امیدهای تازه و موثر برای پایان ایدز از رهگذر سلول‌های بنیادی
پرهام هرسنی *
بیماری ایدز و ویروس مولد آن یعنی (اچ.آی.وی) یکی از بزرگ‌ترین معضلات در حوزه سلامت عمومی بوده است. از هنگامی که (یعنی حدود ۴۰ سال پیش) برای اولین بار این ویروس در اوگاندا دیده شد، طبق آمار‌ها تاکنون بیش از ۳۵ میلیون نفر در سراسر جهان جان خود را بر اثر این بیماری از دست داده‌اند و بر اساس آخرین گزارش سازمان جهانی بهداشت، در حال حاضر بیش از ۷/۲۵ میلیون نفر در سراسر جهان به این ویروس آلوده هستند. اگرچه مرگ و میرهای ناشی از این بیماری، شامل همه کشور‌های جهان بوده، اما سهم کشور‌های کم‌در‌آمد و کمترتوسعه‌یافته نسبت به سایر کشور‌های دیگر یعنی کشور‌های توسعه‌یافته، بیشتر بوده است. حال و به رغم همه تلاشی که برای ساخت واکسن یا دارویی که برای مصونیت افراد در ابتلا به این ویروس شده است، نتایج این تلاش‌ها نتوانست منجر به مصونیت افراد در قبال این ویروس شود. البته تلاش‌های متخصصان با ساخت داروهایی که بتواند این ویروس را در بدن کنترل و از تکثیر آن جلوگیری کند تا آنکه فرد مبتلا بتواند همچون یک فرد سالم به زندگی طبیعی خود ادامه دهد، در پاره‌ای موارد نتایج امیدوار‌کننده‌ای داشته و با عزم و جهد بلیغی که در این زمینه همواره صورت می‌گیرد، چیزی به پایان زندگی بدون اچ .آی. وی و ایدز نمانده و جهان در یک قدمی پایان این بیماری قرار گرفته است.
در کشور ما نیز ابتدا با تاسیس باشگاهی تحت عنوان «یاران مثبت» و سپس با افزایش آگاهی افراد در زمینه پیشگیری، تشخیص، درمان و مراقبت‌های لازم در مقابل انواع عفونت‌های مرتبط با بیماری ایدز، به یک شرایط تقریبا کنترل‌شده درآمده است و با در اختیار قرار دادن بسیاری از داروهای ضد ایدز برای افراد مبتلا، امکان زندگی طولانی و سالم برای آنها فراهم شده است.
حالا و در شرایطی که مصونیت از ویروس مرگباری چون اچ.آی.وی برای سازمان بهداشت جهانی به یک برنامه ضروری و بدون وقفه تبدیل شده است، اخیرا مطالعات محققان دانشگاه کالیفرنیا و جان‌هاپکینز امیدهای تازه‌ای را برای ریشه‌کنی و پایان ایدز آن هم از رهگذر پیوند سلول‌های بنیادی ایجاد کرده است. این مورد بخشی از یک مطالعه بزرگ‌تر تحت حمایت ایالات متحده است که توسط دکتر «ایوون برایسون» از دانشگاه کالیفرنیا لس‌آنجلس و دکتر «دبورا پرساود» از دانشگاه جان‌هاپکینز در بالتیمور انجام شده است. هدف این مطالعه دنبال کردن ۲۵ فرد مبتلا به اچ.آی.وی است که تحت درمان پیوند سلول‌های بنیادی به دست آمده از خون بند ناف قرار گرفته‌اند. در این روش بیمارمبتلا به اچ.آی.وی در ابتداد تحت شیمی‌درمانی قرار می‌گیرد تا سلول‌های سرطانی نابود شوند. سپس سلول‌های بنیادی که از خون بند ناف اهداکنندگان گرفته می‌شود، با یک جهش ژنتیکی خاص به بیمار پیوند زده می‌شود. سلول‌های خون بند ناف به جهت جهش و متاسیون باعث تمایز با سلول‌های آلوده به «اچ.آی.وی» می‌شود و در واقع در اهداکنندگان، گیرنده‌هایی که ویروس از آن برای آلوده‌کردن سلول استفاده می‌کند، وجود ندارد. این مطالعه نشان می‌دهد که یکی از عناصر مهم برای موفقیت‌آمیز بودن درمان، پیوند سلول‌های مقاوم در برابر اچ.آی.وی است. تاکنون تلاش محققان دانشگاه کالیفرنیا و جان‌هاپکینز برای درمان سه بیمار مبتلا به اچ.ای.وی، با استفاده از خون بند ناف معطوف به نتیجه بسیار امیدوار‌کننده‌ای شده است، به‌گونه‌ای که بدن آن به داروهای ضدویروس پسگرد (رتروویروسی) نیازی پیدا نکرده است. افزون بر این مشاهدات آزمایشگاهی همین بیماران نشان داده است که بدنشان از ویروس اچ.آی.وی پاک و خالی شده است. محققان دانشگاه کالیفرنیا و جان‌هاپکینز بر این باورند که این روش باعث ایجاد سیستم ایمنی مقاوم نسبت به اچ.آی.وی می‌شود و زین‌پس استفاده از این روش یعنی «ژن‌درمانی» می‌تواند به عنوان رویکردی جدید برای درمان ویروس اچ.آی.وی در دسترس همه کشور‌ها برای درمان مبتلایان قرار گیرد. در واقع روشی که دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا و جان‌هاپیکینز آمریکا برای ریشه‌کن کردن ویروس اچ.آی.وی به کار بسته‌اند، اگر بخواهد با برنامه
«PrEP» یعنی قرص پیشگیری روزانه اچ.آی.وی ترکیب شود، می‌توان گفت که می‌توانیم به زودی شاهد یک جهان و یک جامعه بدون ایدز باشیم. کاربست و اجرایی‌سازی ابتکارات دانشمندان دانشگاه کالیفرنیا و جان‌هاپکینز آمریکا برای درمان مبتلایان به اچ.آی.وی بیش از همه برای کشور ما که در آن بیماری اچ.آی.وی بیشتر یک مجرم جنسی و یک انگ اخلاقی شناخته می‌شود، نیاز و ضرورت بیشتری دارد.
* پژوهشگر پزشکی اجتماعی
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :