مقاومت دارویی؛ بحرانی جدی‌تر در پاندمی کرونا

پرهام هرسنی *

از میان عوامل متعددی که می‌تواند سلامت انسان را تهدید کند، بروز عفونت باکتریایی، میکروبی و در پاره‌ای موارد ویروسی است. استفاده از دارو‌های آنتی‌بیوتیک می‌تواند موجب واکنش‌های متفاوتی در قبال برخی از بیماری‌های عفونی شود. تردیدی نیست که استفاده به موقع از دارو‌های آنتی‌بیوتیک و البته طبق تشخیص و تجویز پزشک آن هم براساس شواهد بالینی و آزمایشگاهی می‌تواند موجب جلوگیری از عفونت باکتریایی و میکروبی شود. روند‌های بیماریابی در همه‌گیری و پاندمی کرونا نشان داده است که میزان تجویز دارو‌های ضدویروسی بیشتر از هر زمان دیگری در تجویز نسخه پزشکان بوده، چراکه با توجه به عفونت ریه افراد مبتلا به کرونا تجویز دارو‌های ضدویروسی موجب تسریع درمان در پروسه بیماری شده است. حال با توجه به اینکه امروزه استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها در بیماری‌های باکتریایی و در برخی موارد به جهت ابتلای فرد به کرونا بیشتر از سایر داروها از طرف پزشکان مورد تجویز قرار می‌گیرد و از نسل جدید آنها در سازمان غذا و دارو رونمایی می‌شود، مساله نگران‌کننده این است که استفاده آنتی‌بیوتیک‌ها به مصداق «از قضا سرکنگبین صفرا فزود» در برخی موارد موجب مقاومت دارویی در بدن می‌شود. لاجرم این مقاومت دارویی شروع فاز جدیدی از بیماری می‌شود. از منظر آسیب‌شناسی و فارماکولوژی مقاومت دارویی به پدیده‌ای اطلاق می‌شود که تجویز دارو‌های تجویزی آنتی‌بیوتیک بر سلول‌های میزبان از رهگذر تقویت پاتوژن‌ها بی‌تاثیر می‌شود و به جهت سازگاری ترکیبات سازنده آنتی‌بیوتیک‌ها با پاتوژن‌ها بیماری طولانی می‌شود. مساله دراماتیک و البته غمباری که امروز در بطن و متن جامعه ما ساری و جاری است، این است که متاسفانه به جهت تشخیص نادرست برای برخی از بیماری‌های ویروسی آنتی‌بیوتیک تجویز می‌شود که نه‌تنها مفید نیست بلکه موجب سرکوب دستگاه ایمنی و یا همان کاهش و تضعیف گلبول‌های سفید می‌شود. البته استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها یا قرار گرفتن انواع متفاوت آن در سبد دارویی بیماران فقط منحصر به تجویز پزشک نیست. در پاره‌ای از موارد و البته به کرات مشاهده می‌شود که بسیاری از افراد به روش خوددرمانی و به مجرد بروز کمترین علائم سرماخوردگی و بدون اینکه ربطی به بیماری‌های باکتریایی داشته باشد، با اتکا به داده‌های اینترنتی مبادرت به تهیه آنتی‌بیوتیک می‌کنند بدون آنکه شرایط و شیوه مصرف را در نظر بگیرند. این وضعیت یعنی در شرایطی که بیماری فرد نه ناشی از بیماری باکتریایی است، موجب مقاومت دارویی می‌شود و استفاده از آنتی‌بیوتیک برای درمان در شرایط ضروری و اضطراری را بی‌اثر‌تر می‌کند. البته این شرایط یعنی بی‌اثری آنتی‌بیوتیک برای درمان در شرایط ضروری و اضطراری تنها پیامد خوددرمانی به روش آنتی‌بیوتیک نیست، نکته اسفناک و تراژیک ماجرا آنجاست که در شرایط سرکوب دستگاه ایمنی از طریق استفاده بی‌دلیل آنتی‌بیوتیک‌ها، بدن آمادگی بیشتری برای پذیرش بیماری‌های باکتریایی و حتی ویروسی خواهد داشت. در واقع در شرایط سرکوب ایمنی بدن میزبان خوبی برای باکتری‌ها خواهد شد و با جهش و متاسیونی که در باکتری‌ها به وجود می‌آید، باکتری معمولی سابق تبدیل به باکتری قوی‌تری می‌شود و با تقسیمات پی در پی زمینه‌ساز ایجاد واریانت‌های بیماری‌های مربوط به خود شده و نه‌تنها سلامت فرد را با خطرات جدی‌تر و پر‌هزینه‌تری مواجه می‌کند، بلکه دوره بیماری فرد را طولانی کرده و مدت نقاهت آن را افزایش می‌دهد.
* پژوهشگر پزشکی اجتماعی