آثار کرونا بر سلامت و امنیت روانی

پرهام هرسنی *

با شروع پاندومی و همه‌گیری کرونا و به روایتی جهانی شدن کرونا در نوامبر ۲۰۲۰ ما شاهد بیشترین تاثیر و عوارض این پاندومی در جوامع انسانی بوده‌ایم. آثار و عوارض این پاندومی نه تنها دامن مبتلایان بلکه دامن بسیاری از افرادی که توانستند از رهگذر پروتکل‌های بهداشتی از گزند این ویروس در امان بمانند را نیز گرفت. ابتدا ترس از ابتلا و در نتیجه ترس از مرگ ناشی از این پاندومی و همچنین اختلالات عصبی و روانی، پریشانی، اضطراب، نگرانی و افسردگی، همگی در زمره آثار و عوارض این ویروس منحوس و البته چغر بوده است. البته ظهور و بروز چنین جلوه‌ها و نشانگانی نه حاصل تلقین این بیماری و تمایل به تمارض آن از سوی افراد مبتلا یا غیرمبتلا، بلکه بروز این نشانه‌ها بخشی از عوارض اجتناب‌ناپذیر ابتلا به این ویروس است. یک مطالعات میدانی نشان داده که در موج‌های اول کرونا یعنی گاما، آلفا و بتا بروز و ظهور این نشانگان بیشتر از سایر موج‌های دیگر این پاندومی بوده است، چراکه آمار و مرگ‌ومیر‌ها بالا رفته بود و بیشتر نگرانی‌ها از این بود که مبادا ابتلا به این ویروس موجب مرگ کسی شود. از طرف دیگر مساله ناشناختگی این ویروس و چگونگی شیوع آن که از فرضیه‌هایی چون: درز و خطاهای آزمایشگاهی، یا جهش و متاسیون و یا مساله بیوتروریسم تقویت می‌شد، منجر به سردرگمی متخصصان و دانشمندان در چگونگی درمان و مصونیت از این ویروس شد و این خود موجب موجی از اضطراب و نگرانی و حتی ترس از مرگ در میان جامعه انسانی شد. به عبارت دیگر، حجم وسیعی از نگرانی‌ها، اضطراب‌ها و افسردگی‌ها متاثر از آثار روانی این پاندومی بوده است. اما با رونمای از ساخت واکسن‌های کرونا از سوی شرکت آمریکایی- آلمانی فایزر بیونتک امید‌هایی را برای مصونیت از این پاندومی زنده کرد و به تبع آن ساخت واکسن‌های دیگری از جمله: اسپوتنیک وی روسی، کواکسین هند، جانسون‌اند‌جانسون و آسترازنکا انگلستان، سینواک چین، بهارات، اسپایکوژن و پاستوکووک و برکت و توزیع واکسن‌هایی در ذیل سازوکاری چون کواکس توانست از حجم این افسردگی، اضطراب و نگرانی‌ها بکاهد. شواهد نشان می‌دهند که در شرایط حاضر یک عامل بیش از سایر عوامل در پاندومی کرونا بر سلامت و امنیت روانی جوامع انسانی تاثیر گذاشته است و آن این است که برخی افراد مبتلا نتوانستند ازعوارض این بیماری نظیر بهبود نیافتن کامل و برنگشتن سلامت و فعالیت‌ روزانه به سطح پیش از ابتلا به کرونا رهایی یابند و حتی مشاهدات بالینی در برخی از افراد نشان داده است که برخی افراد مبتلا با وجود بهبودی و واکسیناسیون حتی حس بویایی و چشایی آنها بازنگشته و میزان تولید آنتی‌بادی‌های بدن آنها جوابگوی جلوگیری از ابتلای مجدد نبوده است. برای نمونه برخی افراد مبتلا با وجود واکسیناسیون سه‌نوبته به سویه اومیکرون دچار شدند که البته ابتلا به این سویه نه به جهت واکسن‌گریزی این سویه، بلکه به جهت ضعف سیستم ایمنی و فقدان آنتی‌بادی و پادتن‌های لازم در بدن بوده است. در سطحی دیگر، برخی مشاهدات میدانی و بالینی نیز بیانگر آن بوده‌اند که بخش بزرگی از افراد مبتلا هنوز از علایم حاد کرونایی آنها کاسته نشده و مدت بیماری آنها طولانی شده و در برخی مبتلایان هم بیماری خفیف هم شایع و مشاهده می‌شود. در این ارتباط بسیاری از همه‌گیرشناسان معتقدند که کرونای طولانی را نمی‌توان پدیده‌ای استثنایی و نادر دانست و باید آن را یکی از عوارض شایع این بیماری در نظر گرفت که تهدیدی برای امنیت و سلامت روانی است. افزون بر این در پاره‌ای موارد مشاهده شده است که برخی واکسن‌ها عوارضی نظیر لختگی و اختلالاتی را به مصداق «از قضا سرکنگبین صفرا فزود» در نحوه کارکرد برخی هرمون‌های بدن ایجاد کرده‌اند. البته مشاهدات بالینی نشان داده که واکسیناسیون چندنوبته عوارض کمتری برای امنیت و سلامتی افراد در پاندومی کرونا داشته و حتی مطمئن‌ترین روش برای مصونیت از ابتلا و عوارض آن است. در این باره نتایج پژوهش محققان دانشگاه نشان داده است که حدود ۳۴ درصد مبتلایان به کرونا، یعنی از هر سه بیمار یک نفر، تا شش ماه پس از رفع علائم بیماری، از عوارض عصبی یا روانی رنج می‌برند. اگرچه گفته شده که این اختلالات به تنهایی کم خطرند، اما با توجه به وسعت همه‌گیری و مزمن بودن بسیاری از این عوارض، تاثیر آن بر کل جمعیت ممکن است برای نظام‌های سلامت و خدمات اجتماعی گران تمام شود و به تدریج به مشکلی لاینحل تبدیل شود، چراکه کرونا نه‌تنها پایان نیافته است، بلکه ممکن است با جهش‌ها و سویه‌ها و واریانت‌های جدید، افراد را مبتلا کند و مدت این پاندومی را از منظر زمانی افزایش دهد. به همین دلیل، این نظام‌های سلامت باید خود را برای تقاضای قابل پیش‌بینی، هم برای مراقبت‌های اولیه و هم برای مراقبت‌های ثانویه آماده کنند و زمینه‌های جلوگیری از ابتلای آن را آماده و فراهم کنند. به نظر می‌رسد که عوارض ناشی از کرونا بیشترین آثار مخرب را بر امنیت و سلامت روانی ایرانیان داشته است که علت آن به دلیل فقدان پشتیبانی‌های اقتصادی، برپایی نظام تحریم‌ها و عدم‌حمایت‌های درمانی ازسوی مراکز درمان و پیشگیری بوده است و در اینجاست که باید برای کاهش عوارض این بیماری از حمایت خانواده‌، اطرافیان و دوستان کمک گرفت و ازطریق واکسیناسیون مطمئن به غائله عوارض ناگوار آثار کرونا بر سلامت و امنیت روانی جوامع انسانی پایان داد.

* پژوهشگر پزشکی اجتماعی