ضعف‌های سریال «جیران»
به گزارش جهان صنعت نیوز: تاکنون اما موج انتقادات معطوف به نحوه لباس‌ها و دکور صحنه در این سریال تاریخی بوده است. خسرو معتضد تاریخ‌نگار و کارشناس برنامه‌های تاریخ معاصر اما معتقد است افزون بر ایرادات اساسی در لباس‌های شخصیت‌های این سریال، به روابط اجتماعی دربار ناصرالدین‌شاه نیز توجه نشده است. همین امر سبب شده که آنچه در سریال جیران به نمایش در آمده به جای آنکه شبیه دربار ناصرالدین‌شاه باشد، بیشتر شبیه دربار «سلطان سلیمان» در سریال ترکیه‌ای «حریم سلطان» است.
معتضد همچنین از اینکه کارگردان سریال بدون اطلاع او از مطالبی که در کتابش نوشته برای ساخت این سریال استفاده کرده گلایه دارد.
برای اطلاع از نقاط ضعف و قوت سریال جیران مصاحبه‌ای با خسرو معتضد تاریخ‌نگار شناخته‌شده کشور ترتیب دادیم که مشروح مصاحبه «جهان‌صنعت» با وی در پی می‌آید.
– جایی خواندم که گفته بودید در سریال جیران از صحنه‌هایی استفاده شده که شما در کتابتان با عنوان «از فروغالسلطنه جیران تا انیس‌الدوله» آن را برای نخستین‌بار ذکر کرده‌اید؛ موضوع این اختلاف از چه قرار است؟
حدود ۱۲سال پیش کتابی با عنوان «از فروغالسلطنه جیران تا انیس‌الدوله» را نوشتم که آقای فتحی (کارگردان سریال جیران) از آن بدون اطلاع من استفاده کرده است. یک کتاب دیگر من نیز با عنوان «جنگ نفت روی شن‌های داغ» که در سال ۱۳۵۱ براساس صحبت‌های دکتر داوود منشی‌زاده نوشتم هم مورد استفاده سریال دیگر ایشان بوده است. این کتاب را در جوانی و وقتی دبیرستان بودم نوشتم آن زمان با حزب «سومکا» و دکتر منشی‌زده آشنا شدم و پیش او رفتم که سرگذشتش را برای من می‌گفت و می‌نوشتم. این کتاب در چند نشریه از جمله در نشریه «این هفته» چاپ شد و بعد به زبان عربی ترجمه و در نسخه عربی روزنامه اطلاعات منتشر شد و مورد توجه و استقبال قرار گرفت. البته به جای اسم دکتر منشی‌زاده از نام مستعار «دکتر شمس‌الدین میرزاییان» در این مطالب استفاده کردم و بعد از آن خیلی از رسانه‌ها خواستار مصاحبه با دکتر میرزاییان شدند. در سریال «مدار صفر درجه» برخی به من گفتند که آقای فتحی در این سریال دارد از کتاب شما کپی می‌کند. من در این خصوص چیزی نگفتم اما در مقالاتم نوشتم که وی واقعا کتاب‌های من را رونویسی می‌کند.
– اطلاعات شما از شخصیت جیران از چه طریق به دست آمده است و چرا معتقدید که آقای فتحی از آنچه شما در خصوص جیران نوشته‌اید استفاده کرده است؟
اطلاعاتی که من از شخصیت جیران به دست آورده‌ام از یک کتاب روسی به نام «ایران و ایرانیان» بوده است که از آقای دکتر «عنایت‌الله رضا» که استاد زبان روسی بود خواهش کردم این کتاب را ترجمه کند. در این کتاب از دختری به نام خدیجه که دختر محمدعلی‌خان نجاری‌باشی بوده، سخن گفته شده است. بعدها متوجه شدم که «جواهر کلام» نیز این کتاب را ترجمه کرده است اما در قالب کتاب منتشر نشده است و در مطبوعات چاپ شده است. پس از جستجوی زیاد مجله «راه نو» (مجله‌ای که در سال‌های پس از شهریور ۱۳۲۰ منتشر می‌شد) را که این ترجمه در آن چاپ شده در کتابخانه دانشکده علوم اجتماعی پیدا کردم.
دکتر رضا می‌گفت در دایره‌المعارف شوروی اسمی به نام «لمینتسکی» نداریم ولی من توانستم در کتاب «رقابت امپریالیسم» نوشته «دکتر فیروز کاظم‌زاده» ردی از این شخصیت پیدا کنم. به این ترتیب دکتررضا مطلب مربوطه را پیدا کرد و این صحنه را که جیران داشته از گرسنگی توت می‌خورده و جمع می‌کرده را پیدا کرد. من این صحنه را تبدیل به داستان کردم و در قالب کتابی که چند بار تجدید چاپ شد منتشر کردم که نام این کتاب «از فروغالسلطنه جیران تا انیس‌الدوله» است.
شما هیچ کجا نمی‌بینید که در خصوص روی درخت نشستن جیران توضیحی ارائه شده باشد و ناصرالدین‌شاه به او نزدیک شده باشد. در سریال جیران اما از این صحنه استفاده شده است.
– با آغاز نمایش سریال جیران موجی از انتقادات در خصوص منطبق نبودن آن با واقعیت‌های تاریخی مطرح شد، دیدگاه شما در خصوص این سریال به چه شکل است و چه نقاط ضعف و قوتی در آن می‌بینید؟
سریال جیران را که دیدم متوجه شدم این سریال سرشار از اشتباه است. به عنوان نمونه در خصوص نقش ناصرالدین‌شاه که بهرام رادان آن را بازی می‌کند، ناصرالدین‌شاه هیچ شباهتی با بازیگری که نقش ایشان را ایفا می‌کند ندارد. مقایسه تصویر جیران با خانم پریزاد ایزدیار نیز نشان می‌دهد که او شباهتی با جیران ندارد. جیران یک دختر۱۷ساله بوده که عکسش را یک عکاس ایتالیایی گرفته است. براساس نوشته‌های «دوستعلی‌خان معمرالممالک» عکس جیران در مطبوعات در سال ۱۳۲۴ چاپ شده است. در سال ۱۳۴۳ من یک تعدادی آلبوم از ایشان که برای مجله «ترقی» بود را خریدم و الان کل آلبوم‌های «دوستعلی‌خان معمرالممالک» که نوه دختری ناصرالدین‌شاه بوده در موسسه مطالعات تاریخ معاصر است.
سریال ضعف‌هایی دیگری هم دارد و مشخص است در این پروژه لباس‌شناس ندارند. کلاه ناصرالدین‌شاه بلند بوده و جقه داشته است. افزون بر این ناصرالدین‌شاه ریش نداشته است. ناصرالدین‌شاه ریشش را در سفر اول به اروپا در سال ۱۸۷۳ می‌تراشد. در انگلستان مجله‌ای به نام «لندن نیوز ایلستریشن» و نیز مجله فکاهی «پونچ» هست که عکس‌های ناصرالدین‌شاه را چاپ کرده‌اند که من از آنها فیلمبرداری کرده و به ایران آورده‌ام و می‌توان تفاوت لباس‌ها در سریال و واقعیت را با نگاه کردن به آنها متوجه شد.
کسی که سریال تاریخی می‌سازد باید بداند که «حاجب‌الدوله» قاتل امیرکبیر نظامی نبوده است، حاجب الدوله لباس غیرنظامی و ریش بلند داشته است. در تمام نقش‌های سریال جیران، فقط از نقش امیر جعفری خوشم آمد که واقعا خودش بود و به نظرم این بازیگر بسیار عالی نقش اعتماد الدوله را بازی کرده است؛ حتی در خصوص کلاه، لباس و جزییات دیگر در خصوص این نقش درست عمل شده است.
– جای چه شخصیت تاریخی در سریال جیران خالی بود که نقشش به نمایش در نیامده است؟
به نظرم جای شخصیت مادام ژولی در سریال جیران خالی است. مادام ژولی اورلئان دختری ۳۰ ساله بوده که در اروپا گل‌های کاغذی درست می‌کرده و بعدها فرستاده دربار ایران به اروپا با او ازدواج می‌کند. براساس صحبت‌های موسیو ریچارد که یک یهودی بوده که به ایران آمده و زبان انگلیسی درس می‌داده است مادام ژولی که شوهرش فوت کرده بود تبدیل به ندیمه و همه کاره مهد عولیا(مادر ناصرالدین‌شاه) می‌شود. مادام ژولی نحوه غذا خوردن رسمی و آداب و معاشرت را به جیران می‌آموزد که در سریال جیران به این نکته توجه نشده است. شخصیت مادام ژولی باید به سریال جیران اضافه می‌شد چراکه مشاور مهد عولیا بوده و ۴۰روزی که ناصرالدین‌شاه طول کشید تا از تبریز به تهران بیاید او مملکت را به همراه مهد عولیا اداره می‌کرد و جایگاه شاخصی داشته است.
– در خصوص روابط درباریان در سریال جیران نیز نقد‌هایی وارد است شما نحوه برخورد شاه و زنانش در سریال را منطبق با واقعیت‌های تاریخی ارزیابی می‌کنید؟
سریال جیران محیطش بسیار شیبه دربار عثمانی است. یک چنین زنانی با این جواهرات و لباس‌ها در دربار نداشته‌ایم.
همچنین زنان شاه نیز اینگونه نبوده‌اند که در برابر مادرشاه بلرزند و بترسند بلکه به قدری پررو بوده‌اند که به گواه «امین‌الدوله» که در کتابش نقل می‌کند گفته شده که ناصرالدین‌شاه از دست آنها راحتی نداشته است. زنان ناصرالدین‌شاه از طبقات مختلف بوده و خیلی بد صحبت می‌کردند و شاه می‌گفته که از دست نزاع‌ها و عربده‌های آنان نمی‌توانسته یک غذا بخورد.
آنچه در سریال جیران از زنان ناصرالدین‌شاه می‌بینیم بیشتر شبیه زنان «سلطان سلیمان» در سریال «حریم سلطان» است که وقتی شاه می‌آید همه تعظیم می‌کنند، در حالی که اینگونه نبوده است. «اعتمادالسلطنه» نقل می‌کند که زنان ناصرالدین‌شاه چه ناسزاهایی به یکدیگر می‌گفتند.
– این موضوع درست است که ناصرالدین‌شاه به زنان طبقات پایین توجه بیشتری داشته است؟ علت عشق و علاقه وافرش به جیران چه بوده است؟
نقل شده که ناصرالدین‌شاه روزهای جمعه اطراف تهران می‌چرخیده تا دخترهای دهاتی را دیده و به زنی بگیرد. جالب است بدانید که وقتی ناصرالدین‌شاه عاشق جیران می‌شود دولت روسیه قبول نمی‌کند که او را به زنی بگیرد چون زنان رسمی شاه باید شاهزاده بوده و از قوانلوها باشند.
به نظرم علت علاقه ناصرالدین‌شاه به جیران سادگی او و اینکه اهل تعظیم و کرنش نبوده، بوده است.
– باتوجه به اینکه معتقدید کارگردان سریال جیران بدون اطلاع شما از آنچه در کتابتان در خصوص جیران ذکر شده استفاده کرده، آیا از ایشان شکایتی ندارید؟
من از آقای فتحی شکایتی ندارم چون با اجرای این سریال برای ۱۲۰نفر شغل ایجاد کرده است. همچنین به نظرم همین که یک چنین سریالی ساخته شده که می‌تواند مردم را به تاریخ علاقه‌مند کند خوب است.
در مجموع سریال جیران کار بدی نبود و من بابت اینکه اول کتاب جیران را نوشتم هیچگونه ادعایی ندارم.
اجتماعی و فرهنگیخواندنیلینک کوتاه :