راه نجات صنایع‌دستی
به گزارش جهان صنعت نیوز: در این حوزه در حال حاضر ۱۹رشته صنایع‌دستی به شکل جدی با این مشکل مواجه هستند و از جمله مهم‌ترین آنها می‌توان به گره‌چینی چوب آذربایجان‌شرقی، پیکرتراشی چوبی آذربایجان‌غربی، جاجیم‌بافی استان ایلام، گلیم ماشته استان کهگیلویه‌وبویراحمد و جاجیم پنبه‌ای زنجان اشاره داشت. اگرچه هم از سوی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و هم از سوی هنرمندان و پژوهشگران فعال در حوزه صنایع‌دستی اقداماتی برای احیای این رشته‌ها صورت گرفته، ولی بدون شک احیای این هنرهای ریشه‌دار ایرانی نیازمند برنامه‌ای جامع و مدون است.
در واقع لازم است معاونت صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی با برنامه‌ای دقیق و با مشارکت فعالان و پژوهشگران صنایع‌دستی اقدامی عملی برای احیای صنایع‌دستی در دست فراموشی صورت دهد.
جهت اطلاع از برنامه‌های وزارت میراث فرهنگی برای احیای صنایع‌دستی در معرض فراموشی مصاحبه‌ای را با ویدا توحدی مدیرکل دفتر آموزش و ترویج معاونت صنایع‌دستی وزارتخانه ترتیب دادیم که مشروح آن در پی می‌آید.
فعالان صنایع‌دستی و دوستداران این هنر-صنعت همواره به این نکته اشاره دارند که بسیاری از صنایع‌دستی در حال فراموشی هستند؟ علت در معرض فراموشی قرار گرفتن و به حاشیه رفتن برخی از انواع صنایع‌دستی ایرانی چیست؟
در ابتدا باید خاطرنشان کرد که قرار گرفتن برخی از رشته‌های صنایع‌دستی در معرض فراموشی، علل و اسبابی دارد که تا آنها شناخته نشوند، هرگونه فعالیت احیایی ناموفق خواهد بود و حتی اگر هم احیا صورت پذیرد، همچنان عوامل و زیرساخت‌های منجر به فراموشی وجود دارند و مانع از حصول نتیجه مورد نظر می‌شوند.
پس باید دانست که احیای رشته‌های فراموش شده صنایع‌دستی، فرآیندی بسیار پیچیده و زمانبر است و نمی‌توان با بازسازی یک نمونه در یک کارگاه آن را احیا -به معنای واقعی- خواند. به همین علت در آغاز باید مشخص شود که هر رشته در حال فراموشی یا فراموش‌شده دارای چه ویژگی‌هایی بوده و آیا امکان دارد پس از احیای مجدد رونق یابد یا خیر.
پس گاهی اوقات مسیری که باید طی شود، فقط بازسازی و نمونه‌سازی نیست، بلکه از اقلیم‌شناسی تا زیبایی‌شناسی بومی و حتی جدید را شامل می‌شود و مباحث فرهنگی و گاه جامعه‌شناختی را نیز در بر می‌گیرد.
بنابراین شاخص‌های مورد نظر در هر استان و حتی در هر منطقه متغیر هستند و بر اساس کارشناسی دقیق کارشناسان مربوطه در ادارات کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان‌ها تشخیص داده شده و در فرآیند تصویب پرونده‌های ارسالی توسط ستاد تایید شده و رشته‌های مورد نظر برای احیا تصویب می‌شوند.
این امر توسط شورای تخصصی احیا و باززنده‌سازی صنایع‌دستی از یاد‌رفته انجام می‌شود که متشکل است از معاون صنایع‌دستی و هنرهای سنتی و نمایندگان هریک از ادارات کل معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی به عنوان اعضای موظف و همچنین معاونان صنایع‌دستی و کارشناسان ادارات کل استان‌ها به عنوان اعضای غیرموظف.
آیا لیستی از این صنایع‌دستی در حال فراموشی و فراموش‌شده وجود دارد؟ این صنایع‌دستی در چه شاخه‌هایی هستند و تعداد آنها چه میزان است؟
در مورد فهرست رشته‌های فراموش‌شده و در حال فراموشی نیز باید گفت بله، فهرستی وجود دارد، (این فهرست) به طور دائمی توسط ادارات کل استانی در حال به روز شدن است و به همین دلیل آمار آن دوره‌ای تغییر می‌کند.
برنامه وزارتخانه برای احیای صنایع‌دستی در حال فراموشی و فراموش‌شده چیست؟
برنامه معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی برای احیای صنایع‌دستی در حال فراموشی، در دو مسیر جداگانه اما ذاتا متحد پیش می‌رود که اولی منحصر است بر فعالیت‌های احیایی در زمینه نمونه‌سازی و بازتولید بر اساس استانداردهای روز و دومی متمرکز است بر ایجاد زیرساخت و زمینه لازم به منظور دوام و قوام و توسعه رشته یا رشته‌های احیاشده.
برخی از این فعالیت‌ها در زمینه تولید است، مانند اعطای تسهیلات. برخی نیز در زمینه فروش و بازرگانی و تجاری‌سازی است مانند ایجاد زیرساخت‌های فروش و برندسازی و بعضی نیز در زمینه‌های ترویجی مانند شرکت در برنامه‌های داوری مُهر اصالت ملی و مُهر اصالت بین‌المللی شورای جهانی صنایع‌دستی، ثبت ملی و جهانی شهرها و روستاهای جهانی صنایع‌دستی، ثبت نشانه‌های جغرافیایی ملی و بین‌المللی، برنامه‌ریزی به منظور آموزش ویژه شاغلان و آموزش عمومی و برگزاری رویدادهای ترویجی مانند مسابقات و نمایشگاه‌ها.
فکر می‌کنید چگونه می‌توان صنایع‌دستی در حال فراموشی را به مردم معرفی و برای آنها بازار اقتصادی ایجاد کرد؟ آیا وزارتخانه در این خصوص برنامه‌ای دارد؟
حضور محصولات رشته‌های احیاشده در رویدادهای ملی و حتی بین‌المللی می‌تواند عاملی موثر در راستای رشد کمی، افزایش کیفی، تولید انبوه و کاهش هزینه تولید و در نهایت ایجاد ارزش و توجیه اقتصادی لازم باشد.
برنامه‌های مورد نظر ترویجی وزارت که از آنها برای رونق رشته‌های احیاشده نیز استفاده می‌شود شامل جشنواره فجر صنایع‌دستی و هنرهای سنتی، برگزاری مسابقات ملی و شرکت در مسابقات بین‌المللی، برنامه‌ریزی و برگزاری نمایشگاه‌های ترویجی است.
همچنین تشویق صنعتگران مربوطه به حضور در نمایشگاه‌های ویژه فروش صنایع‌دستی، تجلیل از پیشکسوتان و استادان مرتبط، برگزاری برنامه داوری مُهر اصالت ملی و شرکت در برنامه مُهر اصالت بین‌المللی شورای جهانی صنایع‌دستی، اخذ نشانه‌های جغرافیایی ملی و بین‌المللی و ثبت شهرها و روستاهای صنایع‌دستی با محوریت رشته‌های مورد نظر از دیگر برنامه‌ها هستند.
تالیف کتاب، مقاله، پژوهش و ایجاد نمایشگاه برای معرفی و احیای صنایع‌دستی فراموش‌شده از الزامات اولیه است. در راستای انجام این موارد چه اقداماتی صورت گرفته و یا در دست اجرا است؟
در حال حاضر به معاونت صنایع‌دستی و هنرهای سنتی به عنوان یک معاونت تخصصی و اجرایی نگریسته می‌شود و امکان پژوهش مستقیم توسط کارشناسان خود به عنوان یکی از شاخص‌های عملکرد اداری را ندارد. بنابراین همواره عناوین مورد نیاز خود را به معاونت مربوطه و پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اعلام می‌کند تا از آن طریق انجام شود.
هر یک از صنایع‌دستی انواع گوناگونی دارد، برای مثال سوزن‌دوزی بیش از ۱۵۰ زیرشاخه دارد که تفاوت‌هایی در دوخت و نحوه سوزن‌دوزی وجود دارد. در حال حاضر به گواه شیوا تبرایی پژوهشگر حوزه سوزن‌دوزی‌های ایران، بسیاری از انواع این هنر-صنعت در حال فراموشی است، آیا برای احیای انواع مختلف هر یک از زیرشاخه‌های صنایع‌دستی از جمله سوزن‌دوزی‌ها برنامه‌ای وجود دارد؟
همان‌طور که در آغاز عرض کردم باید علل امر مورد بررسی قرار گیرد و پس از آن اقدامات احیایی در دو ریل احیای رشته و زمینه‌سازی و ایجاد زیرساخت انجام شود. البته در این میان نباید کاهش قدرت خرید مردم و افزایش قیمت‌ها به واسطه تحریم‌های ظالمانه را نادیده گرفت. اما با این حال همکاران بنده در ادارات کل استانی و ستاد شدیدا در حال تلاش و برنامه‌ریزی هستند و خوشبختانه تاکنون خروجی قابل قبولی داشته‌اند.
در مورد احیای رشته‌های فراموش‌شده یا در حال فراموشی سوزن‌دوزی و دوخت‌های سنتی فعالیت‌های ترویجی و آموزشی موثری در حال اجراست که انشاءالله در کنار فعالیت‌های حمایتی و اقتصادی نتایج مطلوبی در پی خواهد داشت. از نمونه‌های موفق آن ثبت رشته تفرشی‌دوزی در شهر تفرش قابل استناد است.
فکر می‌کنید نقش بخش خصوصی، مردم و فعالان صنایع‌دستی برای احیای صنایع‌دستی در حال فراموشی چیست؟
مسلما ورود بخش خصوصی به مقوله تولید، فروش و حتی صادرات رشته‌های احیایی بسیار مفید و مثمرثمر خواهد بود. زیرا بخش خصوصی محدودیت‌های بخش دولتی را در بسیاری از زمینه‌ها ندارد و در عین حال می‌تواند خلأهایی را که به واسطه کمبود اعتبار بخش دولتی ایجاد شده، پُر کند.
لینک کوتاه :