مذاکره؛ از مسکو تا وین
به گزارش جهان صنعت نیوز: بعد از تقریبا چهار ماه رفت و آمد و مذاکره و مشورت و… هیات‌های مذاکره‌کننده به پایتخت‌هایشان برگشته‌اند و وقفه‌ای ایجاد شده که اگرچه دیروز خطیب‌زاده بر کوتاه‌مدت بودن آن تاکید کرد، اما سبب نگرانی‌هایی نسبت به شکست مذاکرات شده است. علت این وضعیت هم به اندازه جزئیات آن مبهم و غیرشفاف است. یک طرف آمریکاست و بدعهدی‌ها و کوتاه نیامدن‌هایش، یک طرف خواسته‌های ایران از لغو تحریم‌ها گرفته تا راستی‌آزمایی و تضمین و… که می‌گویند هنوز مورد توافق قرار نگرفته و به گفته برخی تحلیلگران بیش از آن است که یکباره قابل محقق شدن باشد. طرف دیگر هم روسیه است که از آذر ماه تاکنون نقش پررنگی در مذاکرات ایفا کرده و این شائبه را ساخته که به جای ایران با آمریکا مذاکره می‌کند. فقط اما این نیست. در واقع آنچه موقعیت را بغرنج کرده حمله نظامی روسیه به اوکراین- فارغ از اینکه اسمش را تجاوز بگذاریم یا عملیات ویژه- و خواسته‌هایی است که در جریان مذاکرات احیای برجام مطرح کرده است. روسیه می‌خواهد از آمریکا تضمین بگیرد که تحریم‌هایی که به خاطر جنگ اخیر به این کشور تحمیل می‌شود مانع همکاری و تعاملاتش با ایران نمی‌شود. به نظر می‌رسید که آمریکا تن به این خواسته نمی‌دهد و در نتیجه احیای برجام و توافقی که به نظر می‌رسید نزدیک باشد، معلق مانده است. دیروز اما سرگئی لاوروف در نشست خبری خود با امیرعبداللهیان گفت که تضمین‌های مورد بحث را گرفته‌اند.
این تضمین‌خواهی اما اینجا در ایران کلی بحث و جدل به راه انداخته بود. برخی از اول معتقد بودند که روسیه هیچ گناهی ندارد و این شرط و شروط و تضمین‌خواهی‌هایش به نفع ایران است چون اگر روسیه تحریم باشد، به فرض اینکه تحریم‌های ایران لغو شده باشد تغییری در مناسبات تجاری ما ایجاد نخواهد شد! در کنار این استدلال البته به مقاومت طرف غربی برای پذیرش خواسته‌های ایران اشاره کرده و خلاصه که واشنگتن را مسوول وضعیت فعلی می‌دانستند. در مقابل اما گروهی معتقد بودند که عمده مسائل مطرح در این پرونده مورد توافق قرار گرفته بود و این اختلافات بالا گرفته بین روسیه و آمریکا است که بر میز مذاکرات سایه انداخته است.
در بینابین این تحلیل‌ها و استدلال‌های متفاوت است که آقای وزیر خارجه به مسکو رفته و با همتای روسی به گفت‌وگو نشست؛ موضوع و محور اصلی گفت‌وگوها نیز همین مذاکرات برجام است و اوضاع اوکراین؛ رویدادی که به نظر می‌رسد تحلیل گروه دوم یعنی آنهایی که نقش روسیه را پررنگ می‌دانند، باورپذیرتر می‌کند. در عین حال اشاره لاوروف به اینکه روسیه تضمین‌های مورد نظرش را گرفته، دوباره ورق را به نفع گروه اول برگرداند.
نشانه نقش روسیه در توقف مذاکرات
با در نظر گرفتن همه این نکات، باید دید که سفر امیرعبداللهیان چه دستاوردی دارد؟ آیا گفت‌وگوهای او با لاوروف کمکی به روند مذاکرات هسته‌ای می‌کند یا اینکه رایزنی‌های ایران و روسیه در موضوع اوکراین چه تاثیری دارد؟
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌المللی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» به این پرسش‌ها پاسخ می‌دهد. او با اشاره به سفر وزیرخارجه قطر به روسیه و تلاشش برای میانجیگری در قضیه برجام گفت: «سفر آقای امیرعبداللهیان به روسیه درحالی صورت گرفت که قبل از آن وزیرخارجه قطر با آقای لاوروف ملاقات کرده و حتما در ارتباط با مساله برجام هم گفت‌وگو کرده است، ضمن اینکه درباره مساله اوکراین هم صحبت‌هایی کرده‌اند. الان فشار افکار عمومی وزارت خارجه و شورای عالی امنیت ملی را ناگزیر کرده که تکلیف این قضیه یعنی دخالت روسیه در برجام را روشن کند چون این موضوع کاملا با منافع ملی ما در تضاد است و تبعیت از سیاست‌های منطقه‌ای و بین‌المللی روسیه به زیان اصل حاکمیت ملی ایران تمام می‌شود لذا سفر آقای امیرعبداللهیان در این راستا صورت می‌گیرد. تلاش وزیر خارجه این است که در ملاقات با لاوروف این وضعیت را تاحدی تعدیل کند زیرا اگر مساله تقاضای روسیه همچنان که الان روی داده بر برجام سایه اندازد، ما زیان خواهیم کرد درحالی که روسیه چیزی را از دست نمی‌دهد.»
وی افزود: «این سفر نشان می‌دهد که نقش روسیه در توقف فعلی مذاکرات خیلی پررنگ است. به این خاطر که تقاضای روسیه بسیار سنگین است و دلیل آن هم این است که می‌تواند از طریق ایران از زیر بار سنگین محدودیت‌ها خود را رها کند و برخی از کالاهای خود را از طریق ایران صادر یا وارد کند و عملا ایران را به واسطه‌ای بین دنیای ضد روسیه و روسیه تبدیل کند. این وضعیت احتمالی برای ما بسیار زیان‌بار است و باعث شکست مذاکرات وین می‌شود که با توجه به این وضعیت مرارت‌بار اقتصادی ایران با واکنش‌ها و خیزش‌های اجتماعی نیز همراه خواهد شد.»
بیگدلی در پاسخ به اینکه این سفر چه دستاوردی می‌تواند داشته باشد؟ گفت: «اگر آقای امیرعبداللهیان به دنبال تغییر موضع روسیه در قضیه اوکراین باشد که به هیچ‌وجه به نتیجه نخواهد رسید اما اگر دنبال پیگیری این تضمین‌خواهی روسیه در موضوع برجام باشد، وضع فرق دارد.»
وی تاکید کرد: «برای ایران چاره‌ای نمانده که روسیه را به هر شکل و صورتی برای خود حفظ کند. اکنون اما اگر در این شرایط خفقان اقتصادی، روسیه چنین باج‌گیری‌ای کند حتما روی مساله برجام اثر خواهد گذاشت. البته آمریکایی‌ها گفته‌اند که ما راه‌های دیگری را پیدا می‌کنیم و دلیلش این است که احیای برجام هم برای ما و هم برای بایدن اهمیت خاصی دارد. بایدن هم احیای برجام را به عنوان یک برگ برنده برای خود در مقابل کنگره می‌داند.»
در نتیجه میانجیگری قطر
حسن بهشتی‌پور اما از جهاتی با بیگدلی اختلاف‌نظر دارد. مثلا رایزنی‌های امیرعبداللهیان درباره وضعیت اوکراین را زیاد هم بی‌ثمر نمی‌داند. ضمن اینکه مقصر پنداشتن روسیه در وقفه ایجادشده در مسیر مذاکرات هسته‌ای را یک نگاه جناحی دانسته و از آن نقد می‌کند. بهشتی‌پور در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «رفت و آمد سیاسی بین ایران و روسیه در این سال‌ها مرتب برقرار بوده است البته بیشتر مقامات ایرانی به روسیه می‌روند و مقامات روسیه کمتر به ایران می‌آیند، که من دلیلش را نمی‌دانم. به هرحال سفر آقای امیرعبداللهیان به مسکو فرصتی است که بعد از سفر و رایزنی‌های وزیرخارجه قطر در روسیه و تماس‌هایی که با آمریکایی‌ها داشته، ایجاد شده است. ظاهرا او ابتکار جدیدی را دنبال می‌کرد چون با آقای امیرعبداللهیان هم تلفنی صحبت کرد.»
وی افزود: «با توجه به سفر امیرعبداللهیان بعد از سفر وزیرخارجه قطر به نظر می‌رسد که پیشرفت و گشایشی حاصل شده است که وزیرخارجه ما رفته تا از نزدیک موضوع را پیگیری کند. البته من اطلاع خاصی ندارم و فقط حدس می‌زنم. یعنی با کنار هم قرار دادن اخبار اخیر این نتیجه را می‌گیرم که تلاش‌های وزیرخارجه قطر ثمربخش بوده است. چون اگر نبود، امیرعبداللهیان هم به مسکو نمی‌رفت. محور اصلی این سفر هم بحث ازسرگیری مذاکرات وین خواهد بود. ممکن است که درباره اوکراین و آخرین تحولات اوکراین هم صحبت‌هایی بشود اما اصلی‌ترین موضوع به نظر من مساله مذاکرات است.»
تحلیل فراجناحی
او این سفر را نشانه پررنگ بودن نقش روس‌ها در وضعیت فعلی مذاکرات ندانست و گفت: «نمی‌دانم چرا چنین برداشتی می‌کنند. به هرحال روسیه به عنوان عضو ۱+۵ یکی از طرف‌های مذاکره بوده است و در حد تسهیل‌گر مذاکرات بین ایران و آمریکا ایفای نقش کرده است. همچنان که اتحادیه اروپا و چین هم همین نقش را بازی می‌کنند و روسیه همراه آنان بوده است. در واقع محوریت اصلی مذاکرات بین ایران و آمریکا توسط اتحادیه اروپا با مرکزیت بروکسل و شخص آقای بورل و مایر است. روسیه هم در حد تسهیل‌گر نقش دارد و نه بیشتر.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی افزود: «به نظر من آنهایی که نقش روسیه را آنقدر بزرگ می‌کنند، اطلاعاتی از جزئیات این روند که چندین سال اخیر قبل و بعد از برجام وجود داشته است، ندارند. در گذشته تیم مذاکره‌کننده هسته‌ای را به ناحق و ناروا به این متهم می‌کردند که نگاه به آمریکا دارند و… در حالی که آنها هم خون دل خورده و زحمت می‌کشیدند که منافع ملی ایران تامین شود. حالا برعکس شده و عده‌ای تیم مذاکره‌کننده جدید را به وابستگی به روسیه متهم می‌کنند و مدعی هستند که روس‌ها به جای ما مذاکره می‌کنند. به نظر من اما این حرف‌ها ذره‌ای به واقعیت نزدیک نیست و بابت این دروغ‌ها متاسف هستیم. این حرف‌ها به خاطر بی‌اعتبار کردن و تضعیف تیم مذاکره‌کننده است و از نگاه جناحی نشات می‌گیرد. درحالی که باید به منافع ملی توجه داشته باشیم و روسیه، چین، فرانسه، آلمان، انگلیس و آمریکا فرقی ندارد. مساله ما باید تامین منافع ملی و پایان دادن به تحریم‌های ظالمانه باشد.»
او درباره نقش و تاثیری که رایزنی‌های ایران با روسیه بر اوضاع اوکراین می‌تواند داشته باشد، نیز گفت: «میانجیگری تا جایی که ما در روابط بین‌المللی خواندهایم و می‌دانیم برای میانجیگری کردن باید مورد وثوق دو طرف بود. یعنی باید در جایگاهی بود که هر دو طرف میانجی شما را به عنوان میانجی و حکم بپذیرند چون این کار الزاماتی دارد که مهم‌ترین آن این است که بی‌طرف باشید مثلا در مورد اخیر طرف روسیه یا اوکراین را نگرفته باشید. مساله دیگر این است که دو طرف درگیر، شما را قبول داشته باشند. ما در ایران خیلی این بحث میانجیگری را مطرح می‌کنیم اما باید دید که آیا واقعا آن دو طرف ما را قبول دارند یا نه. به نظر من نه طرف روسی و نه طرف اوکراینی ما را به میانجیگری قبول ندارند. حتی اگر خیلی خوش‌بین باشیم باز باید گفت که اوکراین ما را به عنوان میانجی قبول ندارد. خلاصه اینکه ما در جایگاهی نیستیم که در این بین میانجیگری کنیم اما در جایگاهی هستیم که طرح بدهیم، تماس تلفنی با وزرای خارجه دو طرف بگیریم یا مجامع بین‌المللی را برای رفع این وضعیت فعال کنیم. این کارها از ما ساخته است و دیپلماسی هم فقط در میانجیگری نیست. با دیپلماسی می‌توان در نهادهای بین‌المللی برای پایان جنگ تلاش کرد یا طرح‌هایی برای ایجاد صلح و ثبات و آتش‌بس و توقف جنگ داد. در واقع می‌توان یک ناظر خنثی نبود و یک بی‌طرف فعال بود، اما بعید است که بتوانیم میانجیگری کنیم.»
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :