بن‌بست یا راههای نرفته
به گزارش جهان صنعت نیوز: آخرین خبر از این مذاکرات، گفت‌وگوی تلفنی امیرعبداللهیان وزیرخارجه ایران با جوزف بورل مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بود که طی آن تاکید کرد: «هیچ تردیدی در اراده ایران برای رسیدن به توافق خوب، قوی و پایدار وجود ندارد.» تاکید بورل بر سازنده نبودن وقفه فعلی و تاکیدش بر اینکه گفت‌وگوها از سر گرفته شود نیز امیدواری‌هایی ایجاد کرد. حتی ند پرایس، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا هم در یک نشست خبری گفت که «با هماهنگ‌کننده اتحادیه اروپا که پیام‌ها را انتقال می‌دهد، مستقیما در تماسیم. ما همچنان امید داریم توافق انجام شود اما تنها در صورتی می‌توان به آن دست یافت که ایران آماده نهایی کردن توافق بدون مطرح کردن به طور مثال، مسائلی باشد که خارج از چارچوب برجامند. اگر این طور باشد، ما بر این باوریم که می‌توانیم در زمانی نسبتا کوتاه به بازگشتی دوجانبه به برجام دست یابیم و به چند دلیل، هدف ما هنوز همین است.»
آنتونی بلینکن، وزیرخارجه آمریکا هم تاکید کرد که «بازگشت به پایبندی‌های برجامی بهترین مسیر در قبال چالش هسته‌ای ایران است». بلینکن همچنین درخصوص احتمال خروج سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از لیست گروه‌های تروریستی خارجی آمریکا گفت: «تنها در صورتی ممکن است این اتفاق بیفتد که ایران گام‌های لازم جهت توجیه خروج از این لیست را بردارد. ایران می‌داند که باید چه کاری انجام دهد.»
امیدواری دیگر وقتی ایجاد شد که وزارت امور خارجه آمریکا در یک گزارش سالانه موسوم به «پایبندی به توافقات کنترل تسلیحاتی و منع اشاعه» با مطرح کردن ادعاهایی درباره برنامه هسته‌ای ایران و تعامل آن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مطرح کرد که «ایران در حال حاضر فعالیتی در راستای طراحی و تولید سلاح هسته‌ای انجام نمی‌دهد.»
با وجود همه این نشانه‌های نسبتا امیدوارکننده، رسانه آمریکایی پولیتیکو نوشت: «مذاکرات برای احیای برجام به بن‌بست کامل خورده است.» یک مقام آمریکایی به پولیتیکو گفته «موضع ایالات‌متحده این بوده است که تا زمانی که ایران با برداشتن گام‌های خاصی برای کاهش نگرانی‌های امنیتی فراتر از برجام موافقت نکند، واشنگتن، سپاه را از لیست تروریسم که خود فراتر از برجام است، حذف نخواهد کرد.» این مقام افزود: «این موضع تغییر نمی‌کند، به ویژه با توجه به تهدیدهای مداوم علیه (آمریکایی‌ها».
بن‌بست وجود ندارد
اینجا در تهران اما خوش‌بینی‌ها ادامه دارد. حسن بهشتی‌پور تحلیلگر مسائل بین‌الملل از جمله افرادی است که سعی دارد خوش‌بینی خود به مذاکرات جاری را حفظ کند. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» با تاکید بر اینکه «در سیاست و دیپلماسی بن‌بست وجود ندارد» گفت: «دیپلمات هر زمانی که بخواهد می‌تواند به راههای جدیدی فکر کرده و مسیر جدیدی را به وجود آورد. بنابراین فکر می‌کنم که حتما اگر اراده لازم وجود داشته باشد، دو طرف خواهند توانست به یک گشایش فکر کنند.»
وی افزود: «آن بن‌بستی که پولیتیکو نوشته به این معنی است که دو طرف از خواسته‌های خود کوتاه نیامده‌اند چون اصولا توافق زمانی حاصل می‌شود که دو طرف از بخشی از خواسته‌های خود بگذرند تا به یک نقطه مشترک برسند. ظاهرا الان نه آمریکا و نه ایران که دو طرف اصلی مذاکرات هستند، کوتاه نیامده‌اند.»
بهشتی‌پور تجدیدنظر و تغییر رویکرد ایران و آمریکا در این مذاکرات را محتمل دانست و گفت: «به هرحال هم آمریکا و هم ایران می‌خواهند به توافق برسند منتها انتظارات حداکثری دارند و سعی می‌کنند در ازای بیشترین امتیاز، کمترین امتیاز را بدهند. بنابراین با وجود همه ناامیدی‌ها فکر می‌کنم که حتما راه‌حل‌های جدیدی وجود خواهد داشت.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی ادامه داد: «یکی از دلایلی که ایران در حال حاضر چندان به دنبال کردن موضوع مشتاق نیست، این است که در اثر حمله روسیه به اوکراین قیمت نفت بالا رفته و ایران که راحت‌تر می‌تواند نفت بفروشد، درآمدهای نفتی جدیدی پیدا کرده و دنبال این نیست که موضوع در این مذاکرات به نتیجه برسد، از آن طرف هم آمریکایی‌ها درگیر موضوع روسیه شده و سخت مشغول بحران اوکراین هستند. اگرچه اینها با هم تعارضی ندارد اما بالاخره به نظر می‌رسد که اولویت اول آمریکایی‌ها در این مرحله، موضوع اوکراین است.»
وی در عین حال طولانی شدن روند مذاکرات را به نفع ایران ندانست و گفت: «من کلا معتقدم که جلوی ضرر را از هرجا بگیریم، منفعت است چون بالاخره ما در شرایط تحریمی هستیم و آمریکایی‌ها تحت فشار نیستند. در واقع از نظر اقتصادی ما ضرر خواهیم کرد. البته آمریکایی‌ها نیز همان‌طور که خودشان اعلام می‌کنند نگرانی‌هایی از بابت افزایش ذخایر هسته‌ای ایران دارند. اگرچه این هم خیلی برای ایران نقش بازدارنده ندارد اما طرف آمریکایی همچنان اصرار دارد که افزایش ذخایر اورانیوم غنی‌شده در ایران برجام را بی‌اثر می‌کند. با این وجود همچنان تاکید دارند که باید به توافق رسید. بلینکن هم در آخرین صحبتی که در کمیته روابط خارجی سنای آمریکا داشت گفت که طرف ایرانی می‌داند باید چه اقداماتی انجام دهد که سپاه از لیست حامیان تروریست خارج شود. به نظر من این موضوع یکی از اصلی‌ترین مشکلاتی است که الان وجود دارد.»
نسبت به مردم بی‌تفاوت نباشیم
وی در پاسخ به اینکه «در شرایط موجود که هم گره‌های اصلی کار شناخته شده و هم طرفین بر خواسته‌های حداکثری خود پافشاری می‌کنند، چه عامل یا اتفاقی می‌تواند موجب تغییر وضعیت شود و گشایشی حاصل کند؟» گفت: «واقعیت این است که باید یک نرمش دوطرفه صورت بگیرد. الان در مرحله‌ای هستیم که نمی‌توان انتظار داشت فقط ایران نرمش به خرج دهد یا فقط طرف آمریکایی تغییر موضع دهد. الان به جایی رسیده‌ایم که توافق می‌تواند حاصل شود و در زمینه‌های مختلف توافق به دست آمده است. الان موضوع سر این است که دو طرف نرمش نشان دهند. این نرمش هم می‌تواند مبتنی بر پیشنهادات جدیدی باشد. بالاخره دیپلماسی هزار راه نرفته دارد و دو طرف باید پیشنهادات جدیدی ارائه کرده و بر اساس آن به سوی هم حرکت کنند. یعنی اینکه فقط ایران جلو بیاید و اینکه برعکس آمریکا فقط عقب‌نشینی کند ممکن نیست. باید به راه‌حل‌های دیگر هم فکر کرد و پیشنهادات جدید را روی میز گذاشت.»
وی پیش‌بینی درباره زمان احتمالی توافق احیای برجام را ممکن ندانست و گفت: «من نمی‌توانم پیش‌بینی دقیقی داشته باشم اما می‌توانم بر این تاکید کنم که هرچه این مذاکرات طولانی شود، به زیان ایران خواهد بود یعنی نباید اینطور فکر کنیم که چون گشایشی در بازار نفت ایجاد شده و درآمدی به دست آورده‌ایم پس باید مذاکرات را رها کرد؛ به هیچ وجه. به این خاطر که دور زدن تحریم‌ها همچنان باید هزینه گزافی را بدهیم، همچنان نفت را پایین‌تر از نرخ معمول بازار می‌فروشیم. کالاهای صادراتی ما نیز ارزان‌تر فروخته می‌شود و درآمد آن سخت به کشور برمی‌گردد چون برگشت درآمدهای صادرات غیرنفتی هم هزینه‌هایی دارد. واردات ما نیز با هزینه بیشتری تمام می‌شود. خلاصه اینکه درست است ما درآمدهای جدیدی به دست آورده‌ایم اما طولانی شدن این روند به زیان ما است چون این فشار اقتصادی روی مردم است و نباید نسبت به این موضوع بی‌تفاوت باشیم.»
نیاز مشترک
علی بیگدلی تحلیلگر مسائل بین‌المللی نیز آنقدر‌ها بدبین نیست که قبول کند مذاکرات احیای برجام به بن‌بست رسیده است. او در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» گفت: «اینکه اعلام کنیم مذاکرات به بن‌بست رسیده شاید قدری بی‌احتیاطی باشد. ضمن اینکه هم ایران و هم آمریکا مشغول دیپلماسی محرمانه‌ای هستند و می‌توانند به نقطه نظرات یکدیگر نزدیک شوند، دلیلش هم این است که هر دو طرف نیازمند حل مشکلات و توافق هستند.»
وی تشریح کرد: «ایران به خاطر حل مسائل و مشکلات اقتصادی موجود هیچ راهی غیر از احیای برجام ندارد و اینکه ما برجام را به اقتصاد گره نمی‌زنیم حرف بی‌معنی‌ای است چون تمام زوایای اقتصاد جامعه ما از تحریم‌ها اثر پذیرفته است. از طرف دیگر بایدن هم به احیای برجام و اینکه بتواند در آستانه انتخابات کنگره برگ برنده‌ای را رو کند، احتیاج دارد. منتها میزان انتظارات ایران قدری از محدوده برجام بیرون رفته است. یعنی با توجه به اینکه پیش‌نویس برجام برای امضای طرفین تهیه شده بود، ایران مساله لغو همه تحریم‌ها را مطرح کرد.»
بیگدلی افزود: «این خواسته ایران و اصرار به اینکه سپاه باید از لیست تحریم‌ها خارج شود، مذاکرات را ادامه‌دار کرده است. مساله فعلی که بلینکن در مجلس سنا مطرح کرد و نظر را جلب می‌کند این است که گفت به ایران پیشنهاد کرده‌ایم که از نفوذ در منطقه دست بردارد و به موضوعاتی مثل سرعت و برد موشک‌ها اشاره کرد. اینها مسائل جدیدتری است که اگر ایران بخواهد مساله خروج سپاه از لیست تحریم‌ها را دنبال کند، نمی‌تواند به این مسائل بی‌توجه باشد چون آمریکایی‌ها هم چنین انتظاراتی دارند. از طرف رهبری هم گفتند که اینها عمق استراتژیک ما است.»
این تحلیلگر مسائل بین‌المللی ادامه داد: «با این تفاسیر هم ایران و هم آمریکا باید انعطاف‌پذیری بیشتری از خود نشان دهند.»
وی با تاکید بر اینکه پنجره‌های مذاکرات و دیپلماسی هنوز بسته نشده است، گفت: «به نظر من در صورتی که هر دو طرف انعطاف و دیپلماسی نرمش را به کار ببرند، می‌توان به یک راه‌حل و توافق رسید.»
منتظر و امیدوار
این خوش‌بینی‌ها به اینکه نیاز دو طرف اصلی مناقشه موجب توافق نهایی و احیای برجام شود، در حالی است که بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نیز همچنان مسائلی باقی است. مثلا رافائل گروسی، مدیرکل آژانس می‌گوید که ایران به تمامی پرسش‌های آژانس در خصوص چهار مکان ادعایی پاسخ نداده است و محمد اسلامی رییس سازمان انرژی اتمی کشورمان پاسخ داده که «ما به تمامی سوالات در خصوص مکان‌های ادعایی پاسخ داده‌ایم؛ دو مرتبه هم جلسه داشتیم و جلسه سوم هم به زودی در تهران تشکیل خواهد شد و مذاکرات در حال پیشرفت است.»
وی گفت: مذاکراتی دیگر باقی نمانده است؛ مذاکرات تمام‌شده است. مذاکرات در چارچوب توافق برجام بوده و مشکلاتی است که آمریکا ایجاد کرده و خودش باید این مشکلات را رفع کند چرا که تمامی رفتارهایشان خلاف توافق بوده؛ خودشان از برجام خارج شدند و خودشان امضایشان را پاره کردند، امروز هم اگر می‌خواهند به توافق بازگردند باید همه مواردی را که نقض کردند، اعاده کنند.
رییس سازمان انرژی اتمی ایران در واکنش به اظهارات مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی مبنی بر اینکه ایران به تمامی پرسش‌های آژانس در خصوص چهار مکان ادعایی پاسخ نداده است، گفت: ما به تمامی سوالات در خصوص مکان‌های ادعایی پاسخ داده‌ایم؛ دو مرتبه هم جلسه داشتیم و جلسه سوم هم به زودی در تهران تشکیل خواهد شد و مذاکرات در حال پیشرفت است.
به هر روی چاره‌ای غیر از انتظار نیست. باید منتظر بود و البته امیدوار که در ادامه رایزنی‌ها و دیپلماسی پنهان یا مذاکرات غیرمستقیم فعلی طرفین به نحوی توافق کرده و از خواسته‌های حداکثری خود دست بکشند تا گره از کلاف در هم پیچیده باز و برجام احیا شود، شاید در نتیجه آن اوضاع اقتصادی کشور و معیشت مردم نیز بهبود یابد.
اخبار برگزیدهپیشنهاد ویژهسیاسیلینک کوتاه :