توافق در سایه انعطاف
به گزارش جهان صنعت نیوز: فضای مذاکرات اما همچنان پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی به نظر می‌رسد. شاهد آنکه از یک سو مواضع و اظهارات طرف‌های برجامی را می‌بینیم و از سوی دیگر شاهد پافشاری دو طرف اصلی مناقشه یعنی ایران و آمریکا بر مواضع خود هستیم. از این رو است که نمی‌توان وضعیت را با قاطعیت خوش‌بینانه و رو به جلو تصور کرد یا برعکس، نمی‌توان ناامید شد و قید توافق را زد.
خوش‌بینی اروپا
برای درک بهتر این موقعیت کافی است، نگاهی به مواضع اخیر طرفین داشته باشیم. مثلا استفانی القاق، مذاکره‌کننده ارشد انگلیسی‌ها با هشتگ مرحله پایانی مذاکرات وین در صفحه توئیتر خود نوشت که «نشست غیررسمی مشارکت‌کنندگان در برجام پایان یافت. تلاش برای بستن مسائل نهایی همچنان ادامه دارد.» وی همچنین در توئیت دیگری نوشت: «نشست تروئیکای اروپایی با علی باقری‌کنی پایان یافت. کار ادامه دارد. این کار (بار دیگر) تا انتهای شب ادامه خواهد یافت.» فیلیپ اررا، مدیر کل امور سیاسی و مسائل امنیتی وزارت خارجه فرانسه نیز در توئیتی نوشت: «تروئیکای اروپایی به زودی مجددا با هیات ایرانی دیدار خواهد کرد.» او هم توئیت خود را با هشتگ «مرحله پایانی مذاکرات وین» منتشر کرد.
روشنایی پایان تونل
این طور که به نظر می‌رسد، این خوش‌بینی در تیم مذاکره‌کننده چین و روسیه هم وجود دارد. مثلا وانگ کوان، مذاکره‌کننده ارشد چین در مذاکرات وین پس از پایان نشست غیررسمی اعضای برجام گفت که مذاکرات به مرحله آخر رسیده و مشارکت‌کنندگان در گفت‌وگوها روشنایی پایان تونل را می‌بینند. او در جمع خبرنگاران ابراز امیدواری کرد که تمام طرف‌ها در راستای حصول توافق نهایی در کوتاه‌ترین زمان کار کنند. وی افزود که زمان دستیابی به توافق نهایی رسیده است.
فرصت روزهای آتی
میخائیل اولیانوف، نماینده روسیه در سازمان‌های بین‌المللی که به رغم درگیری‌های کشورش در اوکراین در وین مانده و با جدیت مذاکرات هسته‌ای جاری را ادامه می‌دهند، دیروز در توئیتی در پاسخ به کاربری که درباره به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین در ماه فوریه و احتمال برهم خوردن مذاکرات سوال می‌پرسید، نوشت: «به راستی دلایلی داشتیم تا باور کنیم که مذاکرات وین بر سر برجام تا آخر ماه فوریه به طور موفقیت‌آمیز به پایان برسد. این انتظارات به وقوع نپیوست. جای تاسف دارد اما دراماتیک نیست. این یک بازه زمانی بود و نه یک ضرب‌الاجل. ما هنوز فرصت نهایی ساختن مذاکرات طی روزهای آتی را داریم.»
تهیه ۹۸ درصد پیش‌نویس
اظهارات مذکور مورد توجه قرار گرفته و موجب امیدواری بود چون قبل از همه آنها سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان از تهیه شدن ۹۸ درصد پیش‌نویس توافق خبر داده بود. او در توضیح چرایی سفر باقری‌کنی به تهران و آنچه در این سفر گذشت، گفته بود: «پیش‌نویسی از توافق آماده شده است و لازم بود که این پیش‌نویس مورد بررسی دقیق قرار بگیرد. برخی از موضوعات باقی مانده بود که آقای باقری در مورد آنها دستورالعمل‌های لازم را دریافت کند که با طرف‌های مختلف در مورد آنها صحبت کنند.»
وی افزوده بود: «متاسفانه در سه یا چند موضع اصلی طرف‌های غربی و آمریکا تصمیمات سیاسی خود را نگرفته‌اند و آنچه که در این تعهد انجام دادیم در تمامی تماس‌ها و گفت‌وگوهایمان بر این موضوع تلاش کردیم خطوط قرمز ایران منطق ایران و دلیلش در مورد این خطوط قرمز و همچنین چگونگی مرتفع کردن موضوعات باقی‌مانده کاملا برای طرف غربی روشن کنیم و مواضع ایران را در این ارتباط تبیین کنیم و اکنون ابهامی برای واشنگتن و غرب در مورد این خطوط قرمز وجود ندارد و تاکید کردیم از خطوط قرمز خود عبور نمی‌کنیم و همان‌طور که گفتم الان در نقطه‌ای هستیم که ابهامی برای واشنگتن و اروپا در این زمینه نیست و انتظار قطعی داریم که طرف‌های اروپایی بیش از این موضوع را کش ندهند.»
خطیب‌زاده ضمن اعلام خبر برگشت باقری‌کنی به وین گفت که «طی روزهای آتی شاهد خواهیم بود که طرف مقابل تصمیمات سیاسی خود را گرفته است یا نه. پیش‌نویس به صورت مشترک آماده شده است که بالای ۹۷ الی ۹۸ درصد آن به صورت مشترک نگارش شده است و آنچه که باقی‌مانده مواردی است که باید مرتفع شود. در خصوص موضوعاتی در حوزه رفع تحریم‌ها، تضامین و برخی از ادعاهای سیاسی که در مورد فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران مطرح شده است.»
تهدید آمریکایی‌ها
تا اینجای کار یعنی تا روز دوشنبه به نظر می‌رسد که اوضاع خیلی خوب است و چند تصمیم سیاسی مانده که اگر غربی‌ها بگیرند کار تمام است. اظهارات اخیر ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم نشان داد که خیلی هم نباید خوش‌بین و امیدوار بود. او در کنفرانس خبری خود مدعی شد: «در صورتی که ایران در خصوص حصول پیشرفت از خود ناسازگاری نشان دهد، ما آماده کنار کشیدن خواهیم بود.»وی افزود که اگر ایران «با حسن‌نیت به تعامل نپردازد»، ایالات‌متحده به همراه متحدان و شرکایش به دنبال «راه‌های جایگزین» خواهند گشت! سخنگوی وزارت خارجه آمریکا البته درخصوص راه‌های جایگزین اطلاعات بیشتری ارائه نکرد.
هشدار ایران
تلاش آمریکا برای مقصر جلوه دادن ایران نشان داد که سر خانه اول برگشته‌ایم و قرار است این توپ همچنان از زمین ایران به زمین آمریکا و بالعکس در رفت و آمد باشد و توافق هم بلاتکلیف! به هر روی سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت خارجه کشورمان سخنان توام با تهدید آمریکایی‌ها را بی‌جواب نگذاشت و توئیت کرد: «آمریکا سال‌هاست که از برجام کنار کشیده» است. از این‌رو است که باید اطمینان یابیم که این اتفاق دیگر تکرار نمی‌شود. همه کشورها برای خود «گزینه‌های جایگزین» دارند، هرچند که توخالی بودن گزینه جایگزین آمریکا پیش از این ثابت شده است. درشت‌گویی و بلوف‌زنی نتیجه نداشته و نخواهد داشت. این اتخاذ تصمیم است که نتیجه می‌دهد. اگر کاخ سفید تصمیمش را بگیرد، توافق کاملا در دسترس است. ایران برای توافق آماده است، اما تا ابد منتظر نمی‌ماند.»
اهمیت زمان
مجموع این شرایط و نگرانی‌هایی که با وقوع جنگ در اوکراین و سایه‌ای که شاید اختلافات روسیه و آمریکا بر مذاکرات هسته‌ای می‌اندازد، پیش‌بینی را برای تحلیلگران مسائل بین‌المللی نیز سخت‌تر از قبل کرد. مثلا حسن بهشتی‌پور، تحلیلگر و کارشناس مسائل سیاست خارجی به«جهان‌صنعت» گفت: «واقعیت این است که متن نهایی توافق تقریبا آماده شده و دو طرف بر سر اصلی‌ترین موارد که مشخص هم نمی‌کنند دقیقا چیست، اختلاف‌نظر دارند. این نیز به خاطر چانی‌زنی‌هایی است که دو طرف انجام می‌دهند تا حداکثر امتیاز را به دست آورند.»وی افزود: «به نظر می‌رسد که دو طرف باید انعطاف بیشتری نشان داده و از برخی خواسته‌های خود بگذرند تا این توافق نهایی شود. منتها اینکه کی این کار را خواهند کرد، نمی‌دانیم. آنچه ما می‌توانیم بگوییم این است که هرچه این تصمیمات زودتر گرفته شود، به نفع ملت ایران است و فضا و وضعیت را با توجه به این اوضاع بد اقتصادی، مثبت‌تر می‌کند.»
سایه جنگ
بهشتی‌پور در پاسخ به اینکه جنگ اوکراین چه تاثیراتی می‌تواند بر روند مذاکرات هسته‌ای ایران داشته باشد؟ گفت: «تمام قرائن و شواهدی که می‌بینیم حاکی از آن است که اختلافات روسیه و آمریکا در اوکراین به اوج خود رسیده است. قبل از توجه به این نکته اما باید این را بدانیم که ما به طور کلی و بعد از انقلاب اسلامی محاسبات غلطی از شرایط بین‌الملل داشته‌ایم. قوانین و روابط حاکم بر روابط و سیاست بین‌الملل بسیار خاص است و باید با دقت بررسی و مطالعه شده و در تصمیم‌سازی‌ها مورد استفاده و توجه قرار بگیرد. مثلا الان چون اختلافات بین روسیه و آمریکا بالا گرفته برخی در کشور ما تصور می‌کنند که فرصت خوبی ایجاد شده تا ایران بیشتر چانه‌زنی کند و از آمریکایی‌ها امتیاز بیشتری بگیرد. به نظر من این یکی از همان مقاطع مهم تاریخی است که ما داریم برآورد غلطی از صحنه رقابت آمریکا و روسیه ارائه می‌کنیم. به هیچ‌وجه این طور نیست که به عنوان قدرت‌هایی که سال‌ها در عرصه بین‌المللی مسلط بوده‌اند، چون با هم اختلاف دارند، به ما امتیاز بیشتری بدهند.»
اشتباه محاسباتی
وی تاکید کرد: «ما بدمان نمی‌آیند که چنین باشد و بتوانیم از تعارضات قدرت‌ها به نفع خود استفاده کنیم. این اما نیاز به یک درایتی دارد که خیلی خوب است اگر داشته باشیم. اما به نظر ما در این مورد خاص در حال اشتباه کردن هستیم. در این مورد آمریکا، روسیه، آلمان، فرانسه و انگلیس اختلاف نظری بر سر موضوع ایران و برجام ندارند لذا اینکه تصور کنیم از این فضا استفاده می‌کنند تا در اوکراین تعارضات خود را حل کنند، برآورد اشتباهی است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی توضیح داد: «اگر قرار بر معامله بود الان این همه تحریم شدید علیه روسیه وضع نمی‌شد یا سلاح به اوکراین نمی‌فرستادند و مشکل را پیچیده‌تر نمی‌کردند. این یک زد و بند نیست. متاسفانه اما خیلی‌ها اینطور تصور می‌کنند و بر همین اساس می‌گویند که ما باید چانه‌زنی بیشتر کنیم. اصرار هم دارند که آمریکایی‌ها به این توافق نیاز دارند و در شرح دلایل خود می‌گویند که مثلا توافق بر نرخ نفت اثرگذار است. به نظر من این برآوردها منطبق با واقعیات صحنه نیست و از جمله اشتباهاتی است که کار ما را عقب‌تر می‌اندازد و معلوم هم نیست که دست آخر ما را به هدف برساند. اگرچه آرزو می‌کنم این تحلیل درست باشد و بتوانیم واقعا امتیاز بیشتری بگیریم، اما به عنوان یک پژوهشگر و ناظر بر خود واجب می‌بینم که صراحتا بگویم این برداشت از اساس غلط است و آنها اگرچه در بحث اوکراین اختلاف‌نظر دارند، در موضوع ایران با هم تفاهم دارند و همکاری می‌کنند.»
وضعیت پیچیده
به این ترتیب، اوضاع مذاکرات برجامی کماکان پیچیده و غیرقابل پیش‌بینی است. طرف ایران همچنان بر مواضع اعلامی خود که جزئیات و مختصات آن را نمی‌دانیم؛ تاکید دارد و آمریکایی‌ها نیز کوتاه بیا نیستند. روسیه به عنوان جدی‌ترین حامی ایران در این مذاکرات درگیر جنگی در اوکراین شده که احتمالا بیش از انتظارش ادامه‌دار و سخت خواهد بود. باید منتظر ماند و دید که این شرایط چه تاثیری بر حصول یا عدم حصول توافقی که ۹۸ درصد پیش‌نویس آن حاضر است، خواهد داشت. آنچه را که نباید نادیده گرفت این است که روزنامه دولت در روزهای اخیر احتمال عدم‌توافق را هم به اندازه توافق دانسته. در سایر رسانه‌های نزدیک به دولت از جمله «کیهان» نیز کما‌فی‌سابق درباره بی‌اهمیتی احیای برجام و آب از آب تکان نخوردن در صورت عدم توافق، گفته می‌شود.
لینک کوتاه :