عبور از گردنه بی‌آب
به گزارش جهان صنعت نیوز: مهم‌ترین منبع تامین آب، باران است، بارش باران در ایران یک سوم میانگین بارش جهانی است. تقریبا هر سال نسبت به سال گذشته میزان بارندگی کاهش پیدا می‌کند. ایران در منطقه گرم و خشک است و کاهش بارش و آلاینده‌های صنعتی، آتش‌سوزی و قطع درختان جنگل‌ها، طوفان‌های سهمگین در جنوب و جنوب غرب کشور باعث افزایش دما هوا می‌شود، این افزایش دما باعث تبخیر آب‌های سطحی زمین از جمله آب‌های پشت مخازن سد‌ها می‌شود.
خشکسالی به دلیل تغییرات اقلیمی و جوی سال به سال افزایش می‌یابد، صندوق جهانی طبیعت، بحران کم‌آبی را دومین بحران بزرگ دنیا اعلام کرده است.
درست است ایران تنها کشوری نیست که با بحران کم‌آبی روبهرو است، اما باید توجه کرد که این معضل تنها مربوط به ایران نیست، بسیاری از کشورها با مشکل کمبود آب روبهرو هستند. تجربه کشورهای موفق در زمینه مدیریت آب نشان می‌دهد که از روش‌هایی مثل حفظ منابع آب، واردات آب، شیرین کردن آب و انتقال آب استفاده کرده‌اند. راهکارهایی شبیه آنچه کشورهای همسایه انجام دادند. مثلا مدرسه‌های امارات در آموزش صحیح برای استفاده از آب و جلوگیری از هدر رفتن آب باهم رقابت سالم انجام می‌دهند، یا عربستان برای صرفه‌جویی در منابع آب میزان تولید گندم داخلی خود را کاهش داده و با تاسیس کارخانه‌های نمک‌زدایی تقریبا بالای پنج میلیون گالن در روز آب تولید می‌کند. کویت که هیچ دریاچه و رودخانه پایداری در آن وجود ندارد و سرعت تبخیر در آن بالاست با همین شرایط توانسته آب مورد نیاز خود را از طریق واردات آب و شیرین‌سازی آب دریا تامین کند.
نمونه این تجربه‌ها را همراه با راهکارهای کارشناسی، کارشناسان سال‌هاست به دولت‌ها پیشنهاد کرده‌اند و برخی هم در قالب برنامه‌های کلان‌توسعه‌ای قرار گرفته است. با این حال این طرح‌ها وقتی به مرحله اجرا می‌رسد با موانع بسیاری از جمله کمبود نقدینگی روبهرو می‌شود. یا آنکه برنامه‌های موجود، برای حل این بحران به دلیل عدم هماهنگی نهاد‌ها و سازمان‌های متولی آب، پایان مناسب و گره‌گشایی نداشته است.
سیدحسین هاشمی هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی در گفت‌وگو با «جهان‌صنعت» می‌گوید: همه می‌دانیم وضعیت آب نامناسب است. شاید باید زودتر این هشدار‌ها مطرح و فعالیت‌های لازم شروع می‌شد. راهکارها هم مطرح شده است. با این حال وضعیت منابع آبی در کشور رو به زوال است و امسال هم شرایط نامناسب است.
او با تاکید بر اینکه در طول سال‌های گذشته کم و بیش این هشدار‌ها داده شده، اضافه کرد: کم و بیش همه از این اتفاق‌هایی که در حال حاضر با آنها روبهرو هستیم، مطلع بودند و روند تغییرات منابع آب قابل پیش‌بینی بود. اما آنچه مهم است اینکه برای مدیریت این بحران چرا اقدامی انجام نشده است؟
این استاد دانشگاه تصریح کرد: در حال حاضر با کمبود آب در خیلی از شهرها مواجه هستیم، برای تامین آب برای کشاورزی، صنعت، محیط‌زیست و سایر بخش‌ها مشکل داریم. برای تامین آب این بخش‌ها نیاز است یکسری اقدام‌های فوری انجام شود. از جمله، جیره‌بندی آب، کاهش فشار در شبکه که می‌تواند در برخی از نقاط موثر باشد، همچنین ایجاد محدودیت برای کشاورزی و کشت می‌تواند جزو اقدام‌های فوری باشد که باید به سرعت در دستور کار قرار بگیرد.
هاشمی گفت: البته کم و بیش این کارها انجام می‌شود، اما مشکل اصلی اینجاست که باید اتخاذ اقدامات بلند‌مدت برای اینکه هر سال با مسائل اینچنینی روبهرو نباشیم، در دستور کار قرار بگیرد.رنمی‌توانیم هر سال خودمان را در شرایطی قرار بدهیم که نگران بارش باران باشیم.
او با بیان اینکه در طول دهه‌های گذشته باید اقدامات بزرگی انجام می‌شد، عنوان کرد: نمی‌توان صرفا با پیام‌های هشدار مصرف را مدیریت کرد. این روزها در سطح شهر تهران تعدادی بنر نصب شده که میانگین مصرف آب هر شهروند در تهران ۲۲۰ لیتر است، این در حالی است که ۱۳۰ لیتر الگوی مصرف است.
این استاد دانشگاه گفت: بحران آب سال به سال بیشتر می‌شود و متاسفانه اقدام جدی هم صورت نمی‌گیرد.
از کمبود نقدینگی تا…
هزار میلیارد تومان طرح نیمه‌تمام در بخش آب وزارت نیرو وجود دارد که تکمیل و بهره‌برداری از این طرح‌ها با بودجه موجود آن را سخت کرده است. این خبر را محمد جوانبخت معاون آب و آبفای وزیر نیرو اعلام کرده است.
هرچند معاون وزیر نیرو تکمیل پروژه‌های مرزی را جزو اولویت‌های اصلی وزارت نیرو اعلام و تاکید کرده که برای تکمیل این پروژه‌ها برنامه‌ریزی لازم به عمل آمده است، با این حال به نظر می‌رسد این پروژه‌ها تنها برای آبرسانی است و برای مقابله با تنش آبی همچنان نوعی سردرگمی در سیاست‌های کلان کشور وجود دارد. چه آنکه براساس گفته‌های جوانبخت مشکل کمبود و بحران آب تا چندسال اخیر تبدیل به باور نشده بود و در حال حاضر این مشکل تبدیل به چالش اساسی کشور شده است.
معاون وزیر نیرو در امور آب و آبفا تاکید کرده که اصلاح ساختار و رویکرد مدیریتی از دیگر سیاست‌های وزارت نیرو در دولت جدید است و مدیریت پیوسته حوضه‌های آبریز برای برون‌رفت از بخش قابل‌توجهی از مشکلات در همین راستا عملیاتی شده است.
یک وزارتخانه بیمار
فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر آب و توسعه پایدار هم در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: سدسازی‌های دهه‌های اخیر، گسترش صنایع و به طور کلی شیوه نگرش به سوی توسعه از عواملی است که موجب تشدید بحران بی‌آبی در کشور شده است. متاسفانه کسی هم برای حل این بحران آستین بالا نمی‌زند.
وی افزود: اقدام فوری موثر که مثلا بشود ۲۰ درصد مصرف کاهش یابد، هم وجود ندارد. یکسری راهکارهای بسیار پیچیده را در کتاب‌ها و مقالاتم گفته‌ام اما در ۲۰ سال گذشته کسی گوش نکرده است. چون داستان پیچیده است. متولی آب کشور، در حقیقت وزارتخانه‌ای است که هیچ پیوند مشخص و مطلوبی با مسائل صرفه‌جویی آب و کاهش مصرف آب و بهینه‌یابی مصرف درست آب ندارد. در واقعا وزارتخانه‌ای است که برای ساخت و ساز سد طراحی شده است.
این پژوهشگر آب و توسعه با بیان اینکه ۷۰ سال است که در کشور سد ساخته می‌شود، تصریح کرد: بیش از ۲۰ سال است که بر ضرورت کاهش مصرف آب تاکید می‌شود، اما کسی اقدامی انجام نمی‌دهد. زیرا تمام ساختار‌های وزارتخانه براساس انتقال آب و سد‌سازی است. بنابراین از چنین دستگاهی نمی‌توان انتظار داشت مسائل آب کشور را حل کند.
وی افزود: در حال حاضر بیش از ۱۰ سال، از ابلاغیه الگوی مصرف می‌گذرد. دستگاه متولی آب کشور دچار بیماری است که باعث شده ما با مسائل پیچیده و پیامد‌های بسیار خطرناک مانند فرونشست زمین روبهرو شویم. این فرونشست به مدیریت آب برمی‌گردد. بیش از ۲۰۰ دشت کشور، مشکل فروشست زمین دارند. چنین وزارتخانه بیماری نمی‌تواند مساله آب را به درستی مدیریت کند.
سد‌سازی و چند پیشنهاد
احمد خاتون‌آبادی پژوهشگر منابع آب هم در این رابطه به «جهان‌صنعت» می‌گوید: کشور ما در منطقه خشک واقع شده و تنها منبع تامین آب سلسله جبال البرز در شمال و زاگرس در غرب کشور است. یکی از عوامل تجمیع آب در این دو منطقه پوشش گیاهی است. با جنگل‌زدایی این مناطق زمین بدون حفاظ می‌شود. در این صورت تغذیه آب‌های زیرزمینی از دسترس خارج می‌شود. وجود گل و لای در رودخانه‌ها به دلیل عدم پوشش گیاهی و تخریب مراتع است. در گذر زمان هم باعث عدم کارایی سد‌ها می‌شود. نباید بدون پوشش گیاهی به سد‌ها دلخوش بود.
او اضافه می‌کند: در مناطق بالادست آبخیزداری درستی شکل نگرفته است. باید در بلند‌مدت مراتع کشور اصلاح و جنگل‌ها احیا شوند. گیاهان دارویی نه‌تنها برای حفظ تنوع ژنتیک که سرمایه ژنتیک آینده کشور هستند بلکه باعث حفاظت از خاک کم‌عمق بالادست می‌شوند. ما در اکوسیستم طبیعی زمین نباید دخالت کنیم. بنابراین آبخیزداری مکانیکی اشتباه است و باید آبخیزداری بیولوژیک یا حداقل بیومکانیکی باشد.
خاتون‌آبادی با بیان اینکه سدسازی‌ها بر اساس ظرفیت زیست‌محیطی نیست، گفت: باید هر سد ساخته‌شده از لحاظ اثرات زیست‌محیطی ارزیابی‌های دقیق صورت گیرد. توقف مدیریت استانی آب و ایجاد مدیریت یکپارچه و واحد از بالادست و پایین‌دست باید در دستور کار قرار بگیرد.
این پژوهشگر آب تصریح کرد: کاهش پمپاژهای بی‌رویه در مسیر جریان رودخانه‌ها، تامین بودجه برای خرید امتیاز واگذاری حق‌آبه‌های جدید به کشاورزان در مسیر رودخانه‌ها، بازگرداندن حق‌آبه رودخانه‌ها و تالاب‌ها، سرمایه‌گذاری در کشت بدون خاک و بازچرخانی آّب در کشاورزی می‌تواند تا ۹۵ درصد آب مصرفی در چرخه را دوباره بازیافت کند.
اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژهلینک کوتاه :