بالاترین سرایت‌پذیری: سرخک
دکتر بهاران فرخنده مهر *
با توجه به شیوع بیماری سرخک در کشور عزیزمان، لازم است توصیه‌های متخصصان و دست‌اندرکاران بهداشت و درمان را در مورد این بیماری کاملا جدی بگیریم. لازم است همه مردم کشورمان کلیاتی در مورد بیماری سرخک بدانند تا در صورت بروز موارد مشکوک، دستورات بهداشتی و پیشگیری و درمانی را به کار ببندند.
بیماری سرخک بیماری ویروسی حاد است که در کشور عزیزمان به مرحله ریشه‌کنی رسیده، اما با توجه به شیوع این بیماری در کشور همسایه ایران، افغانستان، مواردی از این بیماری در کشورمان مشاهده و ثبت شده است. این بیماری از دیرباز به عنوان بیماری دوران کودکی شناخته شده ولی حتی بزرگسالان هم ممکن است، در شرایطی خاص، به این بیماری مبتلا شوند.
ژنوم ویروس سرخک شش پروتئین اصلی را کد می‌کند که با حروف N، P، M، F، H و L نامگذاری شده‌اند. ویروس سرخک دارای ۸ ژنوتیپ مختلف است که با حروف A-H نامگذاری شده‌اند. آنتی‌بادی علیه ویروس سرخک به پروتئین H متصل می‌شود و لذا واکسنی که براساس ژنوتیپ A ساخته شده است سبب مصونیت علیه همه ژنوتیپ‌های ویروس می‌شود.
این بیماری در دوره قبل از واکسیناسیون، بالای ۹۰ درصد افراد را تا ۱۵ سالگی مبتلا می‌کند و در اکثر موارد علائم بیماری بروز می‌کند. خطر افزایش موارد شدید بیماری و افزایش مرگ‌و‌میر برای کودکان زیر پنج سال به خصوص در شرایط ازدحام جمعیت و سوءتغذیه (کمبود ویتامینA ) و کسانی که نقص ایمنی دارند مانند عفونت HIV و در کشورهای درحال توسعه بالاست که میزان کشندگی این بیماری در کودکان در این کشورها ۵ تا ۱۰ درصد و در کشورهای پیشرفته نادر است. علاوه بر کودکان، افراد بالای ۲۰ سال نیز در معرض خطر ابتلا به نوع شدیدتر یا کشنده بیماری هستند.
بعد از دوره نهفتگی که حدود ۱۲-۱۰ روز طول می‌کشد، علائم مقدماتی شامل تب و خستگی و سرفه و آب ریزش بینی و التهاب ملتحمه در افراد فاقد ایمنی ظاهر می‌شود. نقاط کوپلیک ممکن است در داخل دهان با فاصله کوتاهی از راش جلدی ایجاد شوند و یک الی دو روز پس از شیوع راش باقی بماند. سپس راش‌های ماکولوپاپولر در پشت گوش‌ها و صورت همراه با تب بالا ظاهر می‌شوند و این راش‌ها به سمت پایین و اندام تحتانی گسترش یافته و به طور معمول طی سه تا هفت روز از بین می‌روند و ممکن است تغییر رنگ خفیف در پوست باقی بگذارند. آنتی‌بادی اختصاصی سرخک(IGM) طی چهار روز پس از شیوع راش جلدی قابل شناسایی بوده و می‌تواند ۴ الی ۱۲ هفته بالا باقی بماند. آلودگی با ویروس‌هایی مانند پاروویروس و B19 و هرپس ویورس نوع ۶، تب دانگ، چیکن گونیا و مخملک هم می‌تواند نمایی مشابه سرخک ایجاد کند.
عوارض بیماری سرخک شامل اوتیت مدیا (عفونت گوش میانی) و پنونونی (عفونت ریه) و اسهال و تشنج ناشی از تب و کوری و آنسفالیت (عفونت نسج نرم مغز) است.
عوارض کمتر شایع شامل سوءتغذیه، تشنج و صدمه مغزی است و در صورتی که درمان به سرعت انجام نشود، این عوارض می‌تواند منجر به مرگ طی یک ماهه اول بعد از شروع راش شود. انتقال این بیماری به صورت اولیه از فرد به فرد و از طریق آئروسول (قطرات تنفسی) و یا به وسیله تماس مستقیم با ترشحات بینی و گلوی فرد بیمار صورت می‌پذیرد. افراد مبتلا به بیماری سرخک از چهار روز قبل از شیوع بثورات جلدی تا چهار روز بعد از آن آلوده‌کننده هستند. بیماری سرخک به شدت آلوده‌کننده است و میزان تکثیر آن حدود ۲۰- ۱۵ و از بالاترین سرایت‌پذیری در بین علل عفونی برخوردار است. این بیماری به راحتی در مناطقی که نوزادان و کودکان در ارتباط با همدیگر هستند ازجمله مهدکودک‌ها و مدارس، نشر می‌شود. در شرایطی مانند میزان تولد بالا و تراکم جمعیت و جابه‌جایی افراد حساس از مناطق روستایی، انتقال بیماری به راحتی صورت می‌پذیرد. پیشگیری از این بیماری با رعایت نکات بهداشتی و عدم تماس با افراد مشکوک و بیمار و واکسیناسیون علیه این ویروس است که واکسیناسیون آن به صورت M(سرخک) یا MR(سرخک سرخچه) یا MMR(سرخک سرخچه اوریون) است که همه واکسن‌ها دارای ویروس زنده ضعیف‌شده هستند که برای افرادی در شرایطی خاص مانند زنان باردار و سابقه شوک آنافیلاکتیک به اجزاء واکسن و سرکوب ایمنی شدید ناشی از ویروس HIV و نقص ایمنی مادرزادی، بدخیمی‌های خونی نباید صورت بگیرد.
آلودگی طبیعی با ویروس سرخک ایمنی طولانی‌مدت ایجاد می‌کند. واکسن سرخک سرخچه (MR) ساخت کشورمان، به وسیله پاساژهای متوالی و مکرر از سویه ادمونستون موش AK-HDC است که به سلول انسان عادت کرده و برای حفظ از آلودگی، کانامایسین و نئومایسین به آن افزوده است.
نحوه نگهداری و بازسازی واکسن در ایمنی‌زایی آن بسیار مهم است. عوارض خفیف و شایع واکسن سرخک شامل درد، قرمزی و تورم در محل تزریق است و عوارض سیستماتیک واکسن شامل تورم غده پاروتید (بناگوشی) و درد مفاصل و تورم غدد لنفاوی است. عوارض نادر شامل تشنج و کاهش پلاکت‌های خون و آنسفالیت (عفونت در بافت نرم مغز) و سنکوپ است.
در سال‌های دور و قبل از کاربرد واکسن، اپیدمی‌های سرخک هر دو تا پنج سال رخ می‌داد و بیشتر کودکان زیر پنج سال در کشورهای اندمیک مبتلا می‌شدند و بسیاری از نوجوانان و بزرگسالان به دلیل ابتلاء قبلی، نسبت به بیماری مصون هستند. سرخک بسیار عفونی است و میزان تکثیر اولیه آن ۲۰-۱۵ تخمین زده می‌شود یعنی به طور متوسط ۱۵ الی ۲۰ نفر از یک مورد، در یک جمعیت کاملا مستعد، آلوده خواهند شد و بیشترین میزان حمله ثانویه در بین مخاطبین نزدیک بدون ایمنی، به ویژه تماسهای خانگی است. پس واکسیناسیون آن را جدی بگیریم.
* متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری
اخبار برگزیدهیادداشتلینک کوتاه :