شلیک «گلوله‌های بی‌صدا» از اوکراین به جهان

داود ربیعی *

فارغ از جانبداری از طرف حق و باطل جنگ روسیه و اکراین و تجاوز ارتش روسیه به خاک اوکراین باید اذعان کرد که این پیکار، تنها نبرد نظامی میان دو کشور نیست بلکه نبردهای متعددی مانند نبرد سایبری، رسانه‌ای و حتی نبرد میان انساندوستی و بی‌تفاوتی بشریت را نیز شامل می‌شود.

در میان توپ و تانک و موشک که شاید ارتش روسیه به نعمت وافر خود در این حوزه می‌نازد و دومین ارتش قدرتمند جهان است، قافیه را به نبرد رسانه‌ای اوکراین باخته است.

ولودیمیر زلنسکی رییس‌جمهوری اوکراین از دل رسانه بیرون آمده و با آنکه او را با واژه «کمدین» خطاب قرار می‌دهند، به خوبی هدایت افکار عمومی و اصول صحیح آن را می‌داند. حتی کمدین بودن هم نشان از درک صحیح موقعیت و شرایط جامعه است که زلنسکی با بهره‌گیری از سلاح موثر رسانه‌های اجتماعی و هدایت افکار عمومی توانست بدون سابقه سیاسی، پیروز نبرد انتخاباتی شود.
در میانه جنگ با روسیه، زلنسکی و پوتین در بهره‌گیری از رسانه، مسیری متفاوت را در پیش گرفتند اما روش و اسلوب زلنسکی، توانست افکار عمومی اوکراین و حتی کل جهان را تحت تاثیر قرار دهد.
روسیه و علی‌الخصوص پوتین مانند تمامی قدرتمندان کلاسیک جهان و حتی سلبریتی‌های فضای مجازی، نقشی چارچوب‌دار در رسانه، تصاویر و گزارش‌های خبری دارد. تصاویر به اصطلاح اتوکشیده از شخصیت‌های موثر که حتی روتوش‌های بسیاری بر چهره انجام می‌شود، روشی کلاسیک از نمایش قدرت است. اگر به عکس‌های «مارگارت تاچر» و حتی روش‌های تبلیغاتی «جوزف گوبلز» در جریان جنگ دوم جهانی دقت کنیم، زاویه دوربین، جایگیری شخصیت‌ها در قاب و امثالهم، نمایشگر قدرت در دنیای کلاسیک رسانه است.
به عنوان نمونه، در دوره‌ای عکس‌های بسیاری از سیاستمداران در کابین خلبان هواپیما و نگاه عمیق به بیرون از هواپیما، به عنوان یک روش برای نمایش تسلط و سلطه به شمار می‌رفت.
اما در فضای نوین رسانه‌ای و توسعه شبکه‌های اجتماعی، نقشمایه تصاویر و محتواهای رسانه‌ای دچار تحول شده است. زلنسکی با نقش و نمای چریکی و پارتیزانی در میانه نبرد حضور پیدا می‌کند. با یک زیرپوش نظامی در مقابل چشمان جهانیان بیانیه می‌خواند و در عمل، نشان می‌دهد که کاخ ریاست‌جمهوری به یک سنگر نبرد تبدیل شده است.
گروه رسانه‌ای دولت اوکراین، محتوایی از تضعیف و ترس جامعه اوکراین و دولتمردان ارائه نمی‌دهد. تصاویر خانواده زلنسکی که روی صورت وی نقش «s» با ارجاعی از شخصیت هالیوودی «سوپرمن» است در فضای مجازی دست به دست می‌شود. سلبریتی‌های اوکراین لباس رزم به تن دارند، زنان در حال کمک‌رسانی و تهیه ابزار جنگی دست‌ساز هستند و جامعه جهانی را با این تصاویر سیراب می‌کنند.
در جدیدترین حربه رسانه‌ای، گروه اعزامی مذاکره با روس‌ها، برخلاف اسلوب دیپلماتیک لباس رسمی بر تن ندارند و با ظاهری پارتیزانی که گویا از سنگر نبردهای خیابانی به پای مذاکره رفته‌اند در مقابل دیپلمات‌های اتوکشیده و کراواتی روسیه می‌نشینند و این تصویر، علاوه برآنکه می‌تواند جامعه جهانی را تحت تاثیر قرار دهد باعث مبهوت شدن طرف روسی می‌شود.
زلنسکی، فارغ از آنکه از چه جایگاهی آمده، چه پشتوانه سیاسی و یا حمایت خارجی دارد، برگ برنده‌اش در شناخت صحیح رسانه است. در دنیای کنونی و روابط بین‌الملل، رسانه و سیاست دوشادوش هم حرکت می‌کنند و تضعیف هر طرف از این تعامل می‌تواند به ضعف دیگری منجر شود.
«گلوله‌های بی‌صدا»یی که از قالب نبرد رسانه‌ای از سوی اوکراین به سوی جهان شلیک می‌شود، توانسته است جامعه اوکراین را ملتی مقاوم و زلنسکی را محبوب سیاست جهان کند؛ محبوبیتی که بسیاری از سیاستمداران جهان عطش فتح این جایگاه را دارند.
* تحلیلگر رسانه و برند