چشم‌انداز ایران ۱۴۰۱/ اوضاع تغییر چندانی نخواهد کرد
نادر کریمی‌جونی *
یکی از پرسش‌هایی که معمولا در پایان هر سال برای افراد پیش می‌آید، اوضاع کشور و جهان در سال و ماه‌های آینده است. این پرسش البته به کشور خاصی محدود نمی‌شود بلکه تقریبا در همه کشورهای جهان این دغدغه برای شهروندان کشورها وجود داشته و دارد که سال آینده چه تحولاتی رخ خواهد داد و این تحولات چه تاثیری بر زندگی‌شان خواهد داشت. در ایران از آنجا که تحولات بسیاری در حال وقوع است و یا ظرفیت وقوع آن وجود دارد، پرسش‌هایی که حول محور وقایع آینده وجود دارد هم گسترده‌تر و بیشتر و عمیق‌تر است. در واقع ایرانیان نمی‌دانند که در آینده چه چیزی انتظارشان را می‌کشد و از آن بدتر نمی‌توانند پیش‌بینی کنند که باید انتظار چه چیز یا چه چیزهایی را داشته باشند. بر این پایه پرسش‌ها دوباره پیش‌بینی آینده، در کشورمان جذابیت بیشتری دارد و به همین دلیل گمانه‌زنی‌ها در این خصوص جذاب‌تر و خواندنی‌تر است.
به لحاظ سیاسی گمان نمی‌رود که تحول چندان مهمی در انتظار کشورمان باشد؛ البته هم‌اکنون برخی دلواپسان از سیدابراهیم رییسی فاصله گرفته و حتی در مقابل وی ایستاده‌اند. مهم‌ترین انتقادهایی که دلواپسان به رییسی وارد می‌کنند، کوتاه آمدن در موضوع توافق برجام، اطاعت از روسیه و چین در مناسبات بین‌المللی، استفاده از عناصر لیبرال و مشخصا مدیران دولت روحانی در ساختار اجرایی دولت، ناکارآمدی و عدم پیشرفت در حل مشکلات اقتصادی و مواردی از این دست است. اما محافظه‌کارانی که اکنون در خدمت دولت رییسی قرار گرفته‌اند به خوبی فهمیده‌اند که انجام کارها و اداره کشور آن‌قدر که قبلا تصور می‌کردند ساده و آسان نیست و نمی‌توان شعارهای تند و افراطی که پیش از این بیان می‌کردند را به اجرا درآورد. دولت اصولگرا و ابراهیم رییسی اکنون با واقعیت‌های غیرقابل تغییر مواجه شده و از دادن وعده‌هایی نظیر رسیدن به مدینه فاضله و تبدیل ایران به بهشت، دست برداشته‌اند. آنها می‌دانند که اکنون وقت عمل است و هر چه گفته‌اند یا می‌گویند را امروز باید به محضر ملت ارائه دهند. از این بابت است که به شعارهای اصولگرایان افراطی و دلواپسان که در کنار گود ایستاده‌اند و جز حرف زدن و توصیه‌های غیرمسوولانه، عرضه انجام کار دیگری ندارند توجه نمی‌کنند دقیقا به همین علت فاصله اصولگرایان افراطی از دولت رییسی بیشتر و بیشتر شده و گمان می‌رود که با عملگراتر شدن رییسی و همکارانش این فاصله ممکن است بیشتر از میزان فعلی شود.
البته فاصله گرفتن دلواپسان از دولت سیدابراهیم رییسی فی‌نفسه خبری خوش برای بسیاری از ایرانیان است و نشان می‌دهد که عملگرایی در این دولت افزایش یافته و به همین نسبت امیدواری به معتدل شدن رفتار دولت افزایش می‌یابد. در عین حال موقعیت فعلی و رفتار کنونی دولت ابراهیم رییسی، نشان می‌دهد که دولت‌های اصلاح‌طلب، آن‌قدرها که ادعا می‌شد خطاکار و زیان‌بار نبوده‌اند. به‌ویژه آن‌که برخی اقدامات و طرح‌هایی که هم‌اکنون با تبلیغات فراوان اجرا می‌شود، مانند طرح تسهیل صدور مجوز کسب‌وکار و راه‌اندازی سامانه ملی صدور مجوز کسب‌وکار، در دولت حسن روحانی بنیان گذاشته شده است. در عین حال ممکن است این تقابل میان دلواپسان و اصولگرایان افراطی با دولت سیدابراهیم رییسی به منازعه میان دو طرف بینجامد که اصلا خبر خوبی نیست.
در حوزه بین‌الملل و روابط خارجی، گمان می‌رود که ایران بسیاری از تخم‌مرغ‌هایش را در سبد چین و روسیه قرار داده و گاهی این‌طور به نظر می‌رسد که ایران از این دو کشور پیروی می‌کند. در این‌باره این نکته مهم است که روسیه و چین، هنگامی که ایالات‌متحده و متحدانش تلاش می‌کردند ایران را خرد و جمهوری اسلامی را نابود کنند، تقریبا تنها همکاران و یاران ایران بودند و اگر کمک‌های روسیه در سوریه نبود، اکنون سوریه از دست بشار اسد و نفوذ ایران خارج شده بود. حتی بخشی از پیروزی‌های ایران در عراق به کمک‌های تسلیحاتی روسیه به عراقی‌ها نسبت داده می‌شد و از این بابت هم روسیه در کنار ایران ایستاد. این در حالی است که نه فقط کشورهای عرب منطقه که ایالات‌متحده و انگلستان هم خواستار شکست ایران و متحدان ایران در عراق بودند روسیه همچنین دوباره از سپر دفاعی حق وتو به نفع ایران استفاده کرد؛ کاری که در تمام مدت زمامداری محمدرضا پهلوی از جانب آمریکا صورت نگرفت. افزون بر این هنگامی که هیچ یک از کشورها حاضر به خرید نفت و دادن پول نفت به ایران نبودند و حتی از خرید نفت ارزان و پرداخت غیرمستقیم پول نفت ایران هم پرهیز می‌کردند، چین نه فقط نفت ایران را خرید و در مواردی پول آن را به برخی شرکای تجاری کشورمان پرداخت کرد بلکه اولین کشوری بود که به طور رسمی اعلام کرد علی‌رغم تحریم‌های ایالات‌متحده نفت ایران را خریداری و با ایران همکاری اقتصادی می‌کند.
بر این پایه گمان می‌رود که همکاری ایران با چین و روسیه در همین سطح و موقعیت محوری ادامه پیدا کند علاوه بر این راهبردنویسان سیاست خارجی در دولت فعلی تحت‌تاثیر توصیه‌ها و رهنمودهای مقامات ارشد، سیاست نزدیکی و همکاری عمیق‌تر با کشورهای همسایه و بالاخص کشورهای مسلمان است. از این جهت گمان می‌رود که راهبرد فعلی دیپلماسی به همین نحو کنونی ادامه پیدا کند. تحت تاثیر همان توصیه‌ها، دولت ابراهیم رییسی از کشورهای اروپایی و بالاخص از کشورهای شاخص اروپایی فاصله گرفته و روابط ایران با این کشورها به نسبت گذشته سردتر شده است. قرائن موجود موید آن است که در سال ۱۴۰۱ نیز ایران تلاش موثری برای گرم‌تر کردن روابط با دولت‌های شاخص اروپایی و ایالات متحده آمریکا انجام نخواهد داد. در مورد احیای توافق هسته‌ای و بازگشت ایران به اجرای مسوولیت‌ها و وظایف و بهره‌مند شدن از منافع اقتصادی این توافق، اگرچه امیدهای زیادی به برداشته شدن گام اول در هفته پایانی اسفند ۱۴۰۰ یا هفته‌های نخست ۱۴۰۱ وجود دارد اما واقعا تا وقتی توافق امضا نشود و به اجرا درنیاید نمی‌توان گفت که توافقی حاصل شده و یا منافع ایران از این توافق تامین شده است. شاید روابط ایران با کشورهای بزرگ اروپایی متاثر از حصول منافع ایران از توافق هسته‌ای و احیای آن باشد و اگر با تمام امتیازهایی که ایران داده و از شعارهای آرمان‌گرایانه‌اش عدول کرده است این توافق مجددا عملیاتی و منافع ایران از آن تامین شود آنگاه احتمال بهبود روابط ایران با کشورهای اروپایی و اتحادیه اروپا، افزایش می‌یابد و می‌توان به گرم‌تر شدن روابط تهران و پایتخت‌های اروپایی امیدوار بود.
در حوزه اقتصادی البته پرونده‌های متعددی روی میز دولت باز شده است. انتظار می‌رفت که برخی از این پرونده‌ها در ماه‌های گذشته و یا در لایحه بودجه ۱۴۰۱ تعیین تکلیف و بسته شود. اما این پرونده نه فقط حل نشد بلکه برای سال‌های بعد باقی ماند. یکی از این موضوع‌ها، وجود یا عدم وجود دلار ۴۲۰۰ تومانی در ساختار اقتصادی کشور است که سرانجام تکلیف آن به دولت سپرده شد و قرار است دولت تصمیم بگیرد که با چه سازوکاری و چه شیوه‌ای این ارز را در اقتصاد ایران حفظ و یا آن را حذف کند. در عین حال، موضوع بهبود شرایط کسب‌وکار و روان‌سازی اقتصاد اگرچه تا پیش از این شعارهای فریبنده‌ای داده می‌شد و هم‌اکنون نیز بر همان شعارها تاکید می‌شود اما شواهد و قرائنی وجود ندارد که نشان دهد آن شعارها در حال تحقق است و یا در آینده قابل پیش‌بینی، آنچه رییسی و دوستانش در مبارزات انتخاباتی وعده داده بودند، محقق می‌شود.
به یمن وجود واکسن‌های متعدد و تزریق گسترده واکسن‌ها دولت محدودیت‌های کرونایی را برداشته و سختگیری‌هایی که در گذشته گلوی فعالان اقتصاد و بالاخص گلوی کسب‌و‌کارهای کوچک شهری را می‌فشرد برطرف شده و اکنون ایرانیان با خیال آسوده‌تری از خانه خارج می‌شوند و به خرید، کار و فعالیت می‌‌پردازند. به همین دلیل گمان غالب آن است که سال ۱۴۰۱ به لحاظ اقتصادی اجتماعی و فعالیت و کسب‌وکار مردم ایران، حتی اگر دولت هیچ اقدام موثری انجام ندهد، سال بهتر و امیدبخش‌تری خواهد بود.
به طور کلی گمان نمی‌رود که نرخ آزاد دلار در ایران دچار جهش یا سقوط شود. برخی می‌گویند در صورت توافق میان ایران و کشورهای غربی در وین، ممکن است قیمت دلار دچار سقوط فاحش شود و به زیر ۲۰ هزار تومان برسد اما قرائن زیادی وجود دارد که نشان می‌دهد نرخ دلار در همین محدوده ۲۲ تا ۲۵ هزار تومان نوسان خواهد کرد و به زیر این قیمت، افت نخواهد کرد. روشن است که هم فعالان اقتصادی و هم دولت به نرخ بالاتر از ۲۲ هزار تومان برای دلار عادت کرده‌اند به همین دلیل اراده و علاقه‌ای به کاهش آن وجود ندارد.
در عین حال نگرانی از تداوم تورم به ویژه تورم در قیمت کالاهای مصرفی شهروندان را دلمشغول کرده است. ثبت قیمت تولیدکننده که گمان می‌رفت باعث کاهش تورم و مانع از گران‌فروشی شود هم تاثیر چندانی در جلوگیری از گران شدن کالاها نداشته است. همچنین این پرسش رییس‌جمهور که پس از کاهش قیمت دلار چرا قیمت افزایش یافته کالاها، کاهش نمی‌یابد بی‌پاسخ مانده است. البته گرانی قیمت‌ها به جز دلار به عوامل دیگری بستگی دارد که گمان نمی‌رود در مجموع نرخ تورم کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. به این ترتیب احتمالا وضع معیشتی و قدرت خرید مردم در همین حدی که در ۱۴۰۰ بود، باقی خواهد ماند و دچار دگرگونی مهمی- لااقل دگرگونی مثبت مهمی- نخواهد شد.
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :