افشاگری‌های تازه از دلایل شکست طرح خودکفایی دانه‌های روغنی

نکته جالب توجه اینکه آسیب‌شناسی‌ها و بررسی‌ها در این خصوص نشان می‌دهد محمود حجتی، وزیر اسبق کشاورزی، در حالی بخش خصوصی را عامل شکست طرح خودکفایی دانه‌های روغنی اعلام می‌کرد که پیگیری‌های انجام‌شده حاکی از آن است که خود او نیز یکی از مقصران اصلی این اتفاق بوده است.

طرح خوداتکایی دانه‌های روغنی یکی از مهم‌ترین طرح‌های وزارت جهاد کشاورزی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم بود که در جهت کاهش وابستگی به خارج از کشور و تامین نیاز روغن کشور در داخل تدوین و اجرا شد؛ طرحی که به سرانجام رسیدن آن می‌توانست منجر به افزایش امنیت غذایی، اشتغالزایی و جلوگیری از خروج ارز از کشور شود. هر چند که طی سال‌های گذشته دولت‌های وقت بر اجرای این طرح تاکید زیادی داشتند و حدود ۱۰ درصد نیز ضریب خوداتکایی بهبود یافت اما عقب‌ماندگی زیادی در برنامه رقم خورد. مساله‌ای که رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی سال نوی خود به آن اشاره کردند.

ایشان در این زمینه فرمودند: «چند سال قبل از این، من به یکی از وزرای کشاورزی در مورد «کلزا» که یکی از مواد اولیه تولید روغن نباتی است، گفتم این را دنبال کنید؛ ایشان حالا تفصیلاتی دارد خلاصه‌اش این بود که [گفت] نمی‌گذارند؛ می‌گویند ما باید مواد اولیه روغن را وارد بکنیم؛ یعنی نمی‌گذارند؛ شاید از عناصری هم در داخل وزارت، در داخل دستگاه‌های دولتی استفاده هم می‌کنند تا کارشکنی بشود؛ [اما] باید ایستاد، یعنی کار سختی است اما این کار سخت را حتما باید انجام بدهند.» به نظر می‌رسد اشاره رهبر انقلاب به محمود حجتی، وزیر اسبق کشاورزی، بود که طرح خوداتکایی در تولید دانه‌های روغنی را دنبال و گلایه‌های زیادی را در این زمینه مطرح می‌کرد. حجتی در روز سه‌شنبه ۱۷ شهریور ۱۳۹۴ در گردهمایی سراسری مدیران وزارت جهاد کشاورزی از وجود رانت در واردات روغن خام به کشور خبر داد و گفت: عده‌ای می‌خواهند روغن را که در همه دنیا ارزان شده، گران کنند و نسبت به نخریدن دانه‌های روغنی تهدید هم می‌کنند. در همین راستا در پی گزارشی که با عنوان «ماجرای توصیه رهبری درباره کلزا چه بود» در خبرگزاری مهر منتشر شد، برخی منابع آگاه جزئیات بیشتری در این خصوص ارائه داده‌اند.

عملکرد ناموفق سازمان تعاون روستایی

به گفته این منابع، اتفاقاتی که در آن سال افتاد به صورتی که محمود حجتی و تیم او شرح داده، نبوده است. در این زمینه یک منبع آگاه با اشاره به اینکه در سال ۹۳ سازمان مرکزی تعاون روستایی مسوول خرید دانه‌های روغنی بود، گفت: سازمان مذکور نتوانست در این حوزه موفق عمل کند و به همین دلیل اواخر سال ۹۳ وزارت جهاد کشاورزی درخواست کرد که صنایع روغن نباتی اقدام به خرید دانه و سناریوهای خود را برای انجام این کار اعلام کنند.

وی اضافه کرد: براساس اطلاعات موجود، آن زمان انجمن صنایع روغن نباتی سناریوهای مختلفی را برای این کار ارائه کرد، به عنوان مثال یکی از سناریوها این بود که صنایع روغن‌کشی، دانه را خریداری و روغن‌کشی کنند و در مرحله بعد صنعت روغن نباتی، روغن حاصل از این دانه‌ها را خرید تضمینی کند که وزارت جهاد کشاورزی این طرح را رد کرد.

به گفته این منبع آگاه، سناریوی دیگر این بود که برای واردات روغن خام تعرفه اعمال و اعتبارات حاصل از آن صرف خرید دانه‌های روغنی شود که این طرح هم به دلیل طولانی بودن روند تامین اعتبار مورد نیاز برای تسویه مطالبات کشاورزان رد شد. وی توضیح داد: در نهایت جمع‌بندی بر این شد که صنعت روغن نباتی اقدام به خرید دانه کند و در واقع بخش خصوصی مجبور شد دانه داخلی را بخرد و آن را با زیان به فروش رساند چراکه همواره قیمت خرید تضمینی دانه‌های روغنی در کشور به گونه‌ای است که هزینه خریدش با درآمد حاصل از فروش استحصالات آن برابری نمی‌کند و با زیان همراه است. وی با بیان اینکه آن زمان تعرفه واردات روغن صفر بود، گفت: قرار شد به جای اعمال تعرفه، انجمن صنعت روغن نباتی در ازای واردات روغن خام، دانه‌های روغنی را خریداری کند و زیان حاصل از آن را برعهده بگیرد. با این حال متاسفانه زمانی که به ایام عید نزدیک شدیم، دولت برای واردات روغن خام ۱۰ درصد تعرفه وضع کرد، بنابراین هم زیان حاصل از خرید دانه‌ها و هم تعرفه واردات بر بخش خصوصی تحمیل شد.

اعتراض بخش خصوصی

این منبع آگاه با بیان اینکه هرچند این عمل منجر به اعتراض بخش خصوصی شد اما نهایتا صنعت روغن نباتی از آن تمکین کرد، افزود: درهمین راستا جلسه‌ای در ستاد تنظیم بازار با حضور نمایندگان سازمان حمایت و صنعت روغن نباتی برگزار و در آن جلسه مطرح شد که در صورت واردات یک میلیون تن روغن خام توسط صنایع و با فرض ثابت ماندن قیمت‌های روغن خام و کنجاله سویا، انجمن روغن نباتی در ازای واردات هر کیلوگرم روغن خام ۷۰ تومان از هر وارد‌کننده دریافت کند تا زیان حاصل از خرید دانه‌های روغنی جبران شود.

این منبع آگاه ادامه داد: سپس دو موضوع در وزارت جهاد کشاورزی مطرح شد، ابتدا حجتی عنوان کرد که دریافت مابه‌التفاوت یک تصمیم درون‌صنفی و بخشی بوده و به وزارت جهاد ارتباطی ندارد، در حالی که اخذ رقم ۷۰ تومان از هر واردکننده، در ستاد تنظیم بازار مصوب شده و معاون رییس‌جمهور که رییس کارگروه تنظیم بازار هم بود آن را به وزارت جهاد ابلاغ کرد تا حجتی مصوبه مذکور را به شورای اقتصاد ببرد.وی تصریح کرد: هیچگاه مشخص نشد که آقای حجتی بر چه اساس این مصوبه را اقدامی درون‌صنفی عنوان کرد، مگر تصمیمات درون‌صنفی به مصوبه کارگروه ستاد تنظیم بازار نیاز دارد؟

زیان صنعت جبران نشد و هزینه‌هایش افزایش یافت

این منبع آگاه گفت: عدم تمکین حجتی از مصوبه ستاد تنظیم بازار و عدم تصویب آن در شورای اقتصاد منجر به این شد که تمام مابه‌التفاوت‌های پرداختی توسط واردکنندگان (که قرار بود به عنوان هزینه‌های حاصل از زیان خرید دانه محاسبه شود) به عنوان هزینه مورد قبول سازمان مالیاتی واقع نشود و این سازمان مبالغ مذکور را به عنوان درآمد شناسایی و مشمول مالیات کرد، بنابراین نه تنها زیان صنعت جبران نشد بلکه هزینه‌هایش افزایش یافت.

وی ادامه داد: بحث دوم این بود که یکی از مسوولان وقت وزارت جهاد کشاورزی در مصاحبه‌های متوالی عنوان می‌کرد که مافیای روغن به دنبال واردات روغن به جای دانه است، اما هیچ‌گاه اعلام نشد که این مافیا چه کسی یا کسانی هستند؟ آیا واقعا مافیا بخش خصوصی بود که با قبول زیان، دانه‌های کشاورزان را خریداری می‌کرد یا مسوولانی که به تعهدات خود عمل نمی‌کردند؟ چطور ممکن است مسوولان وقت وزارت جهاد کشاورزی قبول کنند که واردات روغن خام باید برای جبران زیان واردکنندگان انجام شود و بعد در مصاحبه‌های خود اعلام کنند که مخالف واردات هستند و مافیا به دنبال این کار است!

مسوولانی که دست در جیب مردم کرده‌اند

این منبع آگاه با بیان اینکه واقعیت این است که مسوولان وزارت جهاد کشاورزی ابزاری جز افزایش سرسام‌آور قیمت‌های تضمینی برای توسعه کشت دانه‌های روغنی نداشته‌اند، تصریح کرد: چطور ممکن است مسوولی دست در جیب مردم کند و از این طریق بخواهد حامی کشاورزان باشد. وی در بخش دیگری از سخنان خود عنوان کرد: صنایع روغن نباتی از فروردین سال ۱۳۹۴ وارد عملیات خرید کلزا شد و تمام دانه کلزای تولیدی کشاورزان را خریداری و مطالبات کشاورزان را نیز به طور کامل پرداخت کرد.

این منبع آگاه توضیح داد: بعد از مدتی که زمان خرید دانه سویا فرا رسید، نامه‌ای از سوی انجمن روغن خطاب به مسوولان وزارت جهاد تنظیم و در آن نامه اعلام شد که این انجمن به سه دلیل قادر به خرید دانه سویا نیست.

این منبع آگاه افزود: در واقع انجمن روغن نباتی اعلام کرده بود به دلیل واردات بی‌رویه دانه روغنی و کاهش قیمت استحصالات آن و همچنین عدم تصویب مابه‌التفاوت دریافتی در شورای اقتصاد و مقاومت سازمان حمایت در برابر افزایش حداکثر پنج درصدی قیمت روغن که زیان صنعت را به طور قابل‌توجهی افزایش داده بودند، قادر به خرید سویا نیست.

ارائه رانت به یک شرکت خاص

وی با بیان اینکه نامه مذکور واکنش تند محمود حجتی را به دنبال داشت، در خصوص این واکنش و ادعای حجتی گفت: وقتی که صنایع روغن برای خرید دانه سویا آماده می‌شد، ناگهان متوجه شد که یک بنگاه اقتصادی ظرف یک روز مجوز واردات یک میلیون تن دانه سویا را دریافت کرده است که از این میزان دانه ۲۰۰ هزار تن روغن خام استحصال می‌شد و شرکت مذکور از پرداخت ۷۰ تومان مابه‌التفاوتی که تمام واردکنندگان باید در ازای واردات روغن خام می‌پرداختند، معاف بود.

این منبع آگاه توضیح داد: این مساله منجر به آن شد که نرخ فروش روغن خام به شدت کاهش یابد و همچنین قیمت کنجاله سویا نیز شدیدا افت کند. این کاهش قیمت‌ها منجر شد که هزینه‌های تحمیل شده به صنعت روغن به طور قابل‌توجهی بالا برود ضمن اینکه میزان یک میلیون تن روغن خامی که قرار بود صنعت وارد کند به ۸۰۰ هزار تن کاهش یافت.

وی با بیان اینکه این اقدامات منجر به اعتراض صنعت روغن نباتی در قالب نامه مذکور به مسوولان وزارت جهاد کشاورزی شد، ادامه داد: با این حال وزیر جهاد کشاورزی از این مکاتبه خشمگین شد و آن صحبت‌ها را بیان کرد که صنایع کارشکنی می‌کنند.

نیاز به تدبیر بیشتر در زمان حجتی بود

این منبع آگاه با اشاره به اینکه به وضوح می‌توان دید حجتی عامل اصلی شکست طرح خرید دانه‌های روغنی بوده است، گفت: اگر آقای حجتی تدبیر بیشتری به خرج می‌داد و چنین اقداماتی را انجام نمی‌داد طرح به خوبی اجرا می‌شد و مشکلی نیز پیش نمی‌آمد.
وی با بیان اینکه صنایع روغن هیچ مشکلی با واردات دانه به جای روغن خام نداشتند و اتفاقا از آن استقبال هم می‌کردند، افزود: اما نکته اینجا بود که اگر یک میلیون تن روغن خام وارد نمی‌شد زیان صنایع نیز جبران نمی‌شد.

وی درباره اینکه چرا وزارت جهاد کشاورزی به جای صنایع روغن نباتی از صنعت روغن‌کشی نخواست که دانه‌های روغنی را خریداری کنند؟ گفت: صنایع روغن‌کشی قبول نکردند که این خرید را انجام دهند. قبل از صنعت روغن نباتی، سازمان مرکزی تعاون روستایی این خرید را انجام می‌داد و چون خود این سازمان سیستم روغن‌کشی نداشت دانه‌ها را به صورت امانی به صنایع روغن‌کشی می‌داد و صنایع روغن‌کشی از این طریق سود کلانی می‌کردند اما آن سال که قرار شد بخش خصوصی خود خرید را انجام دهد، این وظیفه برعهده انجمن روغن قرار گرفت.

وی افزود: مرور واقعه نشان می‌دهد مدیران وزارت جهاد کشاورزی نه تنها به وعده‌های خود عمل نکرده‌اند بلکه حتی با اقدامات اشتباه مانع از حضور بخش خصوصی در این حوزه شده‌اند.