خاطره بازی با سینماهای لاله‌زار
به گزارش جهان صنعت نیوز: درست مثل تمام نمونه‌هایی که ذکر شد خیابان لاله‌زار و سینماهایش هم بخشی از تاریخ و هویت تهران هستند. لاله‌زار زمانی پاتوق عاشقان فیلم و سینما در ایران بود. از اواخر دوره قاجار که سینما در ایران پا گرفت و بعدتر در دوران پهلوی به مرور در هر گوشه‌ای از این خیابان، سینمایی ساخته شد و فیلمسازان و هنردوستان بسیاری هر روز به لاله‌زار و سینماهای تاریخی‌اش رفت و آمد می‌کردند.
هنوز صحنه خاطره‌انگیز تماشای فیلم قیصر در سینما متروپل در ذهن و خاطر خیلی از تهرانی‌ها باقی مانده است. زمانی که سالن نهصد نفری سینما پر می‌شد و تماشاگران با سوت و کف‌زدن‌های خود ابراز هیجان می‌کردند.
داود قهردار نویسنده و عکاس، سال‌ها بر روی سینماهای تاریخی شهر تهران خصوصا در منطقه لاله‌زار کار کرده و از آنها عکاسی کرده است. وی به تازگی کتابی نیز با نام «سینماهای تهران» منتشر کرده که در آن مروری بر تاریخچه سالن‌های سینما از قاجار تا به امروز داشته است.
در این شماره «جهان‌صنعت» پای صحبت‌های او نشستیم تا به شکلی دقیق‌تر در جریان وضعیت سینماهای تاریخی تهران قرار گیریم. در این مطلب سعی می‌کنیم از خلال صحبت‌های قهردار و نیز با مرور تاریخ سینماهای تهران، جالب‌توجه‌ترین سینماهای تاریخی لاله‌زار را با هم بررسی کنیم؛ بلکه این یادآوری باعث شود مسوولان وزارت میراث فرهنگی مانع تخریب بیشتر سینماهای تاریخی لاله‌زار شوند.
* سینما فاروس یادگار دوره قاجار
قدیمی‌ترین سینمای تهران، سینما فاروس در لاله‌زار است. سینمایی که بنای آن از دوره قاجار باقی مانده و حالا تبدیل به انبار وسایل الکتریکی شده است.
سینما «فاروس» توسط مهدی روسی‌خان پایه‌گذاری شد. این سینما در سال‌های ابتدایی فعالیت، نامش تماشاخانه «بومر» بود. سال‌ها عاشقان فیلم در این سینما که در طبقه بالای چاپخانه فاروس قرار داشت به تماشای فیلم‌های محبوبشان می‌نشستند. روسی‌خان که پیش از افتتاح سینما صرفا یک تکنیسین عکاسخانه بود، از جمله پیشتازان عرصه سینما در ایران است. وی با افتتاح تماشاخانه بومر، هنر هفتم را در ایران رواج داد.
روسی‌خان در سال ۱۳۰۰ با تجهیز تماشاخانه بومر به دستگاه مولد برق، بادبزن، رستوران و بوفه، نام آن را به سینما «فاروس» تغییر داد. سینما فاروس، پس از روسی‌خان در اختیار میرزا اسماعیل قفقازی، حسابدار وزارت جنگ قرار گرفت.
داوود قهردار پدیدآورنده کتاب «سینماهای تهران» در خصوص سینما فاروس به «جهان‌صنعت» گفت: از دوره قاجار تنها یک سینما باقی مانده که دست بر قضا مهم‌ترین سینمای آن روزگار هم بوده است. این سینما نامش سینما فاروس بوده که بنای آن در خیابان لاله‌زار قرار دارد. در دوره پهلوی اول سینما فاروس به نام سینما خورشید تغییر نام پیدا می‌کند و تا سال ۱۳۵۶ به حیات خود ادامه می‌دهد. در همین سال سینما رها شده و حالت متروکه پیدا می‌کند.
وی در خصوص وضعیت فعلی بنای سینما می‌گوید: در بازدید اخیری که از محل سینما فاروس داشته‌ام مشاهده کردم که به محل نگهداری لوازم الکتریکی تبدیل شده است. البته صاحب آن آدم خوشنامی است و تمایل دارد آنجا بار دیگر به محلی فرهنگی تبدیل شود. صاحب سینما فاروس در این ۴۵سال محل سینما را حفظ کرده است. همچنان هم آثار و نشانه‌هایی که از سینمای دوره قاجار بوده در آن قابل مشاهده است. در چوبی بزرگ سینما، پله‌ها، ورودی، صندلی‌های چوبی سه و چهار‌نفره که بی‌شباهت به نیمکت مدارس نیست هنوز در آنجا موجود است.
سینما فاروس اما تنها سینمای تاریخی لاله‌زار نیست بلکه زمانی در هر گوشه این خیابان سینمایی فعالیت داشته است و تعداد زیادی از آنها امروز متروکه شده‌اند.
* سینماهای متروکه دوران پهلوی
سینماهای کمی از دوره پهلوی به جا مانده و در همین ۱۰ سال اخیر خیلی از آنها از جمله سینما فلور و سینمای دروازه طلایی از بین رفتند.
قهردار که بیشتر سینماهای تهران را از نزدیک دیده و از آنها عکاسی کرده در خصوص تعداد و وضعیت سینماهای باقیمانده از دوران پهلوی به «جهان‌صنعت» گفت: درحال حاضر چیزی بین ۶۰ تا ۷۰ سینما در کل تهران از دوران پهلوی به جا مانده که متروکه هستند و اندیشه‌ای برای بازسازی آنها وجود ندارد. از این تعداد ۱۴ یا ۱۵ سینما متروکه در خیابان لاله‌زار قرار دارند.
وی در خصوص علت بروز این مشکل می‌افزاید: در تمام دنیا این اتفاق افتاده که سالن‌های بزرگ سینما با ۱۵۰۰ و ۱۸۰۰ صندلی دیگر پر نمی‌شدند چرا که این تعداد تماشاچی دیگر به سینما نمی‌روند. بسیاری از کشورها این سینماها را به سینماهای چندسالنه تبدیل کردند. اگرچه حدود۴۰ سال پیش این اتفاق در دنیا افتاد اما ما در کشورمان این اقدام را انجام ندادیم. همین امر باعث شد خیلی از سینماها بعد از انقلاب متروکه باقی بمانند. در بیست سال اخیر هم چون کمکی به این سینماها نشد اکثرا تعطیل شدند و الان در گوشه و کنار تهران می‌بینید که سینماهای بسیار ارزشمند و خاطره‌انگیزی که بخشی از هویت تهران هستند متروکه رها شده‌اند و دارند آسیب می‌بینند.
نویسنده کتاب سینماهای تهران با تاکید بر اهمیت خیابان لاله‌زار خاطرنشان کرد: خیابان لاله‌زار یک خیابان بسیار ارزشمند در تهران و ایران است. در تمام دنیا یک چنین خیابانی را که این تعداد بناهای واجد ارزش داشته باشد مورد توجه قرار می‌دهند و به سرعت بناهای تاریخی آن را بازسازی کرده و تبدیل به اماکن فرهنگی می‌کنند. با این وجود به خیابان لاله‌زار که سینماهای زیادی در آن وجود دارد توجه نمی‌شود و سینماهای این خیابان به صورت متروکه رها شده‌اند.
* متروپل میراث خاموش تهران
در سال ۱۳۲۵زمانی که سینما متروپل در حضور خواهر پهلوی دوم و با اجرای موسیقی و رقص باله آغاز به کار کرد کمتر کسی فکر می‌کرد روزی این سینما با آن معماری مدرن و فاخرش تبدیل به متروکه‌ای خاک‌گرفته در خیابان لاله‌زار شود.
سینما متروپل یکی از شاخص‌ترین سینماهای دوران پهلوی است که اگرچه شکل خود را حفظ کرده اما متروکه مانده و استفاده‌ای از آن نمی‌شود.
وارطان هوانسیان معمار مشهور ایرانی-ارمنی برای طراحی بنای این سینما چیزی کم نگذاشت. از سالن گریم، مونتاژ و دوبلاژ فیلم گرفته تا بوفه، سرایداری و انبار در معماری بنا دیده شده است. کم نبودند روزهایی که تمام ۹۰۰ صندلی سینما متروپل پر می‌شد و مردم ایستاده به تشویق و ابراز هیجان در هنگام نمایش فیلم می‌پرداختند. هنوز تصویر معماری مدرن و متفاوت، شکوه سالن اصلی و بالکن سینما متروپل در ذهن طرفداران قدیمی هنر هفتم در ایران باقی مانده است.
سینما متروپل بی‌شک بخش مهمی از هویت خیابان لاله‌زار است که هنوز هم معماری فاخر آن رهگذران را به تحسین وامی‌دارد.
قهردار در خصوص وضعیت امروز بنای سینما متروپل و اهمیت آن به «جهان‌صنعت» گفت: بهروز بهبهانی که فرزند بهبهانی بزرگ است الان این سینما را دارد و آن را حفظ و نگهداری کرده و بسیار مرتب و تمیز است. این سینما آنقدر ارزشمند است که می‌تواند به موزه سینماهای لاله‌زار تبدیل شود. در خصوص سینما متروپل خود سینمادار نیز حاضر است در این زمینه کمک کند که مساله خیلی مهمی است. یعنی سینمادار آن را به این دلیل نگه داشته که روزی تبدیل به موزه شود. نکته بسیار جالب و مهم آن است که سینما هنوز در بالایش بادگیر دارد و سالن نمایش و آپاراتخانه‌اش سالم است. فراموش نکنیم که سازنده سینما یکی از معماران مهم تهران بوده و تمام این موارد نشان از اهمیت سینما متروپل و لزوم حفظ آن دارد.
نویسنده کتاب سینماهای تهران درباره تاریخ جالب توجه سینما متروپل افزود: یکی از طبقات سینما در سال ۱۳۲۹ دفتر تولید فیلم اسماعیل کوشان -فیلمنامه‌نویس و کارگردان- بوده است. همچنین فیلم‌های بسیار ارزشمندی بر پرده سینما متروپل به نمایش در آمده است و چهره‌های شناخته‌شده‌ای در تاریخ ایران، در این سینما رفت‌و‌آمد می‌کردند. به نظرم تمام این موارد می‌تواند باعث شود این سینما ثبت شده و به موزه تبدیل شود.
* سینما رکس لاله‌زار
یکی از خاطره‌انگیزترین سینماهای خیابان لاله‌زار سینما رکس تهران است که بعد از انقلاب به سینما لاله تغییر نام داد. سینمایی که در نخستین روز مهرماه ۱۳۲۴ افتتاح شد و معماری جالب توجه فضای داخلی آن همواره مورد توجه هنردوستان قرار گرفته است.
این سینما پس از انقلاب در سال ۱۳۵۷ توسط بنیاد مستضعفان مصادره شده و پس از آن به حوزه هنری واگذار شد. از سال ۱۳۷۲ سینما رکس به حال خود رها شده و متروکه شده است تا این گنج گران در گوشه لاله‌زار خاک بخورد.
نویسنده کتاب سینماهای تهران در خصوص نمای داخلی جالب توجه سینما رکس تهران به «جهان‌صنعت» گفت: سالن انتظار این سینما بسیار دیدنی است. اسماعیل کوشان در فاصله سال‌های ۱۳۳۱ و ۱۳۳۳ وقتی که فیلم‌های تاریخی می‌ساختند به خاطر معماری منحصر‌به‌فرد بنای سینما رکس، آن را به محل فیلمبرداری فیلم‌های تاریخی‌اش تبدیل کرده بود. یعنی ساعت ۸ شب که نمایش فیلم در سینما تمام می‌شد آقای کوشان تا صبح سینما را برای فیلمبرداری اجاره می‌کرد.
قهردار امیدوار است سینما رکس لاله‌زار به عنوان یکی از سینماهای تاریخی و ارزشمند کشورمان حفظ و مرمت شود تا این بخش مهم از هویت خیابان لاله‌زار همچنان زنده بماند. فضاهای داخلی این سینما در سال‌های گذشته با دیوارکشی‌های غیراصولی و تخریب‌های صورت‌گرفته آسیب دیده است و هیچ بعید نیست ادامه روند فعلی منجر به آن شود که در سال‌های آتی چیزی از نمای داخلی شگفت‌انگیز این سینما باقی نماند.
خیابان لاله‌زار و سینماهای تاریخی‌اش بدون شک بخش مهمی از هویت و تاریخ شهر تهران هستند. نباید فراموش کنیم که تمام اماکن فرهنگی و تاریخی لاله‌زار با خاطرات نسل‌های قبلی ما پیوند دارند و بخشی از حافظه تاریخی شهر هستند. افزون بر این سینماهای لاله‌زار به عنوان نسل اول سینماهایی که در ایران پا گرفتند و هنر هفتم را مردمی کردند شایان توجه هستند و باید به عنوان قسمتی از تاریخ شکل‌گیری و توسعه سینما در کشور، آنها را برای نسل‌های آتی حفظ و نگهداری کرد.
اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهخواندنیلینک کوتاه :
