مختصات «توافق خوب»
به گزارش جهان صنعت نیوز: مقامات ایرانی همچنان از آمادگی ایران برای احیای برجام به شرط اینکه یک توافق خوب در کار باشد می‌گویند. مثلا همین دیروز علی شمخانی دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان در توئیتر خود نوشته بود: «دستور کار مذاکره‌کنندگان ایرانی برای ادامه دور هشتم گفتوگوها به دقت مشخص شده است. توافقی که طی آن تحریم‌های شکل‌دهنده فشار حداکثری رفع نشود، موجب شرطی شدن اقتصاد کشور شده و نمی‌تواند مبنای توافق خوب باشد.»
مشکل اما از همین‌جا شروع می‌شود؛ توافق خوب. توافق خوب یا پایداری که این روزها ارزش بسیار می‌گویند دقیقا چیست؟ شمردن معیارها و مطالبات ایران در این زمینه کار سخت و پیچیده‌ای نیست. در واقع مشکل اصلی تفاوتی است که توافق خوب از نگاه ما با توافق خوب از نگاه اعضای برجام و مشخصا آمریکا که به باور تحلیلگران طرف اصلی این مناقشه است، دارد.
ارزیابی توافق خوب و تفاوت دیدگاه‌هایی که در این زمینه وجود دارد، محور گفت‌وگوی ما با کارشناسان و تحلیلگران مسائل بین‌المللی است.
معیارهای توافق خوب
محمدجوادجمالی نوبندگانی نماینده پیشین مجلس که سابقه حضور در کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس را هم دارد در این باره به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «در مذاکراتی که جنبه دوجانبه یا چندجانبه دارد، اگر مبنای حقوقی صحیح و مستحکمی داشته باشد می‌تواند از مشکلات احتمالی بعدی جلوگیری کند و شاید همین معیار توافق خوب باشد.»
او معتقد است که «خیلی از توافقات که بعدا شکسته شده یا مبنای اختلافات شده، از نظر حقوقی استحکام خوبی نداشته یا به یکی از طرفین در شرایطی تحمیل شده است لذا به نظر من توافق خوب می‌تواند برمبنای احترام متقابل و حفظ منافع طرفین باشد و در عین حال از استحکام خوبی هم برخوردار باشد.»
وی تاکید می‌کند: «هیچ‌کس- چه در طرف ایرانی و چه در طرف غربی- نباید انتظار داشته باشد که یکی از طرفین از منافع خود دست بکشد یا کوتاه آید. بنابراین اینکه توقع داشته باشیم یک طرف کاملا برنده و طرف دیگری بازنده باشد، مبنای شکننده بودن توافق است.»
جمالی‌نوبندگانی می‌گوید: «مساله دیگری که در یک توافق خوب وجود دارد این است که هدف مذاکرات تامین شده باشد. در موضوع برجام قرار ما با طرف مقابل این بود که طرف آمریکایی و اروپایی در ازای دست کشیدن ایران از غنی‌سازی ۲۰ درصد و رساندن غنی‌سازی به ۶۷/۳ درصد، بستن برخی از سایت‌ها و رآکتور اراک یا مسائلی مثل مقدار کیک زرد و آب سنگین در سطح منطقه و بین‌المللی از دسترسی بهتری به روابط سیاسی و اقتصادی برخوردار شود اما متاسفانه این اتفاق نیفتاد و به جای آن هم از سوئیفت محروم شدیم و هم تحریم‌های همه‌جانبه و حداکثری و هوشمند علیه ایران اعمال شد، ضمن اینکه آمریکا با وجود همه اقداماتی که ایران انجام داد و همه اقداماتی که خودش انجام نداد رسما از توافق خارج شد. ایران هم کاهش تعهدات برجامی خود را بیش از یک سال بعد از خروج ترامپ از برجام و بعد از اطلاع‌رسانی و مشاهده اینکه اروپا قدرت نفوذی بر آمریکا ندارد، انجام داد.»
به گفته او، اگر امروز بر انجام توافق تاکید می‌شود برای این است که دوباره همه چیز از رو شروع نشود و ما تعهدات را نپذیریم و آنها به تعهدات خود عمل نکنند. به خصوص که تعهدات آنها خیلی سریع با یک دستورالعمل اجرایی می‌شود و با یک دستورالعمل هم اجرایی نمی‌شود اما در طرف مقابل اقدامات ما خیلی عملی و فنی است و برگشت آن هم هزینه‌بر و زمان‌بر است. بر همین اساس ایران که می‌داند این مسائل برایش چقدر هزینه‌بر و زمان‌بر است و قبلا هم تجربه خروج ترامپ از برجام را داشته، وسواس به خرج می‌دهد و حق هم دارد چون دیوار بی‌اعتمادی بلندتر شده است.
این نماینده پیشین مجلس می‌گوید: «نکته دیگر این است که توقع می‌رفت آقای بایدن و تیم او عملا سوار بر همان تحریم‌های ترامپ نشده و در مذاکرات از آن بهره‌برداری نکنند. در مجموع فکر می‌کنم که اروپایی‌ها به این دلیل که خودشان نیازمند انجام این توافق هستند چون بر امنیت آنها اثر دارد و آمریکایی‌ها هم خواهان توافق و برگشت به برجام هستند، باید جدیت و صداقت بیشتری به خرج بدهند و کمتر دنبال تبلیغات و انداختن توپ در زمین طرف مقابل باشند.»
تفاوت دیدگاه طرفین
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌المللی نیز در گفت‌وگوی خود با «جهان‌صنعت» به تفاوت دیدگاه ایران و طرف مقابل درباره توافق خوب اشاره می‌کند. او با بیان اینکه «توافق خوب و دائمی از نظر ما با آمریکایی‌ها کاملا فرق دارد» می‌گوید: «بایدن از روز اولی که وارد کاخ‌سفید شد گفت که حاضر است با ایران مذاکرات را از سر بگیرد اما یک شرط گذاشت و آن اینکه قید زمانی برداشته شود و توافق تا ۲۰۵۰ ادامه یابد. یکی از ایراداتی که ترامپ بر برجام داشت این بود که این قید نباید باشد و ایران نباید دنبال غنی‌سازی برود و اورانیوم مورد نظر خود برای مسائل صلح‌آمیز را هم از کشورهای خارجی بگیرد، به همین خاطر هم برجام را نقض کرد. بایدن تصمیم گرفت وارد مذاکره شود و آمادگی خود برای حذف تحریم‌های ذیل برجام را اعلام کرد، اما ایران می‌گوید که باید راستی‌آزمایی انجام شود و آمریکا تضمین بدهد که از برجام بیرون نمی‌رود.»
وی می‌افزاید: «آمریکا هم همین انتظار را دارد و آقای رابرت مالی چند روز پیش اعلام کرد که رویکرد ایران در حوزه غنی‌سازی باید راستی‌آزمایی شود. بنابراین هر دو طرف نوع خاصی از قرارداد مطلوب را در نظر دارند. هر دو طرف هم توافق موقت را رد کرده‌اند.»
بیگدلی معتقد است که «اختلافات برخلاف نظر برخی کارشناسان که می‌گویند در آستانه امضای قرارداد هستیم، خیلی زیاد است و هر دو طرف هم راستی‌آزمایی و تضمین می‌خواهند. منتها ایران می‌گوید که بدون این دو شرط نمی‌توانم به قرارداد ۲۰۱۵ برسم چون ما هزینه کرده‌ایم و به تجهیزات جدید رسیده‌ایم و پیشرفت هسته‌ای داشته‌ایم. در واقع یکی از مشکلات ایران این است که نمی‌خواهد با وجود آن همه هزینه راه رفته را برگردد. برای همین هم آمریکایی‌ها پای آژانس را باز کرده‌اند تا راستی‌آزمایی کند و ایران اجازه نصب دوربین در آن چهار سایت را بدهد و آنها بعدا قرارداد را امضا کنند. به همین خاطر است که در شرایط فعلی قدری فاصله سیاسی بین دو طرف ایجاد شده است. ضمن اینکه با رفت و آمدها و کنش‌ها و واکنش‌های نظامی و امنیتی در منطقه از هم فاصله می‌گیریم.»
به گفته این تحلیلگر مسائل بین‌المللی، بالاخره تکلیف این قضیه در ادامه مذاکرات دور هشتم مشخص خواهد شد، زیرا هم آمریکا و هم ایران هر دو نیازمند صلح بر سر مساله برجام هستند، منتها باید تفاوت دیدگاهی که درباره توافق خوب دارند رفع شود.
لزوم یک توافق خوب
رامین مهمانپرست سخنگوی پیشین وزارت خارجه اما در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به نکته دیگری اشاره می‌کند که باید آن را الزام رسیدن به یک توافق خوب دانست. او از اهمیت برجام به عنوان یک الگو برای حل دیپلماتیک مسائل بین‌المللی سخن می‌گوید. مهمانپرست می‌گوید: «برجام راه‌حلی برای مساله هسته‌ای صلح‌آمیز ایران بود و شاید برای اولین بار بود که مجموعه قدرت‌های بزرگ دنیا برای یک بحران بین‌المللی خودساخته بر اساس ادعاهای کذب تلاش کردند که از طریق مذاکرات دیپلماتیک مساله را حل کنند و این می‌تواند الگو و نمونه‌ای برای حل سایر بحران‌ها باشد و شکست و عدم موفقیت آن هم می‌تواند ناکارآمدی این طور توافقات را به نمایش بگذارد.»
او توضیح می‌دهد: «در بحث برجام ابتدا توافق بر این بود ابهاماتی که طرف غربی مدعی بود در فعالیت هسته‌ای ایران وجود دارد، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وارد راستی‌آزمایی شود و به موازات آن، همه تحریم‌ها و قطعنامه‌هایی که علیه ما ایجاد شده بود، لغو شود. این چارچوب توافق اولیه بود. ایران هم به تعهدات خود عمل کرد اما متاسفانه طرف مقابل و آمریکا به جای لغو تحریم‌ها برخی از آنها را تعلیق کردند و در عمل آن اقداماتی که باید برای روان‌سازی فعالیت اقتصادی ایران انجام می‌شد را انجام ندادند. موانع و مشکلات بسیاری هم باقی ماند. با تغییر دولت در آمریکا و آمدن آقای ترامپ با وجود اینکه از ابتدای فعالیت انتخاباتی مخالفت خود با برجام را اعلام کرده بود، خروج آمریکا از برجام در دستور کار قرار گرفت و تحریم‌های زیادی علیه ما اعمال و پروسه برجام وارد دوره‌ای شد که عملا با کارشکنی و نقض قطعنامه شورای امنیت فعالیت برجام متوقف شود. هرچند که کشورهای اروپایی اعلام کردند که تلاش می‌کنیم تا خلأ خروج آمریکا را جبران کنیم و عملا این اتفاق نیفتاد.» وی می‌افزاید: «در این فاصله در ایران هم دولت عوض شد و دولتی آمد که مشروط نکردن اقتصاد کشور به برجام را اصل قرار داد و اعلام کرد که آمادگی ادامه مذاکره وجود دارد اما حاضر به پذیرش مسائل تحت هر شرایطی نیست. آقای بایدن و تیم او که از ابتدای روی کار آمدن حرف از احیای برجام می‌زدند، در حاشیه مطالب خود، بحث‌هایی که می‌توانست مانع باشد و خارج از چارچوب فعالیت هسته‌ای بود، مثل فعالیت‌های منطقه‌ای و موشکی را مطرح می‌کردند. در طول مذاکراتی که دولت جدید ایران با اعضای عضو برجام به صورت مستقیم و مطالبی که غیرمستقیم به آمریکایی‌ها گفته شده، یک پروسه طی شده و از طرف ما کاملا روشن است که چه عواملی موجب احیای برجام می‌شود. تمام تحریم‌هایی که در قالب برجام قرار بود به صورت واقعی لغو شود، باید لغو شود نه تعلیق. همچنین تحریم‌هایی که بعد از برجام اعمال شد باید لغو شود. روابط اقتصادی ما با سایر کشورها باید به صورت عادی باشد و مساله‌ای نباشد که فعالیت‌های هسته‌ای صلح‌آمیز ما را مستثنی از سایر کشورها کند. در قبال آن ما پذیرفته‌ایم که فعالیت‌های خود را در قالب زمان‌بندی برجام تا زمانی که راستی‌آزمایی صورت می‌گیرد، محدود کرده و بعد از زمان تعیین شده هم فعالیت معمول هسته‌ای خود را دنبال کنیم.»
با این اوصاف معلوم است که وضعیت برجام همچنان پیچیده است و توافق خوب از نظر ایران و آمریکا و سایر اعضای برجامی هم تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. نزدیک شدن دیدگاه طرفین در این رابطه در واقع همان چیزی است که انتظار می‌رود در این دور از گفتوگوها حاصل شود. باید منتظر ماند و دید که مشورت هیات‌های مذاکره‌کننده با پایتخت‌ها کمکی به حصول این هدف کرده یا خیر.
لینک کوتاه :