آخرین تحولات برجامی و احتمال حصول توافق/ نمایش حسن‌نیت
به گزارش جهان صنعت نیوز: برخی همچنان اصرار دارند، این که آنتونی بلینکن، چندین معافیت از تحریم‌های مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای غیرنظامی ایران را امضا کرده اهمیت خاصی ندارد و در عمل تغییری در اوضاع تحریمی ما و روند مذاکرات نخواهد داشت. امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان اما موضع نرم‌تری دارد.
خوب اما ناکافی
امیرعبداللهیان در واکنش به اقدام اخیر آمریکایی‌ها با تاکید بر اینکه «آمریکایی‌ها باید حسن‌نیت خود را در عمل و به صورت عینی نشان دهند» گفته «لغو برخی از تحریم‌ها به معنای واقعی خود می‌تواند ترجمان حسن‌نیت‌شان باشد. آمریکایی‌ها از این موضوع صحبت می‌کنند ولی باید دانست آنچه روی کاغذ رخ می‌دهد خوب است اما کافی نیست.»
وزیر امور خارجه کشورمان همچنین در پاسخ به پرسش دیگری مبنی بر اینکه یکی از مقامات ارشد وزارت امور خارجه آمریکا به تازگی اعلام کرده که نمی‌توانیم این تضمین را بدهیم که در صورت رسیدن به توافق دولت بعدی آمریکا توافق حاصل شده و برجام را اجرا کند، اظهار کرد: «در بحث مذاکرات وین برای لغو تحریم‌ها یکی از موضوعات اصلی گرفتن تضمین‌های لازم به ویژه از طرف‌های غربی برای اجرای تعهداتشان است لذا آنچه که ایران در خصوص تضمین‌ها دنبال می‌کند در این راستاست. ما به دنبال اخذ تضمین در حوزه‌های سیاسی، حقوقی و اقتصادی هستیم و این موضوع را مطالبه می‌کنیم. در برخی از بخش‌ها توافقاتی حاصل شده است و تیم مذاکره‌کننده ما با جدیت اخذ تضمین‌های ملموس از طرف‌های غربی برای اجرای تعهداتشان را در جریان مذاکرات وین دنبال می‌کند.»
اقدامی در مسیر درست
اقدام آمریکا اما افزون بر اظهارات امیرعبداللهیان با واکنش‌های دیگری هم همراه بود، مثلا نماینده روسیه در وین در صفحه توئیترش از بازگردانی معافیت‌های تحریم‌های هسته‌ای ایران استقبال کرده و آن را اقدامی در مسیر درست تلقی کرد.
میخاییل اولیانوف نوشت: تصمیم آمریکا برای بازگردانی معافیت‌های «هسته‌ای» اقدامی در مسیر درست است. این کار به احیای برجام و بازگشت دوجانبه آمریکا و ایران به پایبندی به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ سرعت می‌بخشد.
وی افزود: همچنین می‌توان این اقدام را نشانگر این دانست که مذاکرات وین وارد مرحله نهایی شده است.البته رابرت مالی نماینده ویژه آمریکا در امور ایران می‌گوید که ما بخشی از تحریم‌ها علیه ایران را حفظ می‌کنیم و این تحریم‌ها ارتباطی به موضوع هسته‌ای ایران ندارد و به رفتار این کشور بازمی‌گردد، اما اکثر تحریم‌های ناسازگار با برجام رفع خواهند شد.
پیچیده اما ممکن
تحلیل وضعیف فعلی مذاکرات اما بدون توجه به مصاحبه اخیر رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی منطقی به نظر نمی‌رسد. او با تاکید بر لزوم پایبندی و همکاری تمام طرف‌ها به برجام گفته که رسیدن به توافق در وین طی روزها مساله‌ای پیچیده است اما غیرممکن نیست.
گروسی در گفت‌وگو با شبکه العربیه درباره مذاکرات وین و احتمال احیای برجام گفت: بدون پایبندی ایران و همکاری تمام طرف‌ها توافقی انجام نخواهد شد.وی تاکید کرد: هرچقدر طرف‌های توافق با هم گفت‌وگو کنند، اختلافات کاهش می‌یابند و دیدگاه‌ها به هم نزدیک‌تر می‌شوند.
گروسی گفت: آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تلاش‌های خود را افزایش داده تا از رسیدن به توافق و تضمین اجرا و پایبندی به آن حمایت کند و با وجود چالش‌ها اکنون مذاکرات در مسیر درستی درحال پیشرفت است.وی همچنین گفت: تاکنون توافقی در خصوص برنامه هسته‌ای ایران حاصل نشده است اما ناامید نیستیم، سختی همچنان وجود دارد ولی باید برای حل یکی پس از دیگری آنها تلاش کرد.
