راهبردهای تقویت امنیت اقتصادی ایران

زهرا مشفق *

 ترکیه با الگوی اولویت‌دهی راهبردی با محوریت جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان و تلاش برای عادی‌سازی روابط با ارمنستان با استفاده از جبر جغرافیایی حاکم بر رفتار خارجی آن، روابط خود را در حوزه‌های مختلف تجاری، نظامی و امنیتی، سرمایه‌گذاری و فرهنگی (در قالب قدرت نرم) در قفقاز جنوبی توسعه داده است.

 ترکیه با الگوی اولویت‌دهی راهبردی با محوریت جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان و تلاش برای عادی‌سازی روابط با ارمنستان با استفاده از جبر جغرافیایی حاکم بر رفتار خارجی آن، روابط خود را در حوزه‌های مختلف تجاری، نظامی و امنیتی، سرمایه‌گذاری و فرهنگی (در قالب قدرت نرم) در قفقاز جنوبی توسعه داده است. تجارتی به ارزش ۶/۵ میلیارد دلار با منطقه، سرمایه‌گذاری به ارزش حدود بالای ۱۲ میلیارد دلار در جمهوری آذربایجان و رسیدن به رقم سرمایه‌گذاری سالانه حدود ۲۰۰ میلیون دلار در گرجستان و البته تنزل به ۲۴ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به دلیل شرایط کرونایی، استفاده از اشتراکات زبانی، فرهنگی و اعطای بورس تحصیلی و در نهایت، فروش تجهیزات نظامی، مولفه‌های الگوی راهبردی ترکیه را به صورت مصداقی در قفقاز جنوبی تشکیل می‌دهند. این در حالی است که الگوی برابرطلبی راهبردی ایران که کشورمان تا سال ۲۰۲۰ در پیش گرفته بود، به دلیل تعارض با الگوهای دوستی و دشمنی، ساخت اجتماعی-امنیتی و توزیع قدرت در منطقه، در مسیر عملیاتی شدن با چالش‌های زیادی مواجه شد. پیشنهاد می‌شود ایران راهبردهایی مانند برنامه‌ریری برای بهره‌برداری از طرح‌های خفته منطقه‌ای مانند تراسیکا، تلاش برای ‌گذار از برابرطلبی راهبردی به اولویت‌دهی راهبردی، تغییر نگاه امنیتی به جمهوری آذربایجان، تقویت و تعمیق همکاری در حوزه‌های امنیتی و نظامی و همکاری در حوزه‌های فرهنگی در قالب قدرت نرم را در راستای تقویت امنیت اقتصادی در پیش بگیرد.

اهمیت روابط راهبردی ترکیه و ایران نسبت به قفقاز جنوبی

تغییرات کلی در سیاست خارجی ترکیه و ایفای نقش به عنوان بازیگر مستقل راهبردی، در رویکردهای اعمالی این کشور در قفقاز و آسیای مرکزی به تغییراتی از قبیل به حاشیه رفتن سیاست، به صفر رساندن اختلافات با همسایگان و تعدیل نقش این کشور به عنوان نیروی عضو ناتو و حافظ منافع غرب منجر شده است. باوجوداین، باید در سیاست‌های این کشور بین دو منطقه قفقاز جنوبی، مبتنی بر اولویت‌دهی راهبردی همراه با استفاده از جبر ژئوپلیتیکی حاکم بر رفتار خارجی ارمنستان و آسیای مرکزی، مبتنی بر توسعه چندجانبه‌گرایی و همگرایانه روابط در قالب سازمان کشورهای ترک‌زبان همراه با نگاه تاکتیکی به کلیت حضور در آسیای مرکزی و قفقاز جنوبی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های ژئواکونومیکی خود در ارتباط با چین و تولید اهرم و ابزار چانه‌زنی در برابر روسیه در غرب آسیا و اروپا در حوزه مدیترانه، تفکیک قائل شد.

مهم‌ترین پرسشی که در این باره مطرح است، این است که کدام یک از مولفه‌های ژئواکونومیکی یا ژئوپلیتیکی در شکل‌دهی ماهیت کنشگری ترکیه در قفقاز جنوبی نقش پررنگ‌تری ایفا می‌کند؟ بررسی آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که حجم سرمایه‌گذاری‌ها، تعداد شرکت‌های ترکیه‌ای فعال در منطقه، حجم مراودات تجاری، اهمیت انرژی این منطقه و کارکرد سازمان کشورهای ترک‌زبان در سی سال گذشته، وزن ژئواکونومیکی کنشگری ترکیه را در منطقه افزایش داده است. تجارت به ارزش بالای ۱۰ میلیارد دلار و سرمایه‌گذاری به ارزش حدود ۳۰ میلیارد دلار در کشورهای آسیای مرکزی و قفقازجنوبی و فعالیت حدود بالای هفت هزار شرکت ترکیه‌ای در این منطقه همراه با اهمیت بهره‌برداری از ظرفیت‌های انرژی کشورهای منطقه در چشم‌انداز منزلت ژئواکونومیکی خود برای کشورهای غربی، در مجموع اهمیت ژئواکونومیکی را پررنگ‌تر کرده است.

 ترکیه در شرایط کنونی، گسترش روابط با جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان و عادی‌‌سازی روابط با ارمنستان را به عنوان الگوی روابط راهبردی خود در قفقاز جنوبی تعیین کرده است و در این باره از نقش تعیین‌کننده جبر جغرافیایی در ارتباط با ارمنستان سود می‌برد. جمهوری آذربایجان در دوره پساشوروی به عنوان مطمئن‌ترین شریک راهبردی ترکیه شناخته می‌شود. از سال ۱۹۹۱، روابط دو کشور به سطح چندبعدی و راهبردی رسیده و با ماهیت چندبعدی در ابعاد مختلف ریشه دوانده است. در واقع، جمهوری آذربایجان به دلیل پیوندهای قومی و فرهنگی با ترکیه، مستعدترین مورد در بین کشورهای استقلال‌یافته از فروپاشی شوروی، برای نفوذ اقتصادی و سیاسی ترکیه بوده است. جمهوری آذربایجان به عنوان ثروتمندترین کشور قفقاز جنوبی، دروازه ورود ترکیه به دریای خزر و آسیای مرکزی به شمار می‌آید. ماهیت راهبردی روابط دو کشور به صورت متقابل بوده و همان‌طور که ترکیه به آذربایجان برای برخورداری از حمایت در عرصه‌های بین المللی نیازمند است، جمهوری آذربایجان نیز به حمایت ترکیه برای برقراری نوعی تعادل قدرت در برابر روسیه نیاز دارد. افزون بر این، جمهوری آذربایجان نقش محوری را در رویکردهای سیاسی مختلف ترکیه مانند اوراسیانیست‌ها، عثمان‌گرایی و اسلام‌گرایی دارد. در چند سال گذشته شاهد تقویت روابط دو کشور بوده‌ایم.

امضای مشارکت راهبردی و موافقتنامه حمایت متقابل در آگوست سال ۲۰۱۰ و موافقتنامه شوشا در سال ۲۰۲۱، نقطه عطف روابط دو کشور به شمار می‌آیند. ترکیه درباره بحران قره‌باغ از جمهوری آذربایجان به طور رسمی و عملیاتی حمایت کرده است. برای مثال ترکیه در برخورد نظامی بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در آوریل ۲۰۱۶ و ۲۰۲۰، حمایت خود را از جمهوری آذربایجان اعلام کرد و خواستار پایان اشغال غیرقانونی قره‌باغ و مناطق پیرامونی آن شد. درباره گرجستان هم دلایلی مانند همجواری ژئوپلیتیکی و عبور کریدورهای مهم انتقال انرژی و ترانزیتی، گسترش روابط راهبردی با این کشور در راستای منافع ملی ترکیه تعریف شده است.

قابلیت‌ها و مزیت‌های اقتصادی جمهوری‌های آذربایجان و گرجستان، ترکیه را به اولویت‌دهی راهبردی به سمت این کشورها سوق داده است. این در حالی است که در سال‌های گذشته، ملاحظات اقتصادی و قاعده بازی با حاصل جمع صفر بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در محاسبات ایران برای ارتباط با کشورهای قفقاز جنوبی جایگاه مهمی نداشته است. ایران در سال‌های گذشته با اتخاذ نوعی برابرطلبی راهبردی کوشیده است تا روابط برابر سیاسی و دیپلماتیک با این سه کشور برقرار کند. خود این موضوع مانع از تعمیق روابط ایران و جمهوری آذربایجان در ابعاد مختلف شده است؛ البته به نظر می‌رسد با تغییر میدان بازی و قواعد حاکم بر آن، رویکرد ایران در سال‌های آتی از کارآمدی بیشتر برخوردار باشد.

تجارت ترکیه و ایران با قفقاز جنوبی

بر اساس آمارها، جمهوری آذربایجان با وارداتی به ارزش ۵/۱ میلیارد دلار، مهم‌ترین شریک صادراتی ترکیه در قفقاز جنوبی به شمار می‌آید و بعد از آن، به ترتیب گرجستان و ارمنستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. ماشین‌آلات، تجهیزات الکترونیکی، پلاستیک، آهن و فولاد و مصنوعات آنها، مبلمان، وسایل نقلیه، صابون، مروارید طبیعی و مصنوعی، کاغذ و مقوا، محصولات شیمیایی، انواع رنگ، انواع پوشاک و مواد تشکیل‌دهنده آن، چوب و مصنوعات آن، آلومینیوم، انواع سبزیجات، میوه و پنبه مهم‌ترین محصولات صادراتی ترکیه به کشورهای قفقاز جنوبی هستند. در واقع، کالاهای تولیدی و مصرفی، عمده محصولات صادراتی ترکیه به این منطقه به شمار می‌آیند. ترکیه به دلیل اولویت راهبردی که برای برقراری روابط با گرجستان و جمهوری آذربایجان قائل است، بیشترین حجم صادرات در منطقه را به این کشورها دارد. این در حالی است که تنگنای ژئوپلیتیکی حاکم بر ارمنستان و محدودیت گزینه‌های روابط خارجی، این کشور را ملزم به واردات محصولاتی به ارزش بیش از ۲۲۹ میلیون دلار از ترکیه کرده است. در واقع، ترکیه با علم به این اجبار ژئوپلیتیکی ارمنستان و اجبار این کشور به واردات محصولات در هر شرایطی، با هدف بهره‌برداری حداکثری از ظرفیت‌های جمهوری آذربایجان، روابط خود را با این کشور توسعه داده است.

همچنین آمارها نشان می‌دهد جمهوری آذربایجان با صادراتی به ارزش ۵/۲ میلیارد دلار، مهم‌ترین شریک وارداتی ترکیه در قفقاز جنوبی به شمار می‌آید و بعد از آن، به ترتیب گرجستان و ارمنستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. بر اساس جدول، سهم ترکیه در صادرات جمهوری آذربایجان با بیش از ۱۸ درصد، بیشتر از دیگر کشورهای قفقاز جنوبی است. پنبه، آلومینیوم و مصنوعات آن، مواد شیمیایی آلی، پلاستیک و مصنوعات آن، سوخت‌های فسیلی، مروارید طبیعی و مصنوعی، اسلحه و مهمات، مس و مصنوعات آن، آهن و فولاد، پوست خام و چرم، خوراک دام، سنگ معدن، روغن‌های گیاهی و حیوانی، سرب و شیشه مهم‌ترین محصولات وارداتی ترکیه از قفقاز جنوبی هستند.

بر اساس جدول شماره ۱، جمهوری ارمنستان با وارداتی به ارزش ۸/۳۱۴ میلیون دلار و با داشتن سهمی حدود ۹/۶ درصد، مهم‌ترین شریک صادراتی ایران در قفقاز جنوبی به شمار می‌آید و بعد از آن، به ترتیب آذربایجان و گرجستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. پلاستیک، سوخت‌های فسیلی، انواع سبزیجات، محصولات سرامیک، شیشه، انواع میوه، آهن و فولاد و مصنوعات آنها، محصولات نساجی، شکر، انواع سنگ و گچ، وسایل نقلیه، انواع پوست و چرم، ماشین‌آلات، انواع کفش، مواد شیمیایی معدنی، نمک، فرش، وسایل عکاسی، مس و کاغذ مهم‌ترین محصولات صادراتی ایران به قفقاز جنوبی هستند. ایران و ترکیه (به استثنای آذربایجان) دارای تراز تجاری مثبت در تجارت با منطقه هستند و عمده کالاهای صادراتی این دو کشور به منطقه، کالاهای تولیدی و مصرفی است. پلاستیک، میوه، آهن و فولاد و مصنوعات آنها، مواد شیمیایی، انواع سبزیجات و کاغذ ازجمله محصولات مشترک صادراتی دو کشور به منطقه هستند و در این موارد، رقیب یکدیگر به شمار می‌آیند. ایران در صادرات محصولاتی مانند سوخت‌های فسیلی، محصولات سرامیک، انواع سنگ، فرش، نمک، مس و وسایل عکاسی نوری، دست برتر را نسبت به ترکیه دارد. باوجوداین، مجموع ارزش صادرات ترکیه به قفقاز جنوبی حدود چهار برابر ایران است.

جدول ۱. ارزش صادرات ایران به کشورهای قفقاز جنوبی در سال ۲۰۲۰

کشور	ارزش صادرات ایران (میلیون دلار)	ارزش کل واردات کشور (میلیارد دلار)	سهم ایران از واردات کشور (درصد)
ارمنستان	۸/۳۱۴	۵/۴	۹/۶
آذربایجان	۶/۳۰۰	۷/۱۰	۸/۲
گرجستان	۷/۴۱	۱/۶	۶/۰

 

جدول ۲. واردات ایران از کشورهای قفقاز جنوبی در سال ۲۰۲۰

کشور	ارزش صادرات به ایران (میلیون دلار)	مجموع ارزش صادرات کشور (میلیارد دلار)	سهم ایران از صادرات کشورهای قفقاز جنوبی (درصد)
ارمنستان	۷/۸۴	۵/۲	۳/۳
آذربایجان	۴/۳۸	۷/۱۳	۲/۰
گرجستان	۲/۱۸	۵/۲	۷/۰

بر اساس جدول شماره ۲، ارمنستان با وارداتی به ارزش ۷/۸۴ میلیون دلار، مهم‌ترین شریک وارداتی ایران در منطقه قفقاز جنوبی به شمار می‌آید و بعد از آن، به ترتیب آذربایجان و گرجستان در رتبه‌های بعدی قرار دارند. گوشت و فرآورده‌های آن، مواد نساجی دست‌ساز، چوب و مصنوعات آن، محصولات پتروشیمی، آهن و فولاد و مصنوعات آنها، ماشین‌آلات، وسایل نقلیه، انواع چسب، وسایل عکاسی نوری، انواع سبزیجات، تجهیزات الکترونیکی، خوراک دام، غلات و محصولات لبنی از محصولات وارداتی ایران از کشورهای قفقاز جنوبی هستند. محصولاتی مانند آهن و فولاد و مصنوعات آنها و خوراک دام را هر دو کشور ایران و ترکیه از این منطقه وارد می‌کنند و برای محصولاتی مانند سوخت‌های فسیلی، شیشه، مس، سنگ و پوست، ایران به عنوان صادرکننده و ترکیه به عنوان واردکننده در منطقه مطرح هستند. ایران در صورت حمایت از تولید داخلی این محصولات و حمایت از صادرات آن به این منطقه، می‌تواند ارزش صادرات خود به قفقاز جنوبی را توسعه دهد.

حوزه سرمایه‌گذاری

جمهوری آذربایجان به خاطر فعالیت‌های سوکار (شرکت نفت دولتی آذربایجان) در بخش انرژی ترکیه، مهم‌ترین سرمایه‌گذار مستقیم خارجی در اقتصاد این کشور به شمار می‌آید. در سال ۲۰۰۸ ، سوکار ۵۱ درصد از سهام مجموعه پتروشیمی واقع در ازمیر ترکیه را خرید و در سال ۲۰۱۳، مسوولیت ساخت پالایشگاه استار را به ارزش ۳/۶ میلیارد دلار بر عهده گرفت و بزرگ‌ترین سرمایه‌گذار مستقیم خارجی در ترکیه در چند دهه گذشته بوده است. این پالایشگاه که ساخت آن را کنسرسیوم چندملیتی شامل شرکت‌های اسپانیایی، ایتالیایی، کره جنوبی و ژاپنی انجام داده‌اند، در اکتبر سال ۲۰۱۸ فعالیت خود را آغاز کرد. همچنین، سوکار بزرگ‌ترین بندر دارنده کانتینر در دریای اژه را اداره می‌کند. تعداد شرکت‌های آذربایجانی که در سراسر ترکیه مشغول فعالیت‌های اقتصادی هستند، به ۲۴۰۰ عدد می‌رسد. حجم سرمایه‌گذاری جمهوری آذربایجان در ترکیه به ۳/۱۵میلیارد دلار و سرمایه‌گذاری ترکیه در این کشور تاکنون به ۱۲ میلیارد دلار می‌رسد. اکنون حدود ۳۴۰۰ شرکت ترک در جمهوری آذربایجان مشغول فعالیت‌های اقتصادی هستند و به طور متداول در مناقصه‌هایی که دولت آذربایجان برگزار می‌کند، شرکت می‌کنند. شرکت نفت دولتی جمهوری آذربایجان (سوکار)، نه تنها سهم عمده‌ای در پایداری و توسعه همکاری‌های اقتصادی بین دو کشور دارد، بلکه نقش مهمی هم در تضمین امنیت عرضه انرژی برای ترکیه و اروپا ایفا می‌کند.

کریدور گاز جنوبی حدود ۳۵۰۰ کیلومتر از سواحل باکو تا ایتالیا توسعه یافته است و تاناپ به عنوان بخشی از طرح کریدور گاز جنوبی، سالانه ظرفیت انتقال ۱۶ میلیارد مترمکعب را دارد. خط لوله تاپ، سالانه ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز به اروپا منتقل می‌کند. خط لوله تاناپ، طولانی‌ترین خط لوله گاز طبیعی در جهان با ۱۸۵۰ کیلومتر طول است که ظرفیت تامین ۱۲ درصد گاز طبیعی مورد تقاضای ترکیه را در خود دارد. خط لوله تاناپ در ژوئن سال ۲۰۱۸ راه‌اندازی شد و در صورت ادامه سرمایه‌گذاری، قابلیت ارتقا از ۱۶ میلیارد مترمکعب به ۲۴ و سپس به ۳۱ میلیارد مترمکعب را خواهد داشت. این در حالی است که ایران دریافت سالانه ۱۸۰ مگاوات برق از جمهوری آذربایجان را دستور کار قرار داده است. این همکاری در مقایسه با حجم و دامنه سرمایه‌گذاری‌های متقابل ترکیه و جمهوری آذربایجان رقم ناچیزی است.

درباره گرجستان هم با توجه به روابط خوب ترکیه با این کشور، سرمایه‌گذاری ترکیه در گرجستان طی سال‌های اخیر از رشد مناسبی برخوردار بوده است؛ به طوری که اگر در سال ۲۰۰۹ این سرمایه‌گذاری برابر با ۹۸ میلیون دلار بوده، در سال ۲۰۱۷ به ۲۷۴ میلیون دلار رسیده است. این سرمایه‌گذاری‌ها در سال ۲۰۱۸ حدود ۵۰ میلیون دلار افت نسبی داشت، اما در سال ۲۰۱۹ باز هم رشد کرد؛ به طوری که شش ماه اول سال ۲۰۱۹، از صد میلیون دلار فراتر رفت؛ البته شیوع کرونا در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ بر روند سرمایه‌گذاری ترکیه در گرجستان اثر منفی گذاشت و در این سال‌ها میزان سرمایه‌گذاری ترکیه به ترتیب ۲۲ و ۲۴ میلیون دلار بود. نکته شایان توجه اینکه، سرمایه‌گذاری‌های ترکیه در گرجستان بیشتر در بخش تولیدی و گردشگری بوده و در ایجاد اشتغال و رشد تولید ناخالص داخلی اهمیت داشته است. ایران در مقایسه با ترکیه، در حوزه سرمایه‌گذاری در گرجستان و حضور در بازار این کشور خیلی موفق عمل نکرده است.

حوزه نظامی

همکاری نظامی بین جمهوری آذربایجان و ترکیه برای نخستین بار در سال ۱۹۹۲ و با توافقنامه‌ای بین دولت‌های این دو کشور درباره آموزش نظامی آغاز شد. در ژوئن سال ۲۰۱۰، شرکت نظامی آذربایجان، Azersimtel اعلام کرد که با شرکت صنایع مکانیکی و شیمیایی ترکیه‌MKE) ) برای راه‌اندازی تاسیسات نظامی مشترک به توافق رسیده است. به گفته مقامات ترکیه، این همکاری‌های نظامی در سال ۲۰۱۰ با سرمایه‌گذاری ۲۰۰ میلیون دلاری ترکیه در آذربایجان همراه بوده است. مرحله اول این سرمایه‌گذاری در راستای تولید تسلیحات نظامی برای نیروهای مسلح آذربایجان انجام شد. در دسامبر ۲۰۱۰، هر دو کشور دامنه معاهدات نظامی را گسترش دادند؛ به گونه‌ای که تضمینات امنیتی برای پشتیبانی از نیروهای نظامی یکدیگر ارائه دادند که هریک از دو کشور در صورتی که مورد حمله واقع شود، از طرف کشور دیگر مورد حمایت نظامی قرار گیرد. موافقتنامه شوشا هم در سال ۲۰۲۱ با محتوای مشابه بین دو کشور به امضا رسید. در این ارتباط، بیش از بیست شرکت صنایع نظامی ترکیه در آذربایجان مشغول فعالیت هستند. در سال‌های اخیر هم دو کشور همکاری نزدیک خود را در حوزه‌های نظامی مانند صنایع دفاعی گسترش داده‌اند و موافقتنامه تبادل پرسنل نظامی که از سال ۱۹۹۲ به مرحله اجرا در آمده، با برگزاری مانورهای مشترک نظامی همراه شده است. ترکیه با گرجستان هم توافقنامه کمک‌های نظامی و پروتکل لجستیکی را در سال ۲۰۰۵ امضا کرده است.

درباره همکاری‌های نظامی ایران و جمهوری آذربایجان در کنار مشاوره نظامی، می‌توان به فروش تجهیزات نظامی به ارزش ۲۵ تا ۳۰ میلیون دلار به جمهوری آذربایجان توسط ایران در دوره ریاست جمهوری ‌هاشمی رفسنجانی اشاره کرد. همچنین، توافقنامه‌ای نظامی در سال ۲۰۰۵ بین ایران و جمهوری آذربایجان منعقد شده است که بر اساس آن، دو کشور توافق کردند در عرصه‌های امنیت بین‌المللی، سیاست دفاع، صنایع دفاعی، بهداشت و پزشکی نظامی، برگزاری برنامه‌های نظامی، فرهنگی و ورزشی نیروهای مسلح، سازماندهی سفرهای متقابل مسوولان نظامی، رایزنی و نشست گروه‌های کاری، اطلاع‌رسانی متقابل درباره شرایط سیاسی و نظامی منطقه، مطالعات علمی و نظامی از جمله در حوزه ایجاد فناوری‌های جدید نظامی و تجهیز متقابل سلاح همکاری کنند. در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ هم مقامات نظامی در کشور در راستای همکاری‌های فنی و نظامی، سفرهایی به کشورهای یکدیگر و در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱، مقامات نظامی دو کشور برای کاهش تنش، گفت‌و‌گوهایی با یکدیگر داشتند. درباره همکاری‌های نظامی ایران و ارمنستان، با استناد به سخنان وزیر دفاع این کشور در سال ۱۳۹۷، همکاری‌های راهبردی دو کشور توسعه یافت و همکاری‌های نظامی در حد مشورت‌های نظامی در سطح وزرای دفاع بود. در مجموع، با نگاهی تطبیقی همکاری‌های نظامی ایران در مقایسه با ترکیه با منطقه قفقاز جنوبی محدودتر بوده است.

ملاحظات امنیت اقتصادی برای ایران

با تحولات جدید رخ داده در منطقه قفقاز جنوبی، پویایی‌های اقتصادی و ژئواکونومیکی جایگزین پویایی‌های امنیتی شده است. در این باره ترکیه کوشیده است در مسیر شرق-غرب، خط لوله‌های انتقال انرژی برای انتقال منابع دریای خزر به اروپا و مسیرهای ریلی و حمل‌ونقلی را بین چین و اروپا فعال کند و با مطرح کردن خود به عنوان ‌هاب ریلی و انرژی، ضمن اخذ امتیازهای اقتصادی، اهمیت ژئواکونومیکی خود را افزایش دهد. اقتضای شرایط جدید، اتخاذ رویکرد فعال و ارائه طرح‌های لازم و همسو برای درگیر کردن منافع با کشورهای ذینفع شرایط جدید مانند ترکیه، چین، روسیه و اروپاست. رویکرد انفعالی و غفلت از تحولات جدید موجب به حاشیه راندن ایران از ترتیبات جدید منطقه‌ای و تعدیل و تضعیف امنیت اقتصادی ایران در ارتباط با کشورهای شمالی می‌شود. با توجه به تحولات جدید، به احتمال زیاد در آینده شاهد فعال شدن مسیرهای شرق-غرب و طرح‌های خنثای منطقه‌ای مانند تراسیکا و مطرح شدن طرح‌های نو برای همکاری در سطح منطقه‌ای خواهیم بود. ازاین رو اتخاذ رویکرد پیش‌دستانه و آماده کردن ابتکارات جدید برای بهره‌برداری از فرصت‌های جدید و خنثی کردن تهدیدهای احتمالی ضروری است. برنامه‌ریزی برای بهره‌برداری از طرح‌های خفته منطقه مانند تراسیکا و سازمان همکاری اقتصادی دریای سیاه، تلاش برای ‌گذار از برابرطلبی راهبردی به اولویت‌دهی راهبردی، گسترش و تعمیق روابط در حوزه‌های امنیتی و نظامی، حذف نگاه امنیتی به جمهوری آذربایجان و همکاری در حوزه‌های فرهنگی و آموزشی را می‌توان راهکارهای تقویت امنیت اقتصادی ایران در منطقه قفقاز جنوبی دانست.

*پژوهشگر اقتصادی

 

 

اخبار برگزیدهاقتصاد کلانپیشنهاد ویژه