دردِ همه باستان‌شناسانِ ایران
به گزارش جهان صنعت نیوز: در گذشته یغمایی کاوش‌های تاریخی در این محوطه باستانی انجام داده اما با گذشت چند سال و مراجعه مجدد می‌بیند که نتیجه زحماتش تخریب شده و بر باد رفته است و بر میراث از دست رفته‌اش اشک می‌ریزد. این محوطه تاریخی به دوره عیلامی و هخامنشی خوزستان مربوط بوده و آن‌طور که اسماعیل یغمایی گفته این محوطه تاریخی به دلیل انجام لوله‌کشی آب و اقدامات چند نهاد دولتی با تخریب مواجه شده است. اگرچه فیلم منتشر شده مربوط به سال ۱۳۹۲ بوده اما اصل موضوع همچنان بر جای خود باقی است و کم نیستند باستان‌شناسانی که هر روز با تخریب محوطه‌های باستانی که کاوش کرده‌اند مواجه می‌شوند.
به عنوان نمونه عباس مقدم که کاوش‌هایی را در منطقه ارجان بهبهان انجام داده، سال‌ها است خواهان جابه‌جایی روستایی است که روی محوطه تاریخی ۶هزار و ۸۰۰ساله چگاسفلی ساخته شده و با وجود پیگیری‌های فراوان به هیچ نتیجه‌ای نرسیده است و چگاسفلی روزبه‌روز به خطر نابودی نزدیک‌تر می‌شود.در واکنش به ویدئوی منتشر شده از استاد یغمایی، باستان‌شناسی که حدود ۶۰ سال سابقه فعالیت دارد، فعالان میراث فرهنگی و مردم با انتشار متن‌هایی از بی‌توجهی مسوولان به میراث فرهنگی کشور انتقاد کردند.
در این گزارش سعی کرده‌ایم ضمن مصاحبه با مهدی عابدینی‌عراقی باستان‌شناس، وضعیت محوطه‌های تاریخی کشور را بررسی کنیم. وی در خصوص فیلم منتشر شده از یغمایی در فضای مجازی، حال و روز او را حال و روز بسیاری از باستان‌شناسان امروز کشور دانسته و از کمبود بودجه و امکانات برای حفظ میراث فرهنگی کشورمان گلایه می‌کند.
شرح ماجرا
فیلم منتشر شده از استاد یغمایی در سال ۱۳۹۲ گرفته شده است؛ زمانی که این باستان‌شناس پیشکسوت بعد از گذشت ۲۹سال از انجام حفاری‌های باستان‌شناسی، برای سرکشی به محوطه ارجان عیلامی به بهبهان می‌رود و ناگهان با تخریب این محوطه از سوی نهادها و سازمان‌هایی چون جهادسازندگی، سازمان آب و برق خوزستان، وزارت نفت و شهرداری مواجه می‌شود.
زمانی که این باستان‌شناس پیشکسوت می‌بیند حاصل تلاش‌های گذشته‌اش در محوطه عیلامی به کلی نابود شده به گریه و زاری می‌پردازد.
گفته می‌شود در این محوطه، یافته‌هایی از مقطع پایان دوره «عیلامی نو و آغاز هخامنشی» به دست آمده که به لحاظ تاریخی بسیار پراهمیت است. در سال ۱۳۶۱یغمایی، برای کاوش به محوطه ارجان اعزام می‌شود. این باستان‌شناس با حفاری علمی در یک آرامگاه، یافته‌های بسیاری کشف کرده و حفاظت‌های لازم را انجام می‌دهد.
مهدی عابدینی‌عراقی باستان‌شناس در خصوص جایگاه یغمایی باستان‌شناس پیشکسوت و اهمیت یافته‌های او به «جهان‌صنعت» گفت: او یکی از باستان‌شناسان خوب و خوشنام و پیشکسوت ایران است. سایت ارجان که وی آن را کاوش کرده، یک سایت مربوط به دوران عیلامی بوده و خیلی مهم است.
عابدینی افزود: یغمایی همچنین در سایت‌های دوره هخامنشی کار کرده است و وقتی کتاب او منتشر شد متاسفانه عملا از این آثار باستانی چیزی باقی نمانده بود.
گفته می‌شود محوطه تاریخی تخریب شده نه تنها ثبت ملی بوده است، بلکه یافته‌های ارزشمند معماری آرامگاهی و اشیاء به دست آمده از آن، گواهی می‌داد که طبق قوانین میراث فرهنگی باید این محوطه حفاظت می‌شد و هیچ نهاد و گروهی حق ساخت‌وساز در آنجا را نداشت. اما برخلاف تمام قوانین، سازمان آب و برق خوزستان و جهاد سازندگی به بهانه استخراج شن برای سد مارون تپه‌های باستانی آنجا را ویران کرده‌اند.
همچنین گفته می‌شود یکی دیگر از تخریب‌ها با فرود هلکوپتر هاشمی‌رفسنجانی رییس‌جمهور وقت در محوطه باستانی ارجان اتفاق افتاده است.
پس از افتتاح سد بقیه ارگان‌های دولتی هم بی‌هیچ هراسی دست به تخریب هر آنچه باقی‌مانده بود، زدند. شهرداری به بهانه پارک، درخت کاشت. وزارت نفت لوله‌هایش را آنجا دپو کرد و… امروز دیگر هیچ‌چیز از این محوطه ارزشمند باقی نمانده است.
ارگان عیلامی نابود شد و ملت ایران از شناخت آن بازماندند و باز هم به‌تازگی خبرهایی شنیده می‌شود، مبنی بر اینکه دست‌اندرکاران خوزستان بار دیگر عزم کرده‌اند تا با رد کردن لوله آب از وسط شهر ارگان ساسانی- اسلامی این دوره تاریخی را هم کاملا نابود کنند. این در حالی است که این محوطه در سال ۱۳۹۲ تعیین حریم شده و به تمامی دستگاه‌های مربوطه ابلاغ شده بود.
گفته می‌شود، در همین روزهای اخیر، جلسه‌ای در وزارت میراث فرهنگی تشکیل شده تا به عبور این لوله از محوطه مجوز داده شود.
درد مشترک باستان‌شناسان ایرانی
برای بررسی بیشتر موضوع و اطلاع از اینکه وضعیت حفاظت و نگهداری سایر محوطه‌های تاریخی کشور به چه شکل است نظر مهدی عابدینی‌عراقی باستان‌شناس را جویا شدیم.
وی در گفت‌و‌گو با «جهان‌صنعت» با ابراز این نکته که فیلمی که از پیشکسوت باستان‌شناسی ایران پخش شد درد دل همه باستان‌شناسان ایران است، گفت: همه ما باستان‌شناسان کم و بیش همین حالت را داریم و محوطه‌های باستانی در سراسر کشور همین مشکل را دارند. با وجود اینکه این یک دستور و مصوبه هیات وزیران وجود دارد که سال‌ها پیش هم مصوب شده است و براساس آن نباید سایت‌های باستانی مورد تعرض قرار گیرند و هر فعالیت عمرانی که می‌خواهد انجام شود باید با مجوز میراث فرهنگی باشد اما متاسفانه خیلی از سازمان‌ها این موضوع را نادیده می‌گیرند و تعرض و تخریب می‌کنند.
عابدینی با ذکر این نکته که فیلم استاد یغمایی که پخش شد یک داستان طولانی است که سال‌ها و سال‌ها ادامه دارد، گفت: خودم بارها شده سایت‌هایی را کاوش کرده و با وجود آنکه حفاظت کرده‌ایم، اما شاهد آن بوده‌ام که بعد از انجام حفاظت از آنها نگهداری نشده است. باور کنید دیگر اعصابم اجازه نمی‌دهد دوباره سایتی که کاوش کرده‌ام را ببینم، چراکه قلبم درد می‌گیرد وقتی می‌بینم تبدیل به مخروبه شده است.
کمبود بودجه و بی‌توجهی سازمان‌های دولتی
مهم‌ترین مشکلات امروز حوزه میراث فرهنگی کشور برای حفاظت آثار تاریخی، کمبود بودجه در وزارت میراث فرهنگی و نیز بی‌توجهی سازمان‌های دولتی به استعلام از وزارت میراث فرهنگی برای انجام پروژه‌های عمرانی است.
عابدینی‌عراقی ضمن اشاره به کمبود بودجه در حوزه میراث فرهنگی به «جهان‌صنعت» می‌گوید: متاسفانه وزارت میراث فرهنگی بودجه آنچنانی برای نگهداری سایت‌های تاریخی ندارد. یگان حفاظت نیز عملا هیچ امکاناتی برای سرکشی به آثاری که کاوش شده در اختیار ندارد. از سوی دیگر بودجه‌های مرمتی و پژوهشی نیز محدود است و باوجود چندین میلیون آثار باستانی در سطح کشور شرایط به گونه‌ای است که میراث عملا پولی برای حفاظت و نگهداری آنها ندارد. این باستان‌شناس ضمن اشاره به بی‌توجهی سازمان‌های دولتی به محوطه‌های باستانی کشور می‌گوید: سازمان‌های دولتی بعضا بدون آنکه به حریم محوطه‌های تاریخی عنایتی داشته باشند کارهای عمرانی انجام داده و آثار باستانی را تخریب کرده و به آنها تجاوز می‌کنند. خیلی از آثار ما متاسفانه به همین طریق نابود شده است. آقای یغمایی نیز سال‌ها در ارجان زحمت کشیده‌اند و وقتی می‌بینند چنین اتفاقی افتاده ناراحت می‌شوند. تمام باستان‌شناسان ما این وضعیت آقای یغمایی را دارند، حالا از آقای یغمایی فیلم گرفته شد و گریه‌هایش را دیدیم، اما همه ما باستان‌شناسان همین گریه‌ها را کرده‌ایم و گاهی تا چندین روز دچار افسردگی شده‌ایم؛ حتی گاهی می‌گوییم ای‌کاش اصلا کاوش نمی‌کردیم. شرایط در زمینه حفاظت و نگهداری از آثار باستانی مطلوب نیست و این موضوع نیز به دلیل تامین نشدن منابع مالی کافی است.
یک اثر باستانی دیگر در معرض تخریب
آنچه در ارجان بر یغمایی باستان‌شناس پیشکسوت کشورمان گذشت، نه آغاز وضع نابسامان میراث فرهنگی کشور بوده و نه پایان است. در همین منطقه ارجان و در بهبهان سال‌ها است که یک محوطه تاریخی دیگر به نام چگاسفلی نیز با وجود کاوش‌های صورت گرفته در معرض تخریب قرار دارد.
نگاهی به روند مدیریت میراث فرهنگی در استان خوزستان و در شهر بهبهان گویای آن است که عزمی برای نجات آثار تاریخی وجود ندارد.
عابدینی‌عراقی با اشاره به اینکه دکترمقدم هم در منطقه ارجان بهبهان در محوطه تاریخی چگاسفلی کاوش‌هایی داشته‌اند و با مشکل مواجه شده‌اند به «جهان‌صنعت» گفت: دکترمقدم به آثار بسیار شاخص و مهمی در چگاسفلی برخورده‌اند اما متاسفانه روستایی روی این محوطه تاریخی مستقر است و با وجود آنکه دستور جابه‌جایی این روستا صادر شده اما سازمان‌های دولتی و استانداری استان خوزستان این کار را اجرا نمی‌کنند و مردم روی آن محوطه باستانی همچنان ساکن هستند. به همین دلیل کار کاوش نمی‌تواند انجام شود و تردد وسایل کشاورزی برای محوطه آسیب‌زا است. اگرچه جایی نیز برای جابه‌جایی روستا در نظر گرفته شده است و آقای مقدم هم تلاش‌های بسیاری برای جابه‌جایی روستا داشته‌اند اما نمی‌دانم به چه دلایلی این کار صورت نگرفته است و تخریب در آن محوطه همچنان هم ادامه دارد.
این باستان‌شناس در توضیح اینکه مهم‌ترین مشکلات حال حاضر برای حفاظت از محوطه‌ها و آثار باستانی چیست به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم بزرگ‌ترین مشکل میراث فرهنگی ما در بخش حفاظت و نگهداری آثار و تامین بودجه و امکانات است.
در حال حاضر عملا یگان حفاظت (میراث فرهنگی) نداریم. من در مازندران که خود مستقر هستم، می‌بینم خیلی از دوستان یگان حفاظت که باید به آثار باستانی به صورت دوره‌ای و ماهانه سرکشی کنند به ناچار با وسایل شخصی خود برای سرکشی می‌روند؛ یعنی واقعا براساس عشق و علاقه خود کار می‌کنند.
این می‌شود یک اقدام شخصی که فرد بنا بر علاقه شخصی خود کار حفاظت را انجام می‌دهد چون واقعا نه خودرو و نه موتورسیکلت برای سرکشی و حفاظت آثار تاریخی وجود ندارد و خیلی از این آثار در کوه، جنگل و کویر واقع شده است و برای سرکشی حتما باید وسیله مناسب وجود داشته باشد. در نهایت باید بگویم امکانات و منابع مالی وزارت میراث فرهنگی اصلا جوابگوی حفاظت، نگهداری و حتی سرکشی به آثار باستانی نیست.
در پایان این گزارش باید به عنوان جمع‌بندی ابراز داشت اگر همین امروز فکری برای بهبود وضعیت میراث فرهنگی خصوصا در شهر بهبهان و استان خوزستان نشود در کمتر از یک دهه گروهی دیگر از باستان‌شناسان باید بر خرابه‌های کاوش‌های گذشته خود گریه کنند. اگر دیروز استاد یغمایی بر ویرانه‌های عیلامی ارجان گریه کرد، شاید فردا این دکتر مقدم باشد که بر تل چگاسفلی بهبهان نشسته و برای نابودی آثار تمدنی ۶هزارو ۸۰۰ساله زاری می‌کند.
لینک کوتاه :