خطرات بحران هویت قومی برای امنیت کشور

جهان صنعت نیوز – الهه کولایی – مساله یکپارچگی و شکل گرفتن هویت ملی با وجود خرده هویت ها و خرده فرهنگ ها و تاریخ طولانی کشوری مانند ایران موضوع چندان پیچیده ای نیست اما اگر به درستی این مساله درج نشود و درباره آن رفتار مناسب شکل نگیرد می تواند در کنار مجموعه ای از مسائل دیگر موجب بروز دشواری های دیگر شود.

به طور کلی مساله قومیت ها در کشوری که تنوعی از آن را تجربه می کند هم می تواند ابعاد مثبت باشد و هم به ظرفیتی برای گسترش مشکلات اجتماعی و سیاسی و حتی اقتصادی تبدیل شود.

لزوم سیاستگذاری مناسب

بنابراین موضوع چندقومیتی بودن ایران و دارا بودن تنوع قومی در صورت شکل گیری سیاست مناسب، هشیارانه و مدبرانه در کشوری مانند ایران که تاریخ طولانی همزیستی و همراهی اقوام را تجربه کرده کار دشواری نیست.

اما اتفاقی که در ایران رخ داده، ضعف نگرش علمی و کارشناسی در حوزه امور قومی و مسائل انسانی است. این امر موجب شده تنوع قومی به ایجاد برخی تهدیدات منجر شود.

یکی از این تهدیدات نیز بحران هویت قومی است که موجب شده اقوام نه تنها نسبت به قومیت خویش بلکه نسبت به کشور نیز دچار بیگانگی  شوند.

معضل تنوع قومی

به طور کلی در منطقه ای که ما زندگی می کنیم تنوع در میان قومیت ها و چند قومی به دشواری های جدی در مرزهای مختلف کشورهای خاورمیانه تبدیل شده و مفهوم مرز به معنی جدا شدن مردم و ویژگی های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی و تجربه های تاریخی آنان به شمار نمی آید.

دلیل این امر نیز وجود بحران در هویت های قومی از سویی و احساس نزدیکی با قومیت های مشابه در دیگر کشورها از دیگر سو است.

چه در شمال و جنوب کشور چه در مرزهای غربی و شرقی ما در هم تنیدگی هویت های قومی ایران با هویت های قومی کشورهای همسایه موجب ایجاد مشکلات و چالش هایی شده و مناطق مرزی را چه در بلوچستان و خوزستان و چه در در منطقه همجوار شمال کشور با جمهوری آذربایجان یا در همسایگی ترکنستان با مسائل گوناگونی روبرو کرده است.

البته در صورت تدبیر مناسب این امر می تواند ظرفیت های خوبی را برای تامین منافع متقابل ارائه کند و دارا بودن هویت های قومی مشترک و نزدیک به یکدیگر می تواند موجبات دوستی و نزدیکی مابین دو کشور را فراهم کند.

در غیر این صورت وجود هویت های قومی مشابه و نزدیک با قومیت ها در دیگر کشورهاکشور را دچار چالش هایی می کند که ممکن است حتی امنیت ملی را نیز به خطر بیندازد.

بنابراین در زمینه بحران های هویت های قومی ایران،  شیوه ها، ابزارها و رویکردهای سیاست داخلی و مدیریت موضوع اقوام و چندگانگی قومی بسیار تعیین کننده خواهد بود و می بایست مورد توجه جدی قرار بگیرد.

گذشته از مسائل داخلی می بایست به نقش عوامل بیرونی نیز توجه کرد. در سال های پس از انقلاب اسلامی، گونه های مختلف مداخله در اقوام ایران بسیار مورد توجه بوده و در دوره های گوناگون مورد سواستفاده قرار گرفته است.

سواستفاده بیگانگان از تنوع قومی

به هر روی دارا بودن هویت ها و خرده فرهنگ های مشابه در میان اقوام ایرانی با دیگر قومیت ها در کشورهای همسایه دستمایه سواستفاده ها و دخالت های بیجای بیگانگان قرار گرفته است.

به عنوان نمونه تحولات منطقه ای در کردستان عراق و شکل گیری نظام فدرال در عراق و یکپارچگی این کشور می تواند تاثیر مستقیم و فوری بر مسائل کشور ما داشته باشد چراکه قوم کرد یکی از اقوام مهم ایرانی محسوب می شود و ممکن است بیگانگان بخواهند با استفاده از هویت قومی مشترک و خرده فرهنگ ها و یا دست اندازی به بحران های هویتی در این قوم مشکلاتی را ایجاد کنند.

به همین روی هم از بعد داخلی، هم منطقه ای و هم از نظر تحولات جهانی و بین المللی باید به بحران هویت قومی در ایران  توجه ویژه داشت، البته در این زمینه ظرفیت های علمی و کارشناسی خوبی در کشور وجود دارد که اگر به حوزه عمل و اجرا راه پیدا کند می تواند مانع از شکل گیری بحران هویت قومی در ایران شود و امکان استفاده از وجود خرده فرهنگ ها، ارزش ها و هویت های قومی مشابه و مشترک میان قومیت های ایرانی با اقوام کشورهای همسایه را به عنوان یک فرصت مطرح کند و نه تهدید و موجبات برقراری روابط مناسب با کشورهای همسایه را فراهم کند.

توزیع قدرت در کشور

از طرفی تجربه های مشابهی نیز در این زمینه پیش روی ما قرار دارد که موضوع شکل گیری نظام فدرال و سیاست گذاری و حکومت داری در کشور را مطرح می کند و این پرسش را مطرح می کند که آیا با توجه به تجربه های تاریخی می تواند به توزیع قدرت در کشور منجر شود یا اینکه می بایست راهکار دیگری را در پیش گرفته و به آسیب های ناشی از بحران هویت قومی در ایران از منظری دیگر پرداخت.

در مجموع مساله اقوام و تنوع قومی شمشیر دولبه ای است که می تواند در صورت نبود تدبیر لازم و توجه کافی سبب ساز بروز بحران و مشکلات جدی شود اما از سویی دیگر این تنوع می تواند بستر ساز یکپارچگی و انسحام ملی هم به شمرا رفته  و امکان سواستفاده های دیگران را از این وضعیت از بین ببرد.

این امر می تواند موجب بررسی و بازبینی مدیریت سیاسی کشور و نحوه سامان دهی ایران از جنبه های گوناگون واز ابعاد و زوایای مختلف شده و  مانع بروز بحران های قومی و قبیله ای در ایران شود.

با اینهمه  چنانچه رویکرد مناسب، همه جانبه و واقع گرایانه بر اساس درک این عوامل وجود نداشته باشد آنگاه این خطر وجود خواهد داشت که این نوع ظرفیت ها به ابزاری برای سواستفاده های رقبای منطقه ای و بین المللی تبدیل شود.

استاد علوم سیاسی دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران

عمومی