد فشارهای منطقه‌ای بیشتر علیه خود هستیم.»
توافق احتمالا موقت
پیرمحمد ملازهی، تحلیلگر مسائل بین‌المللی از جمله کارشناسانی است که خیلی به حصول نتیجه امید ندارد و تصور می‌کند که پیچیدگی‌ها و ابهامات در پرونده هسته‌ای و مذاکرات وین همچنان وجود دارد و تعیین‌کننده است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «واقعیت این است که هنوز دیدگاه ایران و آمریکا با هم خیلی تفاوت دارد. آمریکایی‌ها می‌خواهند که مسائل منطقه‌ای و مناسبات خاورمیانه‌ای را هم به نوعی در مذاکرات بگنجانند و ایران آمادگی این کار را ندارد و حاضر نیست مسائل مربوط به جبهه مقاومت را وارد این معادله کند.»
وی افزود: «دیدگاه‌ها هنوز از هم فاصله دارد. اما هم روسیه و هم اتحادیه اروپا در تلاش هستند که نظرات دو طرف را به هم نزدیک کنند. صحبت از این است که ایران نسبت به مواضع قبلی خود که هر نوع مذاکره مستقیم با آمریکا را رد می‌کرد، نرمش نشان داد و اکنون شاهد ابراز تمایلاتی به گفت‌وگوهای مستقیم هستیم. اگر این اتفاق بیفتد، هر دو طرف انتظارات خود را روی میز مذاکره می‌آورند و بحث‌ها حول محور آن ادامه می‌یابد تا اختلافات کاهش یابد. اما به نظر من هنوز زود است که چنین قضاوتی داشته باشیم.»
ملازهی به بازگشت هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌ها و مشورت‌هایی که انجام دادند، اشاره کرد و گفت: «تصمیم نهایی از طرف حاکمیت باید در این مشورت‌ها گرفته شود. به نظر می‌رسد که تبلیغات راه افتاده درباره اینکه ایران باید در این مرحله تصمیم سختی بگیرد، مربوط به این است که اگر آمریکایی‌ها احساس کنند به انتظاراتشان پاسخ داده می‌شود، جلو آمده و مذاکرات را تا رسیدن به توافق ادامه می‌دهند، اما اگر احساس کنند ایران به آنچه آنها می‌خواهند تمایلی ندارد؛ این خطر وجود دارد که مذاکرات به جایی نرسد و این وضعیت ادامهدار بشود.»
وی در پاسخ به اینکه آیا ایران در بازگشت به وین و با توجه به مشورت‌هایی که در تهران کرده است، این احساس را به هیات آمریکایی داده و زمینه توافق را فراهم می‌کند یا خیر؟ گفت: «بحث این است که تصمیم سخت را باید در ایران چه کسی بگیرد. واقعیت این است که از سوی شورای عالی امنیت ملی، رهبری و مجموع نهادهای تصمیم‌ساز نشانه‌ای نشان نداده‌اند که بدانیم چه تصمیمی گرفته شده است. به هرحال واقعیت این است که آمریکایی‌ها درباره مسائل منطقه بسیار جدی هستند و می‌خواهند گروه‌های منطقه که به ظن آنها از سوی ایران حمایت شده و علیه متحدان منطقه‌ای آمریکا کار می‌کنند، محدود شوند. این مساله پیچیدگی‌هایی دارد که به نظر نمی‌رسد ایران آمادگی داشته باشد، انتظارات آمریکا را برآورده کند. ضمن اینکه حتی اگر ایران انتظارات آنها را برآورده کند، به نظر نمی‌رسد که آنها حاضر شوند وارد یک معامله جدی شوند و شاید به همین دلیل بحث توافق موقت مطرح شد.»
ملازهی درباره احتمال حصول توافق موقت گفت: «به نظر من به رغم اینکه این پیشنهاد رسما رد شده است، ممکن است که پذیرفته شده و راه‌حلی را ایجاد کند. در مجموع فکر می‌کنم که پیچیدگی‌ها در مذاکرات جاری هنوز رفع نشده است و توافق ممکن نیست مگر آنکه ایران و آمریکا یک گام جدی به سوی هم برداشته و انتظارات هم را برآورده کنند. در غیر این صورت خیلی نمی‌توان امیدوار بود.»
شاید هم شکست
فریدون مجلسی دیپلمات پیشین اما از جمله کسانی است که اصلا به حصول توافق امید ندارد و فکر می‌کند که حتی امکان اعلام شکست در مذاکرات نیز وجود دارد. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» دلایل بدبینی خود را شرح داد و گفت: «طرف مقابل خواهان احیای برجام است و نه بیشتر، اما در ایران ما برداشت متفاوتی نسبت به اینکه برجام از ماچه می‌خواهد، داریم. برجام در ازای تعهداتی که جمهوری اسلامی ایران داد، تحریم‌ها را لغو کرد و مدتی هم کارکرد داشت. در مقدمه برجام حفظ صلح و امنیت منطقه‌ای ذکر شده و اساسا علت وجودی دو طرف و اختلاف دو طرف بر سر مساله رژیم صهیونیستی و نابودی یا باقی ماندن آن است. لذا اگر این نکته در برداشت تیم جمهوری اسلامی در مذاکرات لحاظ شده باشد، می‌توان امیدوار بود اما من تصور نمی‌کنم که چنین برداشتی مورد تایید باشد.»
وی در پاسخ به اینکه یک هفته مشورت هیات‌های مذاکره‌کننده در پایتخت‌ها و به خصوص در تهران، با توجه به اینکه گفته می‌شد، فقط تصمیمات سیاسی مانده؛ چه اثری در ادامه مذاکرات خواهد داشت؟ گفت: «به نظر من در بازگشت هیات‌ها تفهیم می‌شود که خواسته آنها به مسائل منطقه‌ای مربوط است و این مساله در تهران مردود است.»
مجلسی در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه با این حساب رفت‌وآمدها به وین ادامهدار خواهد بود؟ گفت: «ممکن هم است که همچنان ادامهدار نباشد چون آنها هم وقت و هزینه‌ای که صرف این مذاکرات می‌شود را می‌سنجند و ممکن است که به پایان مذاکرات و فعال شدن مکانیسم ماشه برسیم و وضعیت رنگ دیگری بگیرد.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی درباره اینکه آیا ایران تحت تاثیر شرایط موجود اعم از اقتصادی و منطقه‌ای و… ممکن است نرمش بیشتری از خود نشان دهد؟ گفت: «تصور نمی‌کنم که ایران نرمش بیشتری نشان دهد. نرمش آنها بسته به برداشت خودشان از برجام است و برای همین تاکید دارند که آنها باید تحریم‌ها را برداشته، امتحان حسن نیت بدهند و به تعهدات خود پایبند بمانند. برخی به انجام مذاکره مستقیم و نتیجه‌بخشی آن امیدوارند اما باید توجه داشت که مذاکره مستقیم هم به اصل همزیستی مسالمت‌آمیز در عین دشمنی و مخالفت و اعتراض مورد قبول طرفین است، اگر این پذیرفته نشود فرقی ندارد که مذاکره مستقیم باشد یا غیرمستقیم.»
مجلسی احتمال توافق موقت را هم رد کرد و گفت: «توافق موقت نه به سود جمهوری اسلامی است و نه طرف مقابل. توافق موقت یعنی خریدن زمان و به دست آوردن پول و گذران یک دورانی برای رسیدن به هدفی که آن هدف نرمش‌پذیر و قابل مصالحه نیست. این امر از آنجا که موقتی است و اهداف اصلی را پوشش نمی‌دهد به نفع ایران نیست. چون هر اقدامی در این بین می‌تواند توافق مورد اشاره را برهم بزند.»
نیازی به گفتن نیست که از غلط از آب درآمدن پیش‌بینی مجلسی خوشحال شده و امیدواریم که همان‌طور که بیگدلی فکر می‌کند ایران در دور تازه رایزنی‌ها به سوی توافق حرکت کند. اینکه واقعا چه اتفاقی می‌افتد به هیچ وجه قابل حدس نیست و باید منتظر ادامه رایزنی‌ها ماند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :