هنرهای سنتی در حال خاموشی

به گزارش جهان صنعت نیوز:  براساس آمار موجود از مجموع ۳۰۰ نوع صنایع‌دستی ایران که به تایید معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث رسیده‌اند، بیش از ۶۰ مورد آنها در خطر انقراض و نابودی قرار گرفته‌اند.

برخی از این صنایع‌دستی ایرانی به دلیل واردات بی‌رویه نمونه‌های صنعتی مشابه دیگر مشتری نداشته و کارشان کساد شده است و برخی نیز به دلیل نبود استادکار مربوطه و منتقل نشدن مهارت ساخت تولیدشان دیگر تولید نمی‌شوند.

در این گزارش ویژه‌نامه نوروزی «جهان‌صنعت» سعی می‌کنیم با معرفی برخی از صنایع‌دستی در حال فراموشی از ارغوان‌بافی و کلون‌سازی گرفته تا موج‌بافی شما را با برخی از هنرهای سنتی جالب توجه میهن‌مان که کمتر معرفی شده آشنا کنیم. امید داریم با آشنا شدن ایرانیان هنردوست با این هنرهای سنتی و خرید آنها، این صنایع‌دستی در حال فراموشی کشور احیا شوند.

موج‌بافی هنر عشایر کرد

موج‌بافی یکی از هنرهای جالب توجه عشایر کردنشین غرب کشور است که این روزها به دلیل واردات نمونه‌های مشابه چینی، چندان طرفداری نداشته و در حال فراموشی است. پارچه‌های خوشرنگ و ضخیم موج را در سالیان نه‌چندان دور مادربزرگ‌ها به عنوان رختخواب‌پیچ استفاده کرده و یا برای تزئین روی کرسی می‌انداختند. البته در فصول سرد سال از این پارچه‌های ضخیم و رنگارنگ به عنوان روانداز نیز استفاده می‌شده است.

موج معمولا از پشم گوسفند بافته می‌شود و نقش‌هایی از بز کوهی، گنجشک، انگور، پروانه و طرح‌های ترنج‌دار آن را مزین می‌کند. از گوشه‌های موج منگوله‌هایی آویزان می‌شود که جلوه‌ای زیبا به این بافته‌های دست‌ساز می‌دهد.

کرمانشاه یکی از معدود شهرهایی است که هنوز موج‌بافی در آن به شکل بسیار محدود و توسط معدود اساتید کهنه‌کار انجام می‌شود. بازار چال حسن‌خان و فیض‌آباد کرمانشاه جایی است که اگر خوب بگردید هنوز هم می‌توانید آثار دست این هنرمندان موج‌باف را پیدا و خریداری کنید.

کلون‌سازی هنر چهارمحالی‌ها

کلون‌سازی یا آن‌طور که این روزها مورد خطاب قرار می‌گیرد قفل‌سازی از آن دست صنایع‌دستی است که با آمدن قفل‌های جدید جنبه کاربردی خود را از دست داده است. مطمئنا امروز هیچ‌کس دوست ندارد در خانه‌اش را با قفلی که تکنولوژی آن به چند صدسال قبل برمی‌گردد قفل کند. با این وجود کلون و یا همان قفل‌های قدیمی جدای از جنبه کاربردی‌شان، جنبه هنری و تزئینی جالب توجهی نیز دارند.

قفل‌سازی از دوره ساسانی در ایران رواج داشته است و در دوره صفوی این هنر به اوج شکوفایی خود می‌رسد. در میان کلون‌های ایرانی، قفل‌هایی که با الهام از شکل‌های حیوانی ساخته می‌شوند معمولا بسیار زیبا هستند. ایجاد طرح‌های اولیه این قفل‌ها مربوط به قرون چهارم تا نهم هجری می‌شود.

جالب است بدانید که یکی از قفل‌های طلای درب خانه خدا (کعبه)، اثر «استاد عبدالله ریاحی‌چالشتری» بوده که سال‌ها پیش (در دوران قاجار) در سفر خود به مکه و هنگام اقامت یک ساله‌ در جوار خانه خدا، ساخته و نصب شده است. این قفل اکنون در موزه عربستان نگهداری می‌شود.

شهرستان چالشتر در استان چهار‌محال‌وبختیاری از دوران صفوی مهد قفل‌سازی ایران بوده است و البته هنوز هم معدود استادکاران خبره‌ای در این شهر به قفل‌سازی اشتغال دارند. اگر در نوروز به چهارمحال سر زدید حتما خرید قفل‌های تزئینی که منقش به نوشته‌هایی با خطوط اسلیمی، مینیاتورهای تماشایی و طرح‌های متنوع دیگر هستند را از دست ندهید.

ارغوان‌بافی هنر سازگار با محیط‌زیست

سبدهای حصیری که پیش‌تر سبزی در آنها می‌گذاشتیم و یا سبدهای بزرگ‌تری که برای آبکش کردن برنج از آنها استفاده می‌شده است برای ما ناآشنا نیستند، ولی شاید کمتر کسی باشد که بداند سبدهایی هست که از شاخه‌های حرص‌شده درخت ارغوان بافته می‌شوند.

سبدهای ساخته‌شده از شاخه‌های ارغوان امروز با رو آوردن مردم به ظروف پلاستیکی منسوخ شده‌اند و کسی از آنها استفاده نمی‌کند. استادکاران ارغوان‌بافی که تعداد کمی از آنها در کشور وجود دارند، ترکه‌های ارغوان را در آب خیسانده و سپس می‌جوشانند. زمانی که شاخه‌های ارغوان انعطاف‌پذیری لازم را پیدا کرد این شاخه‌های نازک را هنرمندانه دور هم پیچانده و بافت‌های ریز و درشتی را برای ساخت سبدهای ارغوانی به کار می‌گیرند.

اگرچه در گذشته ارغوان‌بافی در شهرهای مختلف کشور رواج داشته است، اما با منسوخ شدن این هنر حالا به سختی می‌توان استادکاری که این هنر را انجام می‌دهد یافت. با این وجود در شهر طرقبه استان خراسان‌رضوی هنوز هم چند استادکار قدیمی این صنعت دستی در حال فعالیت هستند و با شاخه‌های ارغوان سبدهای زیبایی می‌بافند و به فروش می‌رسانند.

توجه داشته باشید که استفاده از سبدهای ارغوانی به جای پلاستیکی افزون بر حمایت از هنر ایرانی می‌تواند اقدامی در راستای کاهش مصرف پلاستیک نیز باشد و انتظار می‌رود دوستداران محیط‌زیست از آن حمایت کنند.

ورشوسازی هنری وارداتی

در همین ابتدای کار باید بگویم ورشوسازی یک هنر وارداتی به کشورمان است که در اواخر دوران قاجار از کشور لهستان به ایران آمده است.

البته پیش از آنکه ورشوسازی در ایران رواج یابد هنری که امروز روی ورشو به کار گرفته می‌شود، روی فلز برنج به کار گرفته می‌شد. بنابراین می‌توان گفت قلمکاری‌های صورت گرفته روی فلز ورشو هنری کاملا ایرانی است که با دستان هنرمند استادکاران ایرانی انجام می‌شود.

در سال‌های اخیر ورشوسازی نیز همچون بسیاری دیگر از صنایع‌دستی کشورمان رو به افول گذاشته و در خطر فراموشی قرار گرفته است.

در حال حاضر در شهر بروجرد در استان لرستان و در شهر دزفول در استان خوزستان چند استادکار این رشته باقی مانده‌اند که همچنان به ورشوسازی مشغول هستند. براساس اعلام وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هنر فاخر ورشوسازی با خطر فراموشی مواجه شده است.

نقاشی قهوه‌خانه در معرض فراموشی

شاید باورش سخت باشد اما تعداد هنرمندانی که نقاشی قهوه‌خانه می‌کشند خیلی کم شده است و همین موضوع سبب شده که این هنر اصیل و خاطره‌آمیز نیز در معرض فراموشی قرار گیرد.

نقاشی قهوه‌خانه‌ای در دوران مشروطه در کشورمان رواج یافت و خالقان آثار قهوه‌خانه‌ای با ترکیبی از نمادهای رزم، بزم و مذهب تصاویری داستان‌گو را خلق کردند که در غیاب تلویزیون و فناوری‌های امروزی داستان‌های هیجان‌انگیزی را برای مردم روایت می‌کرد.

داستان‌های شاهنامه‌ فردوسی و خمسه نظامی، وقایع کربلا، قصه‌های قرآنی و حکایت‌های عامیانه موضوع‌های اصلی نقاشی قهوه‌خانه‌ای را تشکیل می‌دهند. با وجود محبوبیت مردمی نقاشی قهوه‌خانه‌ای در تاریخ معاصر ایران، در طول تاریخ نه روشنفکران خیلی از آن حمایت کرده‌اند و نه سنت‌گرایان تلاشی برای حفظش داشته‌اند و همین امر باعث شده این هنر مهجور مانده و امروز نفس‌هایش به شماره بیفتد.

به هر روی نقاشی‌های قهوه‌خانه‌ای چه به لحاظ زیبایی بصری و چه به لحاظ داستان‌هایی که روایت می‌کنند، آثاری فاخر و شایسته تقدیر هستند و می‌توانند آذین خوبی برای خانه‌های ایرانیان باشند. به عنوان جمع‌بندی باید گفت نگاهی به وضعیت نامساعد تولیدکنندگان و هنرمندان فعال در حوزه صنایع‌دستی کشورمان از یک‌سو و فراموش شدن بسیاری از هنرهای سنتی کشورمان از سوی دیگر، این موضوع را مشخص می‌کند که صنایع‌دستی ایران نیازمند توجه بیشتر از سوی دولت و مردم است.

یعنی از یک طرف وزارت میراث فرهنگی باید اقدامات حمایتی خود را در خصوص صنایع‌دستی در حال فراموشی شتاب بخشد و از سوی دیگر مردم باید با خرید این صنایع‌دستی ایرانی از فرهنگ، هنر و آداب و رسوم پیشینیان خود پاسداری کنند.

 

اجتماعی و فرهنگیاخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهخواندنی