بریتانیا و نشست اضطراری کبری برای حل بحران اوکراین

دکتر صلاح‌الدین هرسنی *

بوریس جانسون نخست‌وزیر بریتانیا تصمیم گرفت که نشستی را تحت عنوان «اجلاس کبری» در‌باره بحران اوکراین برگزار کند. این نشست اضطراری در پی آن است که چگونه بریتانیا می‌خواهد امکانات دفاعی بیشتری را در صورت حمله احتمالی روسیه به اوکراین به کی یف ارسال کند؟ تا قبل از این اجلاس انگلیس و دیگر کشور‌های عضو ناتو از شهروندان خود خواسته بودند که اوکراین را ترک کنند و شماری از شرکت‌های هواپیمایی نیز پرواز‌های خود به اوکراین را متوقف کرده و جیمز هیپی معاون وزیر دفاع انگلیس نیز هشدار داد که لازم است شهروندان این کشور هرچه زودتر اوکراین را ترک کنند و نباید منتظر آغاز درگیری‌ها شوند.

اگرچه نشست اضطراری دولت بریتانیا را نباید همانند ظاهر و چهره نخست‌وزیرش یعنی بوریس جانسون جدی گرفت، اما باید دانست که در پشت تحرکات ابتکاری دولت بریتانیا بابت بحران اوکراین چیست؟ آیا خطر تجزیه و گسست از اتحادیه اروپا دلیل این تحرکات است یا نگرانی از حجم عظیمی از پناهجویان اوکراینی به بریتانیا و یا آنکه ترس بریتانیا بابت شکاف در جبهه ناتوست و یا آنکه ترس بریتانیا و سایر کشور‌های اروپایی از مجازات انرژی روسیه از رهگذر قطع لوله گاز نورد‌استریم‌۲ به اروپاست. قطعا دلیل نگرانی بریتانیا از تجزیه اتحادیه اروپا نیست و این کشور از رهگذر «رفراندوم برگزیت» در خط مقدم تجزیه اروپای واحد قرار گرفته که روزگاری مانند ژنرال دوگل و چرچیل برای وحدتش تلاش می‌کردند و حال نیز با خروج از عضویت اتحادیه اروپا ساز ناکوکی برخلاف اروپای واحد می‌نوازد. در این ارتباط سه دلیل بیشتر از همه در نشست اضطراری کبری نقش دارند. اولین دلیل ترس و فوبیا بریتانیا در جبهه ناتو است. سازمان امنیتی- نظامی ناتو در واقع ابزار هژمونی آمریکا در اروپاست و ناتو در حکم سپر ضربه‌گیر اروپاست. بنابراین برای بریتانیا مساله وحدت ناتو یک مساله کلیدی و محوری است و تمایل ندارد که طبق اصل دفاع جمعی و ماده ۵ ناتو اگرچه اوکراین عضو آن نیست و برای اینکه ضرب شستی به روسیه نشان دهد می‌خواهد پا پیش بگذارد و به اوکراین کمک کند و او را تنها نگذارد. دومین دلیل، نگرانی از حجم پناهجویانی است که قرار است از حمله روسیه به اوکراین به کشور‌های اروپایی پناه بیاورند. البته جز آلمان تجربه کشورهای اروپایی نشان داده است که پناهجویی برای پناهجویان به بحران بزرگی تبدیل شده است. برای نمونه وضعیت بحرانی پناهجویان در مرز بلاروس، لهستان و لیتوانی به بحران و مصائب بزرگی منجر شده است. این پناهجویان نه راه پس دارند و نه راه پیش، روبه‌روی‌شان مرزبانان لهستان و پشت‌سر نیروهای بلاروس قرار گرفته‌اند که اجازه بازگشت نمی‌دهند. از بد حادثه نیز زنان و کودکان زیادی در میان این افراد دیده می‌شوند. همچنین گزارش شده است که ۱۳ پناهجوی ایرانی در میان این مهاجران در بلاروس نزدیک مرز لیتوانی ناپدید شده و اطلاعی از وضعیت آنها در دسترس نیست. حتی گفته شده است که برخی از پناهجویان ایرانی که در مناطق مرزی بلاروس، لهستان و لیتوانی گرفتار شده بودند، بدون آب و غذا در جنگلی نزدیک مرز لیتوانی و لهستان گرفتار و به وسیله ماموران مرزی این سه کشور به عقب رانده شدند. اما دلیل دیگری که به نظر می‌رسد دلیل قوی‌تر و محکم‌تری است، بحث ترس کشور‌های اروپایی از مجازات انرژی از سوی روسیه است. مجازات انرژی روسیه برای کشور‌های اروپایی مسبوق به سابقه است. اروپا چنین مجازاتی را از سوی روسیه قبل از این مشخصا درست به اندک زمانی بعد از بروز انقلاب نارنجی تجربه کرده بود که چیزی به یخ‌زدگی مردم اروپا در زمستان ۲۰۰۵ نمانده بود. در شرایط حاضر نیز انرژی اروپا سخت به خطوط نورد‌استریم گازی ۱ و ۲ روسیه وابسته است. خطوط نورد‌استریم گازی ۱ و ۲ که در سال ۲۰۱۲ تکمیل شد، برخلاف خطوط قدیمی گاز روسیه که از اوکراین و لهستان می‌گذرند، از بستر دریای بالتیک یعنی از آب‌های سرزمینی چند کشور اروپایی از جمله: سوئد، دانمارک، فنلاند و آلمان عبور می‌کند. در این میان نورداستریم‌۲ خط لوله‌ای ۱۲۲۰ کیلومتری است که قرار است گاز طبیعی روسیه را از غرب این کشور به شمال‌‌شرق آلمان منتقل ‌کند. این پروژه در سپتامبر ۲۰۲۱ تکمیل شد، اما در انتظار دو مجوز از طرف آلمان و اتحادیه اروپاست و تاکنون گازی به آن تزریق و بارگذاری نشده است. حال در اوج مناقشه روسیه و اوکراین نام نورد‌استریم‌۲ بیش از گذشته پررنگ‌تر شده است. البته اروپا در قبال سیاست ایذایی روسیه در قبال اوکراین گفته که ممکن است روسیه را بابت پروژه نورد‌استریم‌۲ تحریم کند و آمریکا نیز تهدید کرده که اگر روسیه به اوکراین حمله کند، باید قید پروژه نورد‌استریم‌۲ را بزند. پروژه نورد‌استریم‌۲ یک پروژه استراتژیک و ژئواکونومیک برای روسیه است و گفته می‌شود که این پروژه درآمد صادرات گاز روسیه را دو برابر خواهد کرد. در شرایط حاضر نیز روسیه به جهت حساسیت‌هایی که روی اوکراین دارد، ممکن است چنین مجازات نقدی را که از خطوط قدیمی روسیه یعنی خطوطی که از اوکراین و لهستان می‌گذرد و از محل ترانزیت آن چیزی که سالانه حدود دو میلیارد دلار عاید کی‌یف و ورشو می‌سازد، تکرار کند و همین مساله سبب شده که بوریس جانسون و دولت متبوعش به ویژه لیز تراس وزیر امور خارجه او تلاش کنند که با ابتکارات دیپلماتیک و نشست‌های اضطراری، واقعه را قبل از بحران، علاج و درمان کنند و به همین خاطر است که بوریس جانسون طبق برنامه و جدول کاری به جای آنکه خارج از پایتخت باشد و به آن کار‌های منحصر‌به‌فرد خود مشغول باشد، ماندن در عمارت شماره ۱۰ داونینگ در خیابان وایت‌‌هال‌وست‌‌مینستر را ترجیح داده است.

* کارشناس مسائل بین‌الملل