رقابت تجاری ایران، ترکیه و عراق
دکتر سیدجلال ابراهیمی *
ایران و ترکیه دو قدرت بزرگ خاورمیانه‌ای هستند که در تجارت با کشورهای مشترک همسایه رقابت دارند. در نوشته پیش رو این مساله به صورت جزئی‌تر بررسی می‌شود. در واقع حضور قدرت در کشورها یا حضور سیاسی است یا تجاری سیاسی که اغلب سیاست، پشتوانه تجارت قرار می‌گیرد و نفوذ و حضور دولت‌ها باعث و عامل توسعه روابط تجاری و مبادلات بازرگانی می‌شود.
ترکیه برای بالا بردن سطح نفوذ خود در عراق دلایل خود را به شرح زیر دارد:
– مرزهای مشترک، مساله کردها، مسائل مذهبی، انرژی و همچنین استفاده از آب رودخانه‌های مرزی
- در سال ۲۰۰۹در اولین اجلاس شورای عالی همکاری ترکیه و عراق ۴۸ سند همکاری در حوزه‌های مختلف اقتصادی، آموزشی، فرهنگی، ارتباطات حتی امنیتی امضا شد
برای ترکیه روابط با کشورهای نفتخیز اهمیت زیادی دارد و خرید نفت از عراق معادل است با صدور مصنوعات و تولیدات و ایجاد توازن بین واردات و صادرات و در این مسیر ترکیه در‌صدد تبدیل شدن به قطب ترانزیتی و لجستیکی انرژی منطقه آذربایجان کردستان عراق و عراق است.
– احمد داوود اوغلو نظریه‌پرداز اقتصاد سیاسی ترکیه در کتاب عمق استراتژی خود می‌گوید که ترکیه باید از زیر چتر قرار گرفتن دیگر کشورها اجتناب کند و طبق این نظریه ترکیه نگاهی به شرق پیدا کرد و در هژمونی منطقه‌ای به همسایگان توجه بیشتری پیدا نمود.
عراق در تجارت با ترکیه به بالا بودن بدهی خارجی ترکیه، تورم بالای اقتصادی، سیستم شناور ارز و بی‌ثباتی در مناطق مرزی ترکیه و عراق توجه دارد. ولی امتیاز قوی تجار و پیمانکاران ترک در عراق حمایت قوی و پشتیبانی مالی دولت اردوغان از آنها است، از طرف دیگر ترکیه در ارتباط با تجارت عراق با موانع و مشکلات زیر مواجه است:
اختلاف در حوزه‌های آبی دجله و فرات، اختلافات مرزی و خودمختاری کردستان، حمایت ترکیه از ترکمن‌ها، دخالت‌های ترکیه در امور داخلی عراق، داشتن همکاری با رژیم صهیونیستی، موضوع PKK و PYD و حضور نیروهای ترک در مرزهای سوریه، ایجاد سدهای متعدد در مصب دجله و فرات و بهره‌برداری یک‌جانبه از آب این دو رود و کمبود آب در پایین‌دست‌ها.
هم‌اکنون ترکیه در عراق بیش از ۲۵ هزار نفر متخصص و کارگر فعال دارد. اما بد نیست نگاهی داشته باشیم به روابط اقتصادی ایران و عراق. در ۱۳۸۷ میزان مبادلات ایران و عراق به چهار میلیارد دلار و در سال ۱۳۹۱ با امضای ۲۰۰ سند همکاری در حوزه برق، ساختمان، جاده‌سازی، مسکن، خودروسازی و… توسعه مناطق مرزی مناسبات تجاری توسعه یافت و در ۲۰۱۳ با اعمال سیاست قدرت نرم و مبادلات تجاری تا ۵۰ درصد افزوده شد و به ۱۲ میلیارد دلار رسید.
حضور ۴۰ هزار ایرانی گردشگر مذهبی عتبات عالیات که در ایام محرم به چهار میلیون نفر بالغ می‌شود نقش تعیین‌کننده و اساسی در اقتصاد سیاسی و نقش مذهب در اقتصاد منطقه را کاملا مشخص می‌کند. ایران باید با استفاده از فرصت‌ها و قدرت مذهب شیعه حضور اقتصاد سیاسی خود را بیشتر از این تثبیت کند و گسترش دهد و این یک الزام است نه انتخاب.
تجارت ایران با عراق علاوه از مرحله پیله‌وری و مبادلات مرزنشینان عبور کرده و حضور محکم بازرگانی رسمی را توسط تولید‌کنندگان و بازرگانان ایرانی در حوزه‌های انواع اتومبیل، برنج، محصولات لبنی، مواد دتر‌جنت و… رقم زده است.
عراق از دیدگاه‌های مختلفی برای ایران حائز اهمیت است که می‌توان به این موارد اشاره کرد: سابقه تاریخی آن از دیرزمان از تمدن بین‌النهرین و سوابق انتروپولوژی و دیرینه‌شناسی تاریخی و ارتباطات سرزمینی، عراق و حوزه‌های نفتی، عراق و اشتراکات مذهبی، حضور شیعیان ساکن و نقش آنها در سیاستگذاری، عراق و مسائل مربوط به داعش و ریشه‌ها و اجاق‌های مانده در زیر خاکستر، تبلیغات وسیع و هزینه‌کرد عربستان در حوزه وهابیت در عراق، چالش‌های حضور آمریکا در عراق و همچنین نزدیکی عراق به رژیم صهیونیستی به خصوص در شرایط استراتژی طرح ابراهیم، تولید نفت بدون محدودیت و تاثیر آن در بازارهای جهانی در شرایطی که ایران در شرایط تحریمی به سر می‌برد، ضرورت مهار هژمونی‌طلبی ترکیه که این هژمونی‌طلبی ترکیه از طریق حضور و ورود در بازارهای عراق با حمایت‌های غیرمستقیم آمریکا و رژیم صهیونیستی و عربستان صورت می‌گیرد، وجود میادین مشترک نفتی در حوزه غرب کشور.
ولی آنچه می‌تواند اقتصاد بین دو کشور را بیشتر بارور کند و بر میزان مبادلات تجاری بیفزاید، مواردی از جمله تسهیل در انجام امور صادرات در استان‌های کردستان، کرمانشاه و ایلام با کمک و نظارت استانداری‌های مناطق هم‌مرز، نگاه همسونگر اتاق‌های بازرگانی چهار استان کردستان، کرمانشاه، ایلام و خوزستان برای تسهیل امور صادراتی، از میان برداشتن سریع موانع و وضع قوانین ویژه برای جلوگیری از توقف وسائط نقلیه حامل اقلام صادراتی بخش خصوصی در نقاط مرزی با افزایش ساعت کار است. همچنین در ا‌دامه به برخی دیگر از این موارد اشاره می‌شود:
– ایجاد جوایز ویژه برای صادرکنندگان در این مناطق مانند ترکیه
– ضرورت تشکیل کمیته‌های تخصصی صادراتی در استان‌های هم‌مرز
– ایجاد امکانات برای وام‌های صادراتی با بهره بسیار اندک همانند ترکیه.
– ایجاد شبکه فاکتورینگ در استان‌های مرزی و همسو کردن موسسات فاکتورینگ این مناطق با یکدیگر برای ارائه وام به فاکتور‌های کالاهای صادراتی.
*مدیر مرکز پژوهش و تحقیقات ایران و ترکیه
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :