منافع ملی را قربانی روس‌ها نکنید
به گزارش جهان صنعت نیوز: این رفتار روسیه اصلا جای تعجب نداشت چون می‌دانستیم که وضعیت تحریمی ایران چقدر به نفع روس‌هاست و آنها در بازی با کارت ایران چه ید طولایی دارند. بحران اوکراین هم که اوج گرفت، تصور می‌شد کار به اینجا برسد.با این وجود، اینجا در تهران هستند کسانی که اصرار دارند روسیه در این بین گناهی ندارد و آنچه کار مذاکرات را به این مرحله رسانده اختلافات باقی مانده است. برای اثبات ادعای خود هم سیاهه بلندبالایی از اختلافات حل‌نشده ردیف می‌کنند که موجب می‌شود، از خود بپرسیم در صورت درستی این نگاه، حاصل مذاکرات جاری چه بوده است؟
برخی اما از این هم فراتر رفته و مثل کیهان ادعا می‌کنند که نه تنها توقف مذاکرات تقصیر واشنگتن است، بلکه این آمریکایی‌ها هستند که سعی دارند روسیه را مقصر جلوه دهند! حال آنکه طبق گزارش رویترز، سه عضو اروپایی برجام رسما در بیانیه خود اعلام کرده‌اند که «توافق با ایران ممکن است به دلیل خواسته‌های روسیه نابود شود.»
خوششان بیاید یا نیاید مقصر این ماجرا معلوم است؛ از یک طرف سیاست‌های روسیه و از سوی دیگر رویکرد هیات ایرانی که جلب رضایت روس‌ها را بر همه چیز اولی دانسته است. حالا اما وقت پیدا کردن راه‌حل و خروج از وضعیتی است که گرفتارش شده‌ایم، چراکه به باور کارشناسان و تحلیلگران ایران در شرایط موجود و با توجه به تنگناهای اقتصادی و معیشتی که با آن مواجه است، ناگزیر به توافق و رفع تحریم‌هاست.
با فرض اینکه خردورزی در مجموعه تصمیم‌گیرنده حاکم باشد و با در نظر گرفتن نظرات کارشناسی و همه هشدارها و توصیه‌ها تصمیم به توافق و حل مشکلات از طریق رفع تحریم داشته باشند، باید پرسید که چطور می‌توان از چالشی که روس‌ها درست کرده‌اند، رهایی یافت؟ راهکار اغلب کارشناسان نیز یک چیز است و آن مذاکره مستقیم با آمریکا است.
عاقبت روسیه‌هراسی
علی مطهری فعال سیاسی اصولگرا و نماینده پیشین مجلس در صفحه توئیتر خود همین پیشنهاد را ارائه کرده و نوشته: «ایران باید در آخرین مرحله احیای برجام روسیه‌هراسی را کنار بگذارد و مشکلات باقیمانده را با مذاکره مستقیم با آمریکا حل‌وفصل کند. روسیه به شدت نگران احیای برجام و بهبود روابط اقتصادی ایران با غرب است و می‌خواهد ایران همچنان گروگان او و سپری در مقابل غرب برای روسیه باشد. مقامات کشور باید منافع ملی را بر منافع روسیه ترجیح دهند.»
رضا نصری تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز روسیه را عاملی موثر در وضعیت فعلی مذاکرات می‌داند. او در گفت‌وگویی با «ایلنا» ضمن اشاره به اینکه «فعلا در مذاکرات وقفه افتاده است و شرکت‌کنندگان وین برای کسب تکلیف و احیانا رایزنی با روسیه به پایتخت‌ها بازگشته‌اند» گفت: «با گذر زمان ایجاد بن‌بست دور از ذهن نیست. در واقع، فعلا مانع پیشرفت مذاکرات «تصمیم عامدانه» مسکو است و احیانا با یک تصمیم دیگر قابل حل است.»
او با بیان اینکه «از ماه‌ها پیش بسیاری از کارشناسان نسبت به عواقب مذاکره غیرمستقیم با آمریکا- آن هم با وساطت روسیه- هشدار داده بودند» گفت: «راه‌حل این است که ایران و آمریکا- بدون اتلاف وقت- به صورت مستقیم با یکدیگر مذاکره کنند و ایران نشان دهد حاضر و قادر است برای تامین منافع خود در سیاست‌های راهبردی‌اش انعطاف به خرج دهد. همه اطراف- به ویژه روسیه- باید بدانند ایران عهد اخوت با کسی نسیت و وزنه خود را ارزان در کفه ترازوی هیچ یک از قدرت‌ها قرار نخواهد داد. ایجاد چنین تصویری از ایران مستلزم اتخاذ خلاقیت و ابتکار دیپلماتیک است و فعلا بهترین ابتکار، دیدار مستقیم میان وزیر امور خارجه ایران و همتای آمریکایی اوست.»
نصری این را هم گفته که «اینکه ایران در مقابل روسیه جانب احتیاط را بگیرد قابل درک است. روسیه یک همسایه قدرتمند است و لازم است با آن روابط خوب و بهینه‌ای داشته باشیم. ضمن اینکه روسیه یک همسایه بی‌پرواست که باید آسیب آن را مدام مهار کرد. در واقع، تنش با روسیه به نفع ایران نیست چراکه تنش با چنین همسایه‌ای ایران را وارد یک رابطه فرسایشی و پرهزینه خواهد کرد. در نتیجه، اینکه دولت با روسیه با احتیاط برخورد می‌کند جای سرزنش ندارد.»
به گفته او لازم است در نگاهی کلان‌تر روابط ایران و روسیه به صورت جدی- جهت ایجاد تعادل- بازنگری شود. در وضعیت فعلی، رابطه دو کشور رابطه متوازنی نیست و ایران باید تلاش کند- از طریق بسط روابط خود با سایر قدرت‌ها- این توازن را به روسیه تحمیل کند.
سنگ‌اندازی روس‌ها
پیرمحمد ملازهی تحلیلگر مسائل بین‌الملل نیز از جمله افرادی است که همین دیدگاه را دارد و به مسوولان و تصمیم‌گیران در ایران توصیه می‌کند، منافع ملی را قربانی منافع روسیه نکنند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با اشاره به اینکه «روسیه تا حالا از کارت ایران برای تامین منافع خود در اروپا و آمریکا استفاده کرده است» گفت: «آن تصوری که در ایران وجود داشته مبنی اینکه روس‌ها می‌توانند به عنوان متحد استراتژیک ایران عمل کنند، خوش‌بینانه و ظاهرا نادرست بوده است.»
وی افزود: «بر اساس آنچه که شاهدیم، واقعیت این است که روس‌ها در قضیه برجام درست در مرحله‌ای که برجام داشت احیا می‌شد و تا حد زیادی هم منافع ایران تامین می‌شد چون منافع روس‌ها تامین نمی‌شد، موضوع جدیدی را مطرح کردند که به واسطه آن تقریبا مذاکرات را به بن‌بست کشاندند. چون پیشنهاد آنها مورد پذیرش قرار نگرفت. به هر حال به این سادگی نیست که اروپا و آمریکایی‌ها حاضر شوند که تسلیم نظریات روس‌ها شوند.»
ملازهی با تاکید بر اینکه «اکنون منافع ایران در حال قربانی شدن است» گفت: «ما یا تصور درستی از منافع ملی نداریم و یا کار را به آدم‌هایی سپرده‌ایم که خیلی کاری به منافع ملی ندارند و بیشتر روی منافع جناحی و گروهی متمرکز هستند و این رویکرد هم معلوم نیست که نتیجه داشته باشد.»
وی با تاکید بر اینکه «ما باید تجربه تاریخی که نسبت به روس‌ها داریم را در نظر بگیریم» گفت: «اینطور نیست که روس‌ها صادقانه و خالصانه کاری کنند. یک ضرب‌المثل قدیمی داریم که می‌گوید هیچ گربه‌ای برای رضای خدا موش نمی‌گیرد. روس‌ها دنبال منافع خودشان هستند و طبیعی هم هست چون هر کشوری دنبال منافع خودش است. از این زاویه اگر نگاه کنیم، به نظر می‌رسد که ایران باید یک تصمیم جدی بگیرد.»
منافع ملی و سیاست متوازن
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی در پاسخ به اینکه ایران در این موقعیت باید چطور عمل کند؟ گفت: «ایران قبل از هر چیز باید از این ذهنیت که می‌توان با تعامل با شرق همه مسائل را حل‌وفصل کرد، عبور کند.»
او توضیح داد: «شرق و غرب هر دو استعمارگر و دنبال منافع خود هستند. اگر مسوولان به این نتیجه برسند که باید مستقل از منافع روسیه حرکت کنند، الان فرصت مناسبی برای ما است، چراکه روس‌ها در اوکراین گیر افتاده‌اند. تحریم‌های نفتی علیه آنها نیز ممکن است اعمال شود و این یعنی فضا برای ایران باز می‌شود تا بتواند خود را در بازار اروپا جایگزین روسیه کند. اگر ایرانیان هوشیار باشند قطعا این کار را می‌کنند و تسلیم روس‌ها نمی‌شوند.»
ملازهی همچنین گفت: «گاز هم مساله مهمی است. ایران گاز دارد اما تا حالا نتوانسته بازار مناسب و مطمئنی را به دست آورد. در اینجا بحث رقابت است، روس‌ها و ایرانی‌ها در این موضوع رقابت دارند لذا روس‌ها تا جایی که بتوانند مانع از این می‌شوند که ایران با اروپا در این زمینه به توافق و جمع‌بندی برسد. بنابراین بحث این است که ایران به شعار «نه شرقی و نه غربی» خود برگردد و نگاه به شرق را که الان شاهدیم جواب نداده، کنار بگذارد.»
وی ادامه داد: «الان از یک طرف روسیه را می‌بینیم که در حال به بن‌بست کشاندن برجام است و از طرف دیگر چین را که تقریبا همان موضع روسیه را دارد اما محافظه‌کارانه‌تر مطرح می‌کنند. آنها هم دنبال منافع خود هستند و می‌خواهند نفت ایران را با قیمت پایین‌تر بخرند، همچنان که الان می‌خرند. بر این اساس توافق برجام خیلی به نفع روسیه و چین نیست و آنها تا جایی که بتوانند در مسیر توافق مانع‌تراشی می‌کنند. اما این ایران است که باید منافع ملی خود را تشخیص دهد و درست در بزنگاه‌ها همان‌طور که آنها عمل می‌کنند در مسیر منافع خود حرکت کند.»
ملازهی تاکید کرد: «ایران هم باید مشکلات خود را با اروپا و آمریکا حل کرده و برجام را به سرانجام برساند و هم وارد بازار انرژی شود که بعد از تحریم روسیه از سوی غربی‌ها برای ایران باز خواهد شد.»
گلیم برجام و آتش اوکراین
حشمت‌الله فلاحت‌پیشه رییس سابق کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز مذاکره مستقیم با آمریکا را در این مرحله تنها راه چاره می‌داند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» از نقش روسیه در وضعیت فعلی مذاکرات گفت و تشریح کرد: «واقعیت این است که نوعی رابطه یک‌طرفه بین ایران و روسیه برقرار شده که به ضرر منافع جمهوری اسلامی و منافع ملت تمام می‌شود. در زمان تحریم روس‌ها حاضر نبودند که کوچک‌ترین کمکی به ایران کنند یعنی حتی حاضر نبودند که روزی صدهزار بشکه نفت با تخفیف از ایران بخرند و در ازای آن کالاهایی مثل دارو و غذا بدهند اما اکنون می‌بینیم که روس‌ها زیرکانه ایران و دیگر اعضای برجام را دور زدند. آنها دو پرونده هسته‌ای مطرح در دنیا- اوکراین و برجام، یکی جنگ و دیگری دیپلماسی- را به هم ربط دادند. بازیگری روس‌ها ادامه پیدا کرد تا اینکه برجام به اوکراین فروخته شد. این حراج برجام در پای اوکراین هنوز هم ادامه دارد.»
وی افزود: «الان هم واقعیت قضیه این است که ایران و آمریکا به متنی رسیده‌اند که زمینه توافق را فراهم کرده است اما روس‌ها یکباره برجام را به اوکراین ربط دادند و اعلام کردند که اگر تمام تحریم‌های روسیه که مربوط به روابط با ایران است، ملغی نشود حاضر به احیای برجام نخواهند بود.»
این کارشناس مسائل بین‌المللی این وضعیت را نشان‌دهنده برقراری رابطه یک‌طرفه بین ایران و روسیه دانست و گفت: «تحریم‌هایی که شامل حال روس‌ها شده تحریم‌های فراگیری است که به خاطر نقض حقوق بین‌المللی و… شکل گرفته و به هرحال به چالش بین روسیه و آمریکا ربط دارد. اصلا دلیلی وجود ندارد که منافع مردم ایران به گروگان گرفته شود. انتظار این بود که بعد از شروع جنگ اوکراین، هیات ایرانی یک موضع مستقل‌تری را در قبال مذاکرات برجام پیش بگیرد اما متاسفانه دیدیم که نه تنها چنین نشد، بلکه به گونه‌ای ایران و روسیه در یک سمت جبهه قرار گرفتند و به نظر من این ظلم به ملت ایران است. به هرحال روس‌ها فقط در قالب برجام و تنها جایی می‌توانند درخواست تعلیق تحریم داشته باشند که مربوط به مبادلات هسته‌ای اجرای برجام است. سایر مبادلات موضوعی است که روسیه باید با آمریکا و اروپا حل کنند، نه اینکه آن را به برجام گره بزنند.»
او در پاسخ به اینکه اکنون ایران چطور باید از وضعیت موجود خارج شود و پرونده احیای برجام را به سرانجام برساند؟ گفت: «به نظر من ایران فرصت اساسی را از دست داد. برجام باید قبل از جنگ اوکراین امضا می‌شد. من ضمن اینکه جنگ را محکوم می‌دانستم بارها در مصاحبه‌ها گفتم که ایران باید قبل از وقوع جنگ برجام را امضا کند. حالا که این مرحله گذشته، باید گلیم برجام را از آتش اوکراین کنار کشید. ایران باید این کار را انجام دهد و حتی اگر با مذاکرات چندجانبه امکان توافق نیست، باید با سازوکار دیگری ایران و آمریکا مذاکره و بر سر برجام توافق کنند. دلیلی وجود ندارد که بازیگران مسائل دیگری را به میز وین تحمیل می‌کنند، اجازه دهیم اینها ایفای نقش کنند.»
توصیه همیشگی
آنچه فلاحت‌پیشه، ملازهی، علی مطهری، رضا نصری و دیگران می‌گویند نه تازگی دارد و نه راهکاری است که تازه کشف شده باشد. این توصیه‌ها بارها گفته و شنیده نشده است. اکنون اما با توجه به مشاهده نتیجه اعتماد آقایان به دوستی روس‌ها، امید است که عبرتی حاصل شده باشد و تغییری در رویکردها داده شود. انتظار می‌رود که حداقل در شرایط موجود گوش مسوولان بدهکار توصیه‌های کارشناسی باشد و منافع ملی را در اولویت قرار دهند و به منافع روسیه یا هیچ کشور دیگری گره نزنند.
لینک کوتاه :
