سه دلیل نیلی برای امتناع اصلاحات ساختاری

محمدصادق جنان‌صفت *

مسعود نیلی بدون تردید برجسته‌ترین و یا دست‌کم یکی از برجسته‌ترین اقتصاددانان ایرانی ساکن سرزمین به حساب می‌آید که اصولا بدون از پیش اندیشیدن، چیزی نمی‌گوید و نیز در سخنانش به بیراهه نمی‌رود و همیشه چیزی برای آموزش دادن دارد. او در سال‌های تازه‌سپری‌شده و به ویژه پس از آنکه از دولت حسن روحانی کنار کشید توانست کمی از احتیاط‌های یک دولتمرد را کنار گذاشته و صریح و رک درباره روزگار تیره اقتصاد ایران نکات بسیار مهمی را بر زبان آورد. او که همیشه امیدوار بود در سال‌های تازه‌سپری‌شده ایمان و باور کارشناسی‌اش نسبت به انجام کامیاب اصلاحات ساختاری در اقتصاد را به نظر نگارنده از دست داده است. او در تازه‌ترین گفت‌وگوی رسانه‌ای با نشریه اتاق بازرگانی تهران با صراحت بیشتری از ناممکن شدن اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایران سخن گفته که به طور خلاصه در سطرهای زیر می‌خوانید:

یکم- به گمان مسعود نیلی اصلاحات ساختاری در وضعیت امروز ایران به دلیل اینکه دیگر منابع طبیعی کافی برای رشد و توسعه وجود ندارد سخت و ناممکن شده است. او می‌گوید ایران به اندازه کافی برای توسعه پرسرعت زراعت ندارد و کمبود منابع آب و خشکسالی بخش تولید علوفه و نیز دامداری، مرغداری و لبنیات را تهدید می‌کند. منابع نفت و گاز ایران بدون مشتری شده‌اند. هوای کلانشهرها آلوده شده و نفس کشیدن هر روز سخت و سخت‌تر می‌شود. از سوی دیگر دولت‌ها منابع مالی موجود در بانک‌ها را پیش‌خور کرده و ناترازی سترگی بر بانک‌ها حاکم است که اگر بانک مرکزی دستش را از پشت بانک‌ها بردارد با سر به زمین می‌خورند. منابع سازمان تامین اجتماعی نیز از سوی دولت‌ها پیش‌خور شده است و در آینده نه‌چندان دور این صندوق‌ها نمی‌توانند از منابع خود مستمری بازنشستگان را بدهند. کسری بودجه عظیم ایران به اندازه‌ای شده است که پرکردن شکاف منابع درآمدی با هزینه‌ها ناممکن می‌شود.

دوم- مسعود نیلی باور دارد سیاستگذاران ایرانی چهار دهه است یک جور فکر می‌کنند و یک جور عمل می‌کنند و اندیشه نو و مدرن را قبول نمی‌کنند. این روش اندیشه و عمل دیگر به درد اقتصاد امروز ایران نمی‌خورد. دولت‌های ایران تنها یک کار کرده و می‌کنند. منابع ایران را حراج کرده و می‌خواهند برای همه شهروندان حداقل معیشت را فراهم کنند اما این اندیشه و این راهبرد دیگر جواب نمی‌دهد و تا روزی که این ذهنیت هست که به نظر می‌رسد هست اصلاحات ساختار اقتصادی ممتنع است.

سوم- مسعود نیلی باور دارد که سوخت اصلی و بی‌بدیل اصلات ساختاری اقتصادی سرمایه اجتماعی است که اعتماد شهروندان به مدیران و سیاستگذاران شاخص این سرمایه به حساب می‌آید. با توجه به اینکه پس از جنگ چهار دولت با راهبردهای گوناگون در ایران تاسیس شده و هرکدام انبوهی از وعده‌ها داده‌اند که محقق نشده است شهروندان دیگر اعتمادی به سیاستگذاران ندارند. از سوی دیگر تورم‌های بالای ۲۰ درصد در یک دوره طولانی تاب‌آوری شهروندان را از نظر پس‌انداز به محاق برده است. آنها توانایی اصلاحات اقتصای را که باید ریاضت بکشند از دست داده‌اند.

بنا به سخنان امروز مسعود نیلی همچون چند سال پیش که گفت و درست هم گفت که ابرچالش‌ها راه توسعه ایران را می‌بندند باید تاکید کرد راه اصلاحات ساختاری در اقتصاد که برای بقای این سرزمین از نان شب هم واجب‌تر است از دسترس برای همیشه خارج می‌شود.