روستاگردی در حاشیه کویر لوت

به گزارش جهان صنعت نیوز:  کویر لوت ۱۰ درصد کل وسعت ایران را شامل می‌شود و برخلاف تصور رایج که آن را منطقه‌ای خشک و بی‌آب و علف می‌دانند، سرشار از گونه‌های گیاهی و جانوری گوناگون است. افزون بر این رمل‌ها، کوه‌ها و دره‌های آن علاوه بر زیبایی‌های بصری اهمیت زیادی برای زمین ریخت‌شناسان دارند.

از سوی دیگر روستاهای حاشیه کویر تجربه‌ای متفاوت از گردشگری را ارائه می‌دهند. خانه‌های خشتی، مزارعی که بر دامنه کوه‌ها قرار گرفته‌اند و خانه‌هایی که حفره‌های کناری آنها نقش بادگیر را دارند دنیایی متفاوت را پیش چشم گردشگران به نمایش می‌گذارند. تماشای چشمه‌های پرآب، درختان نخل و مرکبات و برج و باروهای تاریخی اطراف روستاهای کویری نیز در نوع خود تجربه‌هایی متفاوت و منحصر‌به‌فرد هستند.

فراموش نکنیم که سفر به کویر برای عاشقان نجوم و ستاره‌شناسی نیز خالی از لطف نیست. آسمان صاف و بدون ابر و دوری از روشنایی شهرها این فرصت را نصیب شما می‌کند که بدون مزاحمت به تماشای ستارگان نشسته و آسمانی پرستاره را به نظاره بنشینید.

روستای اسفندیار

برای سفر به کویر لوت سفرمان را از شهر طبس آغاز می‌کنیم، شهری که اگرچه در زمینه‌لرزه سال ۱۳۵۷ حدود دو‌سوم جمعیتش را از دست داد و خانه‌هایش ویران شد اما هنوز «باغ گلشن» که از زمان زندیه برایش به یادگار مانده زنده و سالم بوده و پذیرای گردشگرانی است که دل در گرو تماشای بی‌حد و حصر باغ‌های ایرانی دارند.

۲۵۰ کیلومتر آن‌سوتر از طبس و در دل کویر اما یکی از زیباترین روستاهای حاشیه کویر به نام روستای اسفندیار خفته است. خانه‌های خشتی و قدیمی این روستا که در پای کوه آرام گرفته‌اند و سکوت بی‌انتهای روستا آدمی را در آرامشی عجیب غوطه‌ور می‌کند. مزارع زعفران روستای اسفندیار خیلی از محوطه اصلی روستا و خانه‌ها دور نیست. به دلیل قرار گرفتن مزارع در شیب کوه ساخت آنها پلکانی بوده است. یعنی بین هر مزرعه با مزرعه دیگر اختلاف سطحی وجود داشته که به آن حالت پلکانی داده است. تماشای تصویر زیبای این مزارع طبقاتی که دامنه کوه را سبزپوش کرده‌اند، سکوت تمام‌ناشدنی روستا و نسیم خنک سایه‌های کویر آدم را به سفری محسور‌کننده برده و در خود غرق می‌کند.

پنجره‌های کوچک و دیوارهای ضخیم از مهم‌ترین شاخصه‌هایی روستا‌های کویری از جمله روستای اسفندیار هستند که باعث می‌شوند از اهالی خانه‌ها در برابر گرمای خورشید محافظت شود و البته همین معماری متفاوت بر جذابیت‌های روستاهای کویری نیز می‌افزاید.
اگرچه روستای اسفندیار ظرفیت تبدیل شدن به یک مقصد گردشگری را دارد اما تاکنون اقدامی برای شناساندن آن صورت نگرفته و حتی هنوز آثار خرابی زلزله طبس بر دیوارهای خانه‌های آن به یادگار مانده است و کسی نیست تا تن مریض روستا را تیمار کند.

کویرنوردی با پای پیاده

برای سفر به کویر باید روستا را ترک کنیم و از کنار رشته‌کوه‌های نایبند و شتری راهی سفری به قلب کویر شویم. وجود این دو رشته‌کوه و بارش‌های صورت‌گرفته در ارتفاعات آنها باعث شده در این منطقه کویری باریکه آبی از کوه‌ها به پایین سرازیر شود، باریکه آبی که در این منطقه خشک حکم طلا را دارد.

بر روی برخی از کوه‌های این منطقه حفره‌های غارمانندی وجود دارد که البته مسیری به درون آنها وجود ندارد اما مردم محلی می‌گویند بسیاری از این حفره‌های غار‌مانند به یکدیگر راه داشته و دارای راهروها و اتاق‌هایی هستند که آنها را به یکدیگر متصل می‌کند. برخی از بومیان منطقه معتقدند این حفره‌ها توسط انسان‌های اولیه حفر شده‌اند. برخی دیگر اما این حفره‌ها را با طاق شاه‌عباسی مرتبط دانسته و گمان می‌کنند که این حفره‌ها در گذشته به عنوان عبادتگاه استفاده می‌شده است.

باریکه آبی که از کوه‌ها سرازیر شده در مسیر خاکی جاده امتداد می‌یابد و در پشت سدی به نام «طاق شاه‌عباسی» جمع می‌شود. سازه سد شاه‌عباسی در سال‌های خیلی دور برای جلوگیری از بروز سیلاب و انتقال آب به روستاهای اطراف طبس در مسیر بین دو کوه ایجاد شده است. طاق آجری زیبای آن که در شکاف میان دو کوه بنا شده آدمی را به سفری در تاریخ دور ایران می‌برد. سایه‌ای که بین دو کوه ایجاد شده و خزه‌هایی که بر شیارهای کوه بسته مامن خرچنگ و چند گونه جانوری دیگر است. محیطی بکر که هوای دلچسب آن خستگی پیاده‌روی طولانی را از تن می‌زداید.

اگرچه بنای اصلی این سد خیلی قبل‌تر از دوران شاه عباس بنا شده است اما کار مرمت و افزایش ارتفاع طاق‌های آن در دوران شاه عباس صفوی انجام شده است و همین امر باعث شده بتوان ردپای معماری دوران صفویه را بر این سازه حس کرد.

«مک شور» برجی با معماری متفاوت

پس از تماشای آب‌بند زیبایی که طاق بلند و معماری تحسین‌برانگیز آن روح آدمی را به عروج می‌برد ادامه مسیر به سمت کویر را پی می‌گیریم. مسیر کویری ما را به سمت بنایی به نام «مک شور» می‌رساند، برجی سه طبقه که زمانی دیده‌بانان بر فراز آن نشسته و به دور‌دست‌های کویری چشم می‌دوختند. برج مک شور در نزدیکی روستای علی‌آباد قرار گرفته و در گذشته برای دیده‌بانی و محافظت از روستا استفاده می‌شده است.

برج در حال حاضر رها شده است و امکان ورود به آن وجود دارد. در هر طبقه برج مک شور اتاق‌هایی با طاق‌ها و معماری زیبا تعبیه شده است و ایستادن بر فراز آن فرصت تماشای چشم‌اندازی وسیع از منطقه نایبند را به شما می‌دهد.

وجود تپه‌های شنی متحرک و توده‌های جنگلی نسبتا متراکم تاغ -نوعی درختچه مقاوم در برابر خشکی و گرما- از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد منطقه نایبندان طبس بوده که بر زیبایی‌های این منطقه کویری افزوده است.
اگر به کوه‌های منطقه نایبند با نگاهی دقیق بنگرید و کمی خوش‌شانس باشید می‌توانید کل و بزهایی را که بر روی کوه‌های منطقه حفاظت‌شده نایبندان جست‌و‌خیز می‌کنند ببینید.

روستایی بر فراز تپه‌ای سنگی

روستای نایبند یکی از شگفت‌انگیزترین روستاهای کویری ایران است که نخل‌های سر به فلک کشیده و کوه‌های اطراف آن پذیرای گونه‌های متفاوتی از پرندگان است و روح هر بیننده‌ای را به وجد می‌آورد. زاغ‌بور، هوبره، کبک، سبزه‌قبا، تیهو و کوکر از مهم‌ترین پرندگان ساکن در نایبند هستند.

نایبند زمانی گلوگاهی استراتژیک و تدافعی در برابر کسانی بود که قصد تاخت‌و‌تاز به این منطقه کویری را داشتند. برج و باروهای مرتفع منطقه نایبند قدیم به همین منظور استفاده می‌شده است. دورتادور روستا نیز دیوارهایی بلند ساخته شده که نشان از ساختار نظامی و دفاعی مستحکم روستا در زمان‌های دور دارد. جالب آنکه به دلیل هوای خشک منطقه اکثر برج‌های دیدبانی سالم مانده‌اند و دیدن آنها می‌تواند گردشگران را به سفری به سال‌های دور این روستای کویری ببرد.

خانه‌های روستا روی تپه سنگی بلندی ساخته شده‌اند و همین امر باعث شده که همواره اهالی روستا دیدی خوب از دشت‌های پیش‌رو داشته باشند و بلافاصله از حمله‌های احتمالی مطلع شوند. دیوارهای بلند خانه‌های روستا و عرض کم کوچه‌ها، سایه‌هایی خنک را برای عابران فراهم کرده است.

در خصوص ساختار خانه‌های روستا جالب است بدانید که این خانه‌ها بر اساس نظم خاصی بنا نشده‌اند بلکه بسته به شکل زمین زیرشان، پی‌ریزی شده و ساخته شده‌اند. دیوارهای خانه‌ها از خشت و کاهگل بنا شده است و از آنجا که شن مورد استفاده تیره‌رنگ بوده خانه‌ها خاکستری‌رنگ دیده می‌شوند. ساختار و معماری کلی هر خانه نیز به گونه‌ای است که هر خانه به شکل مکعب مستطیلی قالب‌گیری شده به نظر می‌رسد. همین معماری منحصر‌به‌فرد باعث شده نگاه کردن از دور به خانه‌های روستا این تصور را به ذهن متبادر کند که دارد به خانه‌های شنی کوچکی که کنار ساحل و با قالب ساخته شده‌اند می‌نگرد.

ساختار خانه‌ها کاملا براساس مواد و مصالح در دسترس اهالی در منطقه شکل گرفته است. ستون‌ها از تنه درختان نخل بنا شده‌اند و در سقف نیز از برگ درختان نخل استفاده شده است.
در اضلاع جنوب و جنوب شرقی خانه‌ها نیز فرورفتگی‌هایی مثلثی شکل ایجاد شده تا باد در خانه‌ها جریان داشته باشد و از شدت گرما کاسته شود.

وجود چشمه‌های آب گرم و سرد باعث شده که نخلستان اطراف روستا همواره سیراب باشد و حتی باغ‌های چندطبقه مرکبات و سبزیجات در اطراف این روستای کویری شکل بگیرد. زیارتگاهی نیز بر روی یکی از کوه‌های اطراف روستا وجود دارد که اهالی روستا برای ادای نذر و زیارت به آنجا می‌روند.
فراموش نکنیم ارزش اصلی نایبندان به محیط امنی است که برای تعدادی از جانوران بیابان‌زی ایران به ویژه یوزپلنگ فراهم کرده‌است. به نظر می‌رسد بیشترین جمعیت یوزپلنگ آسیایی در این منطقه زندگی می‌کند. همچنین غارهای اطراف منطقه نایبندان نیز زیستگاه کفتارهای این منطقه است.

سیاه‌گوش، روباه معمولی، روباه شنی، شغال، خارپشت ایرانی، تشی و خرگوش صحرایی از دیگر انواع پستانداران ساکن این منطقه هستند.

همچنین از مهم‌ترین گونه‌های شناسایی شده خزندگان این منطقه نیز می‌توان به افعی شاخ‌دار، مار جعفری، تیرمار، بزمجه بیابانی، مار شتری، شترمار شیرازی، مار قیطانی، مار خالدار، مار جعفری، جکوی دم‌پخ گایزرلینگ، آگامای استپی، آگامای چابک و آگامای سروزغی دم‌سیاه اشاره کرد.

پس اگر از عاشقان حیات‌وحش هم باشید سفر به این منطقه کویری و محافظت شده می‌تواند برایتان جاذبه‌های خودش را داشته باشد و نباید سفر به قلب کویر لوت را از دست بدهید.

اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانخواندنی