سرچشمه اقتصاد مافیاساز در ایران

محمد بهشتی‌وند *

 بهار ۱۳۸۴ که از راه رسید داستان انتخابات نهمین دوره ریاست‌جمهوری داغ و داغ‌تر شد. شهردار کمتر‌شناخته‌شده پایتخت در آن روزها که کاندیدای ریاست‌جمهوری شده و توانسته بود در برابر ریش‌سفیدهای اصولگرایان برای انصراف از جریان مبارزه ایستادگی کند ادبیات تازه‌ای در سیاست و اقتصاد ایران تزریق می‌کرد. شاید یکی از شاهکارهای احمدی‌نژاد و کسانی که در پیدا و پنهان پشت او ایستاده بودند و او را به جلو می‌راندند وارد کردن واژه مشهور «مافیای نفتی‌« بود. او با صراحت گفت در ایران یا در وزارت نفت و شرکت‌های بزرگ آن مافیای نفت وجود دارد و نمی‌گذارد پول نفت به سفره ایرانی‌ها برسد و من می‌خواهم با متلاشی کردن مافیای نفت این سد را بشکنم. بگذریم از اینکه معلوم شد در دولت او بزرگترین باند مافیایی نفت شکل گرفت و بابک زنجانی به عنوان نماد و آدم روی صحنه دو میلیارد از منابع شهروندان ایرانی را برد و حالا سال‌هاست در زندان به سر می‌برد و سرانجام او ناشناخته است. اما احمدی‌نژاد بعدها نیز با بیان عباراتی تازه این داستان را باز کرد و مثلا از برادران قاچاقچی نام برد و… اکنون ۱۷ بهار از آن بهار مشهور سپری شده اما ادبیات آفرینش شده از سوی احمدی‌نژاد در ایران جا افتاده است، به طوری که رییس‌جمهور رییسی نیز چند روز پیش با صراحت گفت‌: «مافیایی که در تجهیزات پزشکی و دارویی وجود دارد قوی‌ترین مافیاست‌ اما دولت سیزدهم دست آنها را از این حوزه کوتاه خواهد کرد.» معنای سخن رییس دولت این است که در بخش‌های دیگر فعالیت‌های اقتصادی مافیاهای دیگری وجود دارند اما به اندازه مافیایی که در صنعت دارو هست مخوف نیستند. این روزها بسیار می‌شنویم که مافیایی هست که نمی‌گذارد خودرو وارد شود و مافیایی هست که اجازه نمی‌دهد تولید داخلی گوشت و مرغ در ایران جان بگیرد و مافیایی هست که آرد و داروی ایران را به دلیل تفاوت قیمت معنادار آن با کشورهای همسایه به خارج از ایران می‌فرستد  و مافیایی هست که گازوییل ایران را به کشور دیگری می‌برد.

اقتصاددانان و فعالان اقتصادی و نیز علاقه‌مندان به اقتصاد سیاسی نیک می‌دانند که این همه مافیابازی و سلطان‌پروری و سلطان‌کشی در اقتصاد ایران که هر روز نیز دامنه آن گسترده‌تر و بر ژرفای آن افزوده می‌شود تنها و تنها یک دلیل دارد و آن تمرکز فوق‌العاده قدرت اقتصادی در نهاد دولت و نهادهای شبه‌دولتی و وجود انحصارهای بزرگ در بخش‌های گوناگون است. واقعیت تلخ این است که مافیای واقعی در اقتصاد را که اقتصاد دولتی است می‌شناسیم اما زور و اراده کافی  برای نابودی آن وجود ندارد بلکه این اقتصاد مافیاساز است که  هر روز و در هر دوره پیچیده‌تر  و نیرومندتر شده و مافیاهای کوچک را از گردنه بیرون می‌کند و راه نفس کسب‌وکارهای خرد و بنگاه‌های غیردولتی را می‌بندد. این در حالی است که کشورهای هم‌قد و قامت ایران در نیم‌سده پیش از مدار توسعه‌نیافتگی خارج شده و ایران هر روز بیشتر در گرداب توسعه‌نایافتگی غرق می‌شود.