چشم‌انداز شکر در ۱۴۰۱
بهمن دانایی *
«جهان‌صنعت»- صنعت قند و شکر درایران یکی از قدیمی‌ترین صنایع به حساب می‌آید. نقشه راه کارخانه‌های تاسیس شده در این صنعت به لحاظ پراکندگی و جانمایی جغرافیایی نشان می‌دهد این کارخانه‌ها علاوه بر اینکه در شهرها و استان‌های مستعد تولید چغندر دایر شده‌اند یک نهاد توسعه‌ای نیز بوده‌اند. با تاسیس هر کارخانه در هر شهر و استان علاوه بر اینکه نیروی کار از میان مردم محلی استخدام می‌شدند به افزایش مهارت فنی و رفتارهای اجتماعی نیز کمک می‌کرد. نیروهای مهندسی و مدیران نیز با رفت و آمد به منطقه کار توسعه دانش و تخصص را به نیروهای بومی انتقال می‌دادند. علاوه براین ساخت راه برای انتقال چغندر به کارخانه و شکر به محل‌های مصرف به توسعه راه‌های روستایی منجر شده است. صنعت قند و شکر در ایران با داستان‌ها و ماجراهای پرشماری روبه‌رو بوده اما داستان دخالت تمام‌عیار همه دولت‌ها از زمان تاسیس نخستین کارخانه قند شاید تلخ‌ترین قسمت داستان پر فراز وفرود این صنعت بوده است. نیک می‌دانیم وقتی دولتی یا صدراعظمی یا وزیری می‌خواسته خودی نشان دهد ارزان‌سازی شکر و فشار به کارخانه‌های قند یکی از ترفندها بوده است. یکی دیگر از تلخی‌های صنعت قند از همان روزهای تاسیس نخستین کارخانه رقابت رانت‌جویانه شماری اندک از بازرگانان بوده و هست که دولت‌ها را فریب داده و با واردات شکر به قیمت ارزان و دامپینگ شده به تولید داخل آسیب می‌زدند. حالا و در آستانه سال ۱۴۰۱ و در شرایطی ویژه صنعت قند و شکر باید بداند کدام چالش‌های بزرگ سرراهش قرار دارند و با کدام برنامه‌ریزی‌های کارآمد بتوانند از تنگناها عبور کنند.
دوسناریوی کلان و بلاتکلیفی
در حالی که گفت‌وگوهای هسته‌ای ایران با غرب در مسیر سازگاری پیش می‌رفت در هفته سوم اسفند ناگهان نوار گفت‌وگوها پاره شد و تا روز ۲۲ اسفند هیچ اثری از اینکه مذاکرات از سر گرفته می‌شود دیده نمی‌شد. با توجه به اینکه علی شمخانی به درستی گفته است مذاکره هسته‌ای هر ساعت پیچیده‌تر می‌شود هیچ چیز قطعی نیست. یک سناریو این است که ایران نتواند با غرب در سال ۱۴۰۱ به توافق هسته‌ای برسد. در این صورت شرایط برای واردات با توجه به تنگنای ارزی و بالا بودن قیمت دلار همچنان تنگ خواهد بود و میزان واردات با توجه به میزان تولید داخل انجام می‌شود. در این شرایط احتمال اینکه دولت بتواند ارز مورد نیاز برای همه هزینه‌های ارزی را تامین کند سخت است. سناریوی دیگر این است که ایران و غرب به توافق هسته‌ای برسند.
در این صورت تهدیدهایی وجود دارد که در بخش‌های بعدی این گزارش به آن اشاره خواهیم کرد. بنابراین یکی از تنگناهای بزرگ صنعت قند و شکر البته مثل همه فعالیت‌های اقتصادی در سال ۱۴۰۱ این است که اقتصاد در تحریم قرار می‌گیرد یا اینکه از شر تحریم‌ها خلاص خواهد شد.
نهاده‌های تولید
دولت سیزدهم با وعده ارزان‌سازی کالاهای اساسی بر سرکار آمده است و رییس دولت و اعضای اصلی آن تاکید داشتند بیشتر گرانی‌ها و تورم موجود در اقتصاد به دلیل سوءمدیریت دولت‌های حسن روحانی بوده است. این وضعیت موجب شده است دولت آقای رییسی برای محقق کردن وعده‌اش به شهروندان، فشار فوق‌العاده‌ای به تولید‌کننده‌ها بیاورد. مجبور کردن کارخانه‌ها به اینکه باید قیمت فروش خود را بر روی کالاها سنجاق کنند از اختراع‌های دولت جدید است که بخشی از سناریوی بزرگ‌تر کنترل دستوری قیمت همه‌چیز را در بر می‌گیرد. در نخستین گام دولت با ایستادن پشت سر نهادهای کارگری مزدها را بیش از توانایی بنگاه‌ها افزایش داده است که فشار بزرگی بر بنگاه‌های صنعتی از جمله صنعت قند و شکر است. از سوی دیگر دولت تعرفه‌های گاز برای کارخانه‌های صنعتی را برای سال آینده با افزایش شدیدی اعمال خواهد کرد. با توجه به اینکه صنعت قند یکی از صنایع با کاربری بالای گاز و سایر انرژی‌ها است این قیمت‌گذاری دستوری نیز مزید بر علت خواهد شد تا قیمت تمام شده شکر با افزایش قابل اعتنا روبه‌رو شود. واقعیت این است که دولت برای خودکفایی در تولید گندم حاضر به پرداخت هر هزینه‌ای از جمله افزایش شدید قیمت تضمینی گندم است. افزایش بالای قیمت تضمینی گندم، نسبت قیمت‌ها با سایر محصولات را از تعادل خارج کرده و چغندرکاران را به سوی کشت گندم سوق می‌دهد. کارخانه‌های چغندر برای اینکه بتوانند به میزان کافی چغندر بخرند مجبورند به دولت پیشنهاد بدهند که قیمت تضمینی چغندر را افزایش بیشتری دهد و این نیز قیمت تمام شده را در مدار صعودی قرار می‌دهد.
قیمت‌گذاری دستوری محصول
همان‌طور که در شروع این مقاله آمد دخالت دولت‌ها در صنعت قند و شکر همزاد زاد و رشد این صنعت بوده است.
قیمت‌گذاری دستوری محصول کارخانه‌های قند و شکر که هرکدام شرایط خاص خود را دارند با هدفی کاملا سیاسی و برای نشان دادن قدرت دولت در سال ۱۴۰۱ بیشتر از سال‌های پیش است.
* دبیر انجمن کارخانجات تولیدکنندگان قند و شکر
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :