«مسعودیه» عمارت اولین‌ها
به گزارش جهان صنعت نیوز: مسعودیه همچنین پذیرای اولین سازمان آموزش‌وپرورش ایران نیز بوده است و می‌توان گفت هر آجر این عمارت راوی یکی از قصه‌های تاریخ معاصر کشورمان است. عمارت مسعودیه دومین خانه نفیس و تاریخی تهران پس از کاخ گلستان، با وجود آنکه از سال ۱۳۷۶ به وزارت میراث فرهنگی واگذار شده اما همچنان کار مرمت ساختمان‌های تاریخی آن به اتمام نرسیده است.
در این شماره «جهان‌صنعت» سعی می‌کنیم سیر تاریخی، معماری و وضعیت مرمت بی‌سرانجام این اثر تاریخی را با هم مرور کنیم.
پیشینه عمارت مسعودیه
عمارت مسعودیه برای ذل‌السلطان (پسر ناصرالدین شاه) و در دوره قاجاریه بنا شده است. این عمارت در گیر‌و‌دار مشروطه‌خواهی تبدیل به یکی از پایگاه‌های اصلی مشروطه‌خواهان و مخالفان محمدعلی‌شاه می‌شود. زمانی که مجلس به دستور محمدعلی‌شاه و با همکاری روس‌ها به توپ بسته می‌شود عمارت مسعودیه نیز از خشم شاه قاجاری در امان نمانده و به رگبار گلوله بسته می‌شود.
عمارت مسعودیه عمارت اولین‌هاست. اولین کتابخانه ایران و اولین موزه ایران در این عمارت برپا شدند. حدود سال ۱۳۰۴ انجمن معارف در یکی از اتاق‌های آن نخستین کتابخانه رسمی کشور را که پایه اصلی و اولیه کتابخانه ملی بود برپا کرد. چند سال بعد نیز یکی دیگر از اتاق‌های این عمارت به عتیقه‌‌های باستانی که از گوشه و کنار ایران به دست آمده بود اختصاص یافت تا سنگ‌بنای نخستین موزه ایران گذاشته شود. اشیای عتیقه عمارت مسعودیه در سال ۱۳۱۸ به موزه ملی منتقل شده و پایه‌گذار مهم‌ترین موزه کشور شد.
همچنین در فاصله سال‌های ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ شمسی، از عمارت مسعودیه برای مدت کوتاهی به عنوان دانشکده افسری استفاده شده است. در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی با تفکیک وزارت آموزش‌وپرورش از فرهنگ و هنر، عمارت مسعودیه به وزارت آموزش‌وپرورش سپرده شد و نخستین وزارتخانه آموزش‌وپرورش در آنجا مستقر شد.
در نهایت پس از انقلاب هیات وزیران در جلسه‌ای در سال ۱۳۷۶ بنا به پیشنهاد وزارت آموزش‌وپرورش تصویب کرد که حق استفاده از عرصه و اعیان ساختمان قدیمی وزارت آموزش و پرورش، واقع در خیابان اکباتان به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار شود.
در فاصله سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۵ با تصمیمی اشتباه این عمارت تاریخی برای بهره‌برداری به بخش خصوصی واگذار شد.
اگرچه عمارت مسعودیه با مصوبه صندوق احیا و بهره‌برداری اماکن تاریخی و فرهنگی کشور و به منظور مرمت، احیا و بهره‌برداری به بخش خصوصی (شرکت سرمایه‌گذاری عظام) واگذار شده بود اما گزارش‌های منتشرشده نشان داد که بهره‌بردار مربوطه مرمت‌های مدنظر را انجام نداده است.
همچنین تبدیل بخشی از عمارت به تماشاخانه و کافی‌شاپ و بهره‌برداری‌های غیراصولی از آن باعث آسیب به بنا و نهایتا موجب فسخ قرارداد شد.
آخرین فعالیت فرهنگی در عمارت مسعودیه به ۲۵ شهریور سال ۱۳۹۰ برمی‌گردد زمانی که این عمارت با تمام نابسامانی‌هایی که از سر گذرانده بود میزبان پانزدهمین جشن خانه سینما شد تا به این ترتیب برگی دیگر از تاریخ این عمارت باشکوه با برگزاری این مراسم فرهنگی رقم بخورد.
معماری عمارت
مساحت عمارت مسعودیه تقریبا ۴هزار مترمربع است و شامل محوطه بیرونی یا دیوان‌خانه، اندرونی و بخش‌های متعدد دیگر است. عمارت دیوان‌خانه، عمارت سفره‌خانه، حیاط سیدجوادی، عمارت سیدجوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت، عمارت سر در پیاده‌رو، عمارت سر در کالسکه‌رو و باغ دیوان‌خانه از جمله بخش‌های مختلف عمارت مسعودیه هستند.
معمار عمارت مسعودیه استاد شعبان معمارباشی و ناظر آن میرزا رضا قلی‌خانی ملقب به سراج‌الملک بوده است.
ساختمان سفره‌خانه این عمارت آن‌طور که در عکس‌های تاریخی مشخص است زمانی با چلچراغ‌های عظیمی که از سقف آویزان بوده و صندلی‌های فاخری که در ساختمان قرار داشته میزبان مراسم پذیرایی و مهمانی‌های فاخر بوده است. هنرهای زیادی در ساختمان عمارت مسعودیه خودنمایی کرده‌اند. از رشته‌های هنری که می‌توان ردی از آنها را بر در و دیوار عمارت مسعودیه دید می‌توان به گچبری، کاشی‌کاری، خطاطی و نقاشی اشاره کرد.
عمارت مسعودیه را می‌توان برداشتی دوباره از کاخ گلستان دانست. عمارت مسعودیه در ساخت، معماری مشابه کاخ گلستان دارد. ایوان‌های زیبایی دارد، نماهای هنرمندانه‌ای در آن کار شده، پایه ستون، سرستون، گچ‌کاری، آینه‌کاری، مقرنس و آجرکاری‌های آن بسیار پرهزینه و هنرمندانه ساخته شده و در کل ساختمانی است که در دوره خود باکیفیت عالی ساخته شده است؛ شاید هم به دلیل همین ویژگی‌های ذکرشده برخی صاحب‌نظران آن را رونوشتی از روی کاخ گلستان دانسته‌اند.
بعد از اینکه در سال ۱۳۷۶ عمارت مسعودیه در اختیار میراث فرهنگی قرار می‌گیرد، مرمت بر روی بنای آن آغاز می‌شود. چند ساختمان آجری در آن ساخته می‌شود که عملا در حریم این اثر تاریخی است. اگرچه طبق قانون هرگونه ساخت‌وساز در عرصه اثر تاریخی ممنوع است. ولی سه ساختمان دقیقا در حریم این عمارت ساخته می‌شود. باوجود گذشت ۲۴ سال از واگذاری عمارت مسعودیه به وزارت میراث همچنان مرمت این عمارت ناتمام مانده است.
امروز شاید به منظور خاموش کردن انتقاد از وضعیت مرمت‌ها، در این ساختمان گاه‌گاه نمایش‌ها و کنسرت‌هایی برگزار می‌شود، اما واقعیت این است که وضعیت عمارت مسعودیه مساعد نیست.
وضعیت نامساعد عمارت
با هر متر و معیاری که بسنجید عمارت مسعودیه این روزها حال و روز خوشی ندارد. این عمارت که در این سال‌ها بین حکومت‌ها، افراد و سازمان‌های مختلف دولتی و خصوصی دست به دست شده، حالا تبدیل به یک اثر تاریخی بلاتکلیف شده است.
سال‌هاست که ساختمان‌های عمارت مسعودیه، در دست تعمیر و مرمت هستند. تصاویر منتشرشده در وب‌سایت‌ها و صفحات مجازی نیز گویای آن است که همچنان وضعیت مرمت این بنا به نتیجه مشخصی نرسیده است.
بناهای متعدد عمارت مسعودیه که زمانی در ردیف معماری کاخ گلستان قرار می‌گرفته‌اند حالا خاک می‌خورند. گوشه‌های پریده ستون‌ها و شاهکارهای آینه‌کاری سقف که ریزش کرده و خرد شده‌اند در فیلم مستندی که در مورد این عمارت ساخته شده قابل مشاهده‌اند.
باتوجه به وضعیت نامساعد ساختمان‌ها در حال حاضر بازدیدکنندگان فقط می‌توانند از محوطه بیرونی دیدن کنند. عمارت مسعودیه وضعیت مطلوبی برای بازدید ندارد. خیلی از گردشگرانی که برای بازدید به این عمارت رفته‌اند، از وجود وسایل بنایی در جای جای عمارت و آشفتگی آن گلایه داشته‌اند. باتوجه به وضعیت فعلی عمارت مسعودیه شاید بهتر باشد قید بازدید از آن را بزنید و تصاویر تاریخی و دیدنی آن را در شبکه‌های اجتماعی دنبال کنید و به این امید باشید که روزی صبح دولت عمارت مسعودیه هم بدمد و وزارت میراث دستی بر سر و روی این عمارت تاریخی بکشد.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانخواندنیلینک کوتاه :
