سرگردانی ایران در تجارت گاز
مجمع ۴۲ درصدی
براساس گزارش‌های جهانی، ایران به علاوه ۱۰ کشور دیگر عضو مجمع صادرکنندگان گاز، ۴۲ درصد از تولید گاز جهان، ۷۰ درصد از ذخایر گازی جهان، ۳۸ درصد از انتقال گاز با خط لوله و ۸۵ درصد از تجارت گاز طبیعی مایع‌شده (LNG) را در اختیار دارند. این ۱۱ کشور شامل الجزایر، بولیوی، مصر، گینه استوایی، ایران، لیبی، نیجریه، قطر، روسیه، ترینیداد توباگو و ونزوئلا هستند که اعضای مجمع صادرکنندگان گاز محسوب می‌شوند. کشورهای مالزی، نروژ، عراق، پرو، آذربایجان و امارات هم اعضای ناظر مجمع صادرکنندگان گاز را تشکیل داده‌اند و قرار است امروز، سران این کشورها در دوحه قطر ششمین اجلاس خود را برگزار کنند.
ابراهیم رییسی هم به عنوان عضوی از این مجمع در این اجلاس شرکت کرده و آن‌طور که در دستور کاری ششمین مجمع صادرکنندگان گاز آمده قرار است به بررسی آخرین تحولات بازار گاز پرداخته شود. آنچه این اجلاس را نسبت به نشست‌های قبلی متمایز کرده، احتمال درگیری بین اوکراین و روسیه از یک سو و بحران انرژی و بالارفتن قیمت گاز در ماه‌های گذشته است. البته تحلیلگران می‌گویند، خروجی این اجلاس هم نمی‌تواند تاثیر چندانی بر روند قیمت جهانی گاز بگذارد. چه آنکه روسیه، همچنان خود را بازیگر نقش اول بازار گاز می‌داند و زمستان امسال برای اروپایی‌ها دردسرساز شد.
از سویی به گفته تحلیلگران مهم‌ترین دلیلی که باعث شده مجمع صادرکنندگان گاز بی‌خاصیت بماند ناهماهنگی اعضا در تصمیم‌گیری‌ها و رویکردهایشان است. چه آنکه روسیه با وجود اینکه عضو قدیمی این مجمع بوده است ولی مقامات آن، دیدگاه‌های ضد و نقیضی در این باره داشته‌اند.
از نقش کمرنگ ایران
تقاضا برای گاز هم مثل نفت در دنیا بالا رفته است. بیشترین افزایش قیمت را در بین فرآورده‌های گاز LNG تشکیل می‌دهد، فرآورده‌ای که ایران سهمی در صادرات جهانی آن ندارد.
صباح زنگنه تحلیلگر مسائل بین‌المللی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» درباره دلیل نقش کمرنگ ایران در بازار گاز دنیا می‌گوید: صرف داشتن منابع گازی، بدون داشتن زنجیره توسعه گاز، عملا دست ایران را بسته است. از آنجا که در زنجیره صنایع گاز، اکتشاف، استخراج و پالایش قرار دارند و چون همه گازها شیرین نیستند، بنابراین برخی از گازها که دارای سولفور هستند لازم است با تکنولوژی شیرین شوند. حلقه بعدی در این زنجیره ایجاد شبکه انتقال گاز است که معمولا این شبکه به صورت خطوط لوله تعریف می‌شود. او با اشاره به اینکه امروز دنیا به سمت استفاده از LNG پیش می‌رود، اظهار کرد: متاسفانه کشور ما دارای تکنولوژی به‌روز تولید LNG نیست و از سویی برای انتقال LNG تاسیسات لازم را در اختیار ندارد. تکنولوژی این تاسیسات عمدتا آمریکایی است. بنابراین داشتن یک نقشه راه و یک فهم درست در بازار گازی دنیا بسیار ضروری است. از سویی رقابت در تولید گاز در دنیا وجود دارد که غالبا با اقتصاد سیاسی عجین است.
مرتضی بهروزی‌فر کارشناس حوزه انرژی نیز دراین رابطه می‌گوید: در نظر داشته باشیم ایران با در اختیار داشتن دومین ذخایر گازی دنیا عملا نقشی در بازار ندارد، زیرا اولا حجم مصرف به نسبت اقتصادمان بالاست و با توجه به اینکه برنامه مدونی نداشته‌ایم، دنبال این نبودیم که با بهینه‌سازی مصرف و کاهش شدت انرژی مصرف داخلی‌مان را کم کنیم، ضمن اینکه به دلیل تحریم‌ها هم نتوانستیم متناسب با ذخایرمان ظرفیت تولید داشته باشیم. این کارشناس حوزه انرژی با بیان اینکه ما متاسفانه در بازارهای جهانی نقشی نداریم، گفت: همان‌گونه که گفته می‌شود در اوپک بشکه‌های نفت هستند که حرف می‌زنند، در حوزه کشورهای صادرکننده گاز هم خطوط لوله صاداتی تعیین‌کننده جایگاه هر کشوری هستند، تا زمانی که به عنوان کشوری هستیم که حجم اندک صادرات را آن هم به دو یا سه کشور همسایه داریم عملا جایی برای چانه‌زنی و اینکه بخواهیم نظرات خود را تحمیل کنیم، نداریم. وی خاطرنشان کرد: تنها راه ما این است که با تعاملاتی که ایجاد می‌شود و استارت آن نیز با برجام خواهد بود، اقتصادمان با منطقه و جهان درهم تنیده باشد، باید به دنبال بهینه کردن مصرف انرژی و از سوی دیگر جذب سرمایه و تکنولوژی برای نقش‌آفرینی در بازار داشته باشیم. بهروزی‌فر در ادامه درباره سوآپ گازی تصریح کرد: به لحاظ فنی و روی کاغذ این امکان را داریم که با کشوری مثل قطر سوآپ گازی داشته باشیم، پارس‌جنوبی مشترک با گنبد شمالی قطر است، اگر بخواهیم با توجه به زیرساخت‌هایی که وجود دارد به ترکیه و عراق گاز قطر را سوآپ کنیم این امکان را داریم، تکنولوژی بالایی هم نیاز ندارد. می‌توانیم گاز قطر را از خاک ایران به ترکیه و یا عراق صادر کنیم و به لحاظ فنی هیچ محدودیتی نداریم ولی فعلا مشخص نیست که قطر بخواهد از طریق خط لوله گاز صادر کند.
احیای طرح‌های فراموش‌شده
بهروزی‌فر می‌گوید: هر قدر اقتصاد ما با کشورهای منطقه و اقتصاد جهانی در هم تنیده‌تر شود مسلما هم منفعت اقتصادی و هم منفعت سیاسی و ژئوپلیتیک خواهیم داشت، قطعا اگر چند خط لوله نفت و گاز از ایران عبور می‌کرد و اقتصاد کشورهای منطقه به ما وابسته بود آمریکا نمی‌توانست ما را تحریم کند، آیا آمریکا باتوجه به قدرتی که روسیه در اروپا دارد، می‌تواند این کشور را تحریم کند؟ ما نیز هر قدر نفوذمان را در اقتصاد دنیا بیشتر کنیم مسلما دست کشورهای مقابل‌مان را بیشتر می‌بندیم. این کارشناس بازار گاز در ادامه درباره ورود به اروپا در کنار روسیه گفت: ورود به اروپا نه برای ایران که برای هر کشوری غیرممکن است، روسیه از تمام توان خود استفاده می‌کند که دست ایران را از بازار اروپا کوتاه کند.
چون قدرت روسیه در این است که اروپا را در وابستگی خود داشته باشد، زمستان اروپا موضوعی نیست که به زودی قابل حل باشد، اما در هر حال اگر تحریم ما لغو شود، بتوانیم سرمایه جذب کنیم و مسیر مناسبی پیدا شود که کار ایران و قطر یا دیگر کشورها به اروپا بروند هم اروپا استقبال می‌کند و هم به نفع ما و کشورهای منطقه خواهد بود. از سویی، صباح زنگنه نیز بر این باور است: بهتر است ایران به جای رقابت با کشورهای عضو مجمع سیاست مشارکت را در پیش بگیرد.
در حال حاضر ایران به ترکیه و عراق گاز صادر می‌کند. زمانی قرار بود به عمان، پاکستان و امارات هم گاز صادر کنیم حتی، صحبت از کویت هم بود، اما عملا به مرحله اجرا در نیامد و بسیاری از بحث‌ها هم معلق مانده است. به نظر می‌رسد، این اجلاس جای خوبی برای گفت‌وگوهایی پیرامون این طرح‌ها باشد و ایران تلاش کند از این ظرفیت بیشترین استفاده را ببرد.
لینک کوتاه :