این اظهارات گروسی در حالی بیان شد که علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان طی توییتی تاکید کرده: حق قانونی ایران برای ادامه تحقیق و توسعه و حفظ توانمندی‌ها و دستاوردهای صلح‌آمیز هسته‌ای در کنار تامین امنیت آن در برابر شرارت‌های حمایت‌شده با هیچ توافقی قابل محدود شدن نیست.
توافق موقت یا نمایش حسن‌نیت
در پی همه این اخبار و تحولات جدید است که سیدجلال ساداتیان تحلیلگر مسائل بین‌الملل از حصول یک توافق خبر می‌دهد؛ توافقی که در اصل و محتوای موارد اختلافی نیست اما نشانه‌ای از حسن‌نیت طرفین برای دستیابی به توافق اصلی و احیای برجام است.
او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» در توضیح این مطلب گفت: «در هفته گذشته یعنی تا قبل از توقف در مذاکرات به نظر می‌رسید که مذاکرات به بن‌بست رسیده باشد چون راه‌حل‌هایی که ایران ارائه کرد از سوی آمریکایی‌ها پذیرفته نشد و تصور می‌کردند که ایران در حال وقت‌کشی است. ضمن اینکه ایران راه‌حل‌های آنها را نمی‌پذیرفت برای اینکه آمریکا اگر به برجام برگردد می‌تواند با استناد به مکانیسم ماشه ایران را بیشتر تحت فشار قرار دهد.»
وی افزود: «اکنون با توجه به مذکراتی که بعد از آن صورت گرفت و پیام‌هایی که رد‌وبدل شد مثل سفر وزیر خارجه قطر به نظر می‌رسد که طرفین در حال رسیدن به یک توافق خارج از چارچوب ۱+۴ هستند. به این صورت که احتمالا یک توافق موقتی حاصل شود البته به این شرط که غربی‌ها و مشخصا آمریکایی‌ها تعهد بدهند که از مکانیسم ماشه استفاده نمی‌کنند. ضمن اینکه برای نشان دادن حسن‌نیت خود بخشی از تحریم‌ها علیه ایران که آزادسازی ۱۰ میلیارد دلار پول ایران نزد کره‌جنوبی، ژاپن و یکی دو کشور دیگر از جمله آن است، انجام شود. در مقابل ایران هم چهار زندانی دوتابعیتی که در ایران هستند را آزاد کند تا طرفین حسن‌نیت خود را نشان داده باشند.»
ابهامات باقی مانده
ساداتیان با اشاره به اینکه «اصل قضیه و اینکه موارد اختلافی در متن برجام به کجا رسیده، هنوز مبهم است» گفت: «نمی‌دانیم که درباره آن مسائل چه توافقی حاصل شده است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی تاکید کرد: «تفاهم احتمالی را اگر به عنوان یک توافق موقت تلقی کنیم باید گفت که ایران مخالف توافق موقت بود اما اگر این را یک حرکت حسن‌نیتی تلقی کنیم یعنی باید دوباره به مذاکره برگردند و باید دید که محتوای آن مذاکرات که اکنون با زمزمه گفت‌وگوی مستقیم با آمریکا هم همراه است، نهایت چیست؟ باید دید روی چه مواردی توافق کرده‌اند؟ براساس اخبار می‌دانیم که محور مذاکرات بر اساس همان مذاکرات در دولت روحانی و تیم ظریف و عراقچی است که با تغییرات مختصری همراه شده است. باید دید که این تغییرات در مذاکرات جاری بر چه مبنایی به توافق می‌رسد. باید دید که تکلیف ذخایر غنی‌سازی ایران چه خواهد شد، کدام سانتریفیوژهای ایران از نصب خارج و به کجا منتقل می‌شود. باید دید که ایران چه حد غنی‌سازی اکتفا می‌کند و مجموع آنچه در این مدت تولید شده، چه می‌شود.»
وی افزود: «از طرف دیگر باید دید که تعهدات متقابل غربی‌ها و به خصوص آمریکایی‌ها چیست؟ باید دید که کدام تحریم‌ها لغو می‌شود؟ ضمانت اجرایی آن چیست و خسارت‌های ایران چطور تامین می‌شود.»ساداتیان گفت: «در مجموع ابهامات زیادی باقی است و اطلاعات روشن و شفافی انتقال داده نشده است. اگر بر مبنای آنچه در دولت قبل و تیم عراقچی پیش رفته باشند باید دید که چرا همان زمان اجازه ندادند، مذاکرات به نتیجه برسد و این زمان پنج، شش‌ماهه را از مردم گرفتند.»
وقت واقع‌بینی
ساداتیان در پاسخ به اینکه در مجموع به حصول توافق و احیای برجام خوش‌بین هستید یا بدبین؟ گفت: «به جای خوش‌بینی و بدبینی باید به واقع‌بینی برسیم. واقع‌بینی هم این است که ایران درخواست‌هایی دارد که برخی از آن قابل حصول است و برخی از آن هم قابل حصول نیست. یک نکته مهم اما همین بحث تضمین است. دولت بایدن نه‌تنها نمی‌تواند رویکرد دولت بعدی را تضمین کند بلکه ممکن است چند صباحی در برجام باشند و بعد دوباره با استفاده از مکانیسم ماشه تحریم‌های بیشتری را وضع کنند و ایران را تحت فشار بگذارند. اینها ضمانت‌هایی است که ایران می‌خواهد و حق ایران است. خواسته‌های دیگری مثل درخواست خسارت و راستی‌آزمایی هم مطرح است که به نظر می‌رسد خیلی عملیاتی نیست و باید دید که ایران می‌تواند از آن عدول کند یا خیر. همه اینها مباحثی است که مورد اختلاف بوده و گفت‌وگو درباره آن ادامه دارد اما چون اطلاع‌رسانی دقیقی درباره آن صورت نگرفته نمی‌دانیم که باید خوش‌بین باشیم یا بدبین. مساله معلوم این است که طرفین به یک توافق حسن‌نیتی و نه یک توافق محتوایی در اصل برجام رسیده‌اند.»
مشوق‌هایی برای ایران
جاوید قربان‌اوغلی تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز اقدام اخیر آمریکا را مشوقی برای تهران می‌داند. او که به نتیجه مذاکرات خوش‌بین است به «جهان‌صنعت» گفت: «واقعیت این است که بر اساس اخبار نمی‌توان به اساس تصمیم‌گیری‌ها و ساز‌وکارهای آمریکا پی‌برد. همچنان مشخص نیست که آیا قصد آمریکا از این اقدام، امتیاز دادن به ایران بوده؟ یا بر اساس نیات خود دست به چنین اقدامی زده است تا ایران به گریز هسته‌ای نزدیک نشود؟ در یک برآیند کلی به نظر می‌رسد که این اقدام به عنوان یک مشوق انجام شده تا محیط مذاکرات آرام‌سازی شود.»
وی افزود: «در کنار این اقدام آمریکا شاهد اعتمادسازی‌هایی نیز هستیم. از جمله اقدامات در این زمینه می‌توان به میانجی‌گری قطر، همچنین بحث آزادسازی زندانیان دوتابعیتی و موضوع آزادسازی منابع ۵/۳ میلیون دلاری که فعلا از زبان رییس بانک مرکزی شنیده‌ایم، اشاره کرد. این اقدامات همه مشوق‌هایی است که سبب می‌شود آمریکایی‌ها در عین حال که اقدام خاصی را انجام نمی‌دهند، به تسهیل روند مذاکرات کمک می‌کنند.
وی با بیان اینکه «نمی‌دانم چه عاملی آقای بایدن و تیم او را وادار به این تصمیمات کرده» گفت: «آنچه می‌دانیم این است که بایدن در این مدت چیزی از تحریم‌های ترامپ کم نکرده است مگر در مواردی مثل همین آزادسازی پول‌ها. البته این به معنای این نیست که آمریکایی‌ها خواهان مذاکره و یا توافق نباشند، بلکه به شدت به‌دنبال احیای برجام و رسیدن به توافق با ایران هستند چون بایدن هم در داخل آمریکا و از سوی کنگره به شدت تحت فشار است.»
میل به تفاهم
قربان‌اوغلی ادامه داد: « با این که شاهد کاهش تخاصمات اعمال شده در دوره ترامپ نیستیم، می‌دانیم که آمریکایی‌ها به شدت خواهان تفاهم هستند و می‌خواهند برجام را احیا کنند.»
وی با اشاره به اینکه «بلاتکلیفی‌های باقی مانده در جریان مذاکرات نیازمند تصمیمات سیاسی است» گفت: «یکی از مهم‌ترین مسائل موضوع اقلام مازاد بر تعهدات ۲۰۱۵ برجام، غنی‌سازی۲۰ درصدی و ۶۰ درصدی و همچنین سانتریفیوژهای پیشرفته‌ای که طبق برجام نمی‌توانیم آن را استفاده کنیم، است. این موارد برای آمریکا اهمیت ویژه‌ای دارد. از طرف دیگر موضوعی که برای ما اهمیت دارد بحث چگونگی لغو تحریم‌ها، راستی‌آزمایی و مساله ضمانت است. این مسائل کلیات موضوع مذاکرات است که اکنون نیز تیم‌های مذاکره‌کننده درباره آن گفت‌وگو می‌کنند و فعلا هم برای اخذ تصمیمات سیاسی در پایتخت‌هایشان حضور دارند.»
قربان‌اوغلی در پاسخ به اینکه آیا در شرایط موجود امیدی به حصول توافق وجود دارد یا خیر؟ گفت: «با رصد اخبار متوجه این می‌شویم که دو طرف نرمش‌هایی را به خرج داده‌اند تا به توافق نزدیک‌تر شوند. از سوی آمریکا تضمین به پایبندی به توافق تا زمانی که بایدن یا دموکرات‌ها سر کار باشند، پذیرفته شده اما اینکه وقتی دولت به دست جمهوریخواهان افتد، چه اتفاقی می‌افتد معلوم نیست چون قوانین موجود در آمریکا به دولت بایدن و دموکرات‌ها اجازه نمی‌دهند که در این باره تعهدی بدهند. تعهد تنها زمانی امکان‌پذیر است که یک توافق سیاسی به معاهده تبدیل شود، ولی در این موضوع، تبدیل توافق به معاهده آن هم در چنین فضای حاکم بر کنگره و سنا و مخالفت برخی جمهوریخواهان و دموکرات‌ها، تقریبا امکان‌ناپذیر است. بنابراین اگر تضمین را به معنای حقوقی آن در نظر داشته باشیم، حاصل نخواهد شد اما اگر نگاه سیاسی داشته باشیم و بگوییم که تیم بایدن با خوش‌بینی برای اینکه مذاکرات به نتیجه برسد، تضمین‌هایی را در دوره خود و از جانب دموکرات‌ها می‌دهند، می‌توان امیدی داشت.»
اقدامات ایران
وی افزود: «در عین حال شاهدیم که از سوی ایران هم اقداماتی صورت گرفته و ایران خیلی سفت و سخت روی لغو همه تحریم‌ها ایستاده. خواست دیگر ایران این بود که آمریکا باید تعهد بدهد در هیچ دولتی از برجام خارج نمی‌شود و ظاهرا از این موضوع قدری عقب‌نشینی کرده و به نظر می‌رسد که همین تعهدات دولت بایدن برایشان کفایت می‌کند. این نکته مشترکی است.»
قربان‌اوغلی در ادامه گفت: «با در نظر گرفتن مجموع شرای، جو را مثبت می‌بینم و فکر می‌کنم که در مسیر تفاهم قرار داریم. اکنون وقت تصمیمات سیاسی پایتخت‌ها و مشخصا تهران و واشنگتن است. البته اینکه این تصمیم ظرف دو، سه هفته آینده یا قبل از پایان سال شمسی و یا بعد از آن گرفته شود، معلوم نیست. زمان را نمی‌توان مشخص کرد اما به نظر می‌رسد که هر دو طرف قبول کرده‌اند که مصالحه و تفاهم بهتر از گزینه‌های بعدی است. احتمال احیای برجام بر همین اساس زیاد است. اگرچه همچنان برخی خوش‌بین نیستند و معتقدند که ایران می‌خواهد زمان بخرد تا فعالیت‌های هسته‌ای‌اش بیشتر پیشرفت کند و یا از آمریکایی‌ها بیشتر امتیار بگیرد. من اما شخصا خوش‌بین هستم و معتقدم که ایران می‌خواهد در این مذاکرات به نتیجه برسد؛ اینکه رهبری مجوز مذاکره مستقیم را صادر کردند هم در همین راستا قابل تحلیل است.»
با همه خوش‌بینی‌ای که در پی تحولات اخیر حاصل شده یا واقع‌بینی‌ای که ساداتیان تاکید می‌کند باید داشته باشیم، راهی نیست غیر از صبر و رصد اخبار مذاکرات. باید دید که تیم ایران و سایر اعضای برجامی در دور تازه رایزنی‌های خود در وین به کجا می‌رسند و چه می‌گویند.
لینک کوتاه